Bon PeKaO – stosowany w okresiePRLśrodek płatniczy będący substytutemwalut wymienialnych ważnym wyłącznie w wydzielonej sieci placówek handlowych (tzw. sprzedaży towaróweksportu wewnętrznego).
Służył przede wszystkim jako narzędzie ułatwiające przejmowanie przez państwo deficytowych w okresie PRLwalut wymienialnych, a także stymulował obrót w państwowym systemieeksportu wewnętrznego. Emitowany przezBank Polska Kasa Opieki SA i wydawany jako namiastka walut osobom, które otrzymywały przekazy pieniężne z krajów tzw.II obszaru płatniczego (USA iEuropa Zachodnia). Obywatelom polskim pracującym na rzecz polskich firm za granicą, bądź otrzymującym przelewy z zagranicy (wypłaty,spadki,darowizny,renty,emerytury itp.) w miejsce należnych im walut wymienialnych (prawdziwychdolarów,franków czyfuntów) wydawano ich ekwiwalent w bonach.
W pierwszym okresie (lata pięćdziesiąte i sześćdziesiąte) zakazany był, i z początku restrykcyjnie karany, wszelki obrótdewizami, a (od stycznia roku 1960)waluty, które ludzie przetrzymali sprzed wojny albo które przywieźli, wracając z Zachodu, skupował państwowy bank, wydając specjalne bony zamiast dolarów. Od lat 70. (okres rządówGierka) na obowiązujący zakaz handlu walutami patrzono nieco łagodniej, co nie znaczy, że zaprzestano poszukiwania pozabankowych transakcji walutowych. W 1971 oficjalnie zalegalizowano handel samymi bonami[1].
Bony te służyły wyłącznie do zakupów w sklepach banku Pekao (później przekształconych w sklepy Przedsiębiorstwa Eksportu WewnętrznegoPEWEX). Drugą siecią sklepów byłaBaltona, przeznaczona dlamarynarzy irybaków, emitująca nieco inną wersję bonów dolarowych. W obu tych sieciach można było zawalutę bądź za bony kupić najbardziej poszukiwane, zarówno importowane towary, jak i krajowe. W sieci PEWEX sprzedawane były np. samochody, wnormalnej sprzedaży dostępne jedynie na przydział lub po długim okresie oczekiwania. Zgodnie jednak z nazwą –eksport wewnętrzny – był to również sposób sprzedawania zawaluty wymienialne towarów produkcji krajowej – np. w końcowym okresie PRL, kiedy większość towarów spożywczych można było kupić jedynie nakartki, posiadacze walut wymienialnych lub bonów dolarowych mogli towary, które byłyreglamentowane, kupić w sklepach PEWEX lub Baltony. Dotyczyło to wielu artykułów, odpapierosów, poprzezalkohole,herbatę,kawę,proszki do prania,olej, aż posprzęt RTV isamochody. Nawet mieszkania kupowane były za dolary lub bony. Dolar i bon dolarowy stał się bowiem wówczas drugą walutą PRL, gdyż szybko postępująca inflacjazłotego utrudniała normalne rozliczenia.
W latach sześćdziesiątych bony (i dolary naczarnym rynku) kupić można było za 70–80 zł, a w siedemdziesiątych – za 100–150 zł, na początkustanu wojennego – za ok. 400 zł, tuż przedOkrągłym Stołem – za 7000–7500 zł, wreszcie w 1989Leszek Balcerowicz ustanowił kurs 1 dolar – 9500 zł (wszystkie ceny sprzeddenominacji, tzn. kurs Balcerowicza to równowartość dzisiejszych 0,95 zł). Handel walutami stał się legalny, a polska waluta wymienialna – bony dolarowe straciły rację bytu, a wkrótce po nich sklepy PEWEX-u i Baltony.
Przeciętna pensja w czasach PRL-u przeliczona według kursu czarnorynkowego wynosiła od 15 do 40 dolarów[2]. Dla porównania w 1980, wUSA pensja minimalna dla robotnika podlegającego pod ustawę o pensji minimalnej wynosiła 3,10 $, co oznacza, że przy założeniu czasu pracy w Polsce (2020) zarabiał on 496 $ miesięcznie[3].
W końcówce lat 70. i w następnej dekadzie powszechne były gazetowe anonse typu „bony kupię” albo „bony sprzedam” często umieszczane przez handlarzy walutą. Ogłoszenia „z powodu wyjazdu bony kupię” – teoretycznie bez sensu, bo poza PRL bony miały jedynie wartość kolekcjonerską –eufemistycznie sygnalizowały gotowość kupna dewiz.
Bony były emitowane w następujących nominałach: 1 cent, 2 centy, 5 centów, 10 centów, 20 centów, 50 centów, 1 dolar, 2 dolary, 5 dolarów, 10 dolarów, 20 dolarów, 50 dolarów i 100 dolarów. Pierwsza emisja bonów nastąpiła 1 stycznia 1960 roku, kolejna w roku 1969 i ostatnia w roku 1979. Bony przed wydaniem (wprowadzeniem do obiegu) były dodatkowo na stronie rewersowej stemplowane przez kasę miejscowo właściwego banku (nawet wielokrotnie – np. trzech stempli różnych kas bankowych). Wyjątkiem jest ostatnia emisja bonów, kiedy w okresie schyłkowym zrezygnowano z ich ostemplowywania (można spotkać bony zarówno stemplowane, jak i nie).
 | Zobacz multimedia związane z tematem:Bon towarowy PeKaO |