Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też:inne znaczenia tego słowa.| miasto wgminie miejsko-wiejskiej | |||
 Kościół NMP | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Powiat | |||
| Gmina | |||
| Data założenia | XIII wiek | ||
| Prawa miejskie | 1945 | ||
| Burmistrz | Wojciech Dobrołowicz | ||
| Powierzchnia | 59,94[1] km² | ||
| Populacja (01.01.2023) • liczba ludności • gęstość |
| ||
| Strefa numeracyjna | (+48) 75 | ||
| Kod pocztowy | 59-920 lub 59-916 | ||
| Tablice rejestracyjne | DZG | ||
Położenie na mapie gminy Bogatynia  | |||
Położenie na mapie Polski  | |||
Położenie na mapie województwa dolnośląskiego  | |||
Położenie na mapie powiatu zgorzeleckiego  | |||
 50°54′14″N 14°57′34″E/50,903889 14,959444[2] | |||
| TERC (TERYT) | 0225034 | ||
| SIMC | 0935908 | ||
Urząd miejski ul. Daszyńskiego 159-920 Bogatynia | |||
| |||
| |||
| Strona internetowa | |||
| BIP | |||
.jpg)
Bogatynia (dawniejRychwałd,niem. Reichenau in Sachsen,cz. Bohatyně, Rychnov) –miasto w południowo-zachodniejPolsce, wwojewództwie dolnośląskim, wpowiecie zgorzeleckim, siedziba władzgminy miejsko-wiejskiej Bogatynia. Położone naObniżeniu Żytawsko-Zgorzeleckim, nad potokiemMiedzianka, w polskiej częściGórnych Łużyc.
Według danychGUS z 1 grudnia 2023 r. miasto posiadało 16 245 mieszkańców[1] (264. miejsce w kraju).
Jest to jedna z najbogatszych gmin wPolsce[3], na jej terenie znajdują sięKopalnia Węgla Brunatnego Turów orazElektrownia Turów zatrudniające łącznie ok. 5,5 tysiąca osób[4][5].
Według danych GUS z 1 stycznia 2023 r. powierzchnia miasta wynosi 59,94 km²[1] (73. miejsce w kraju).
Bogatynia leży wKotlinie Turoszowskiej, która ograniczona jest od południa Granicznym Wierchem (616 mn.p.m., Góry Izerskie), a od północy Wyniosłością Działoszyńską (ok. 340 m n.p.m.). Najniższym punktem, a zarazem sztucznie utworzonym jest kopalnia odkrywkowa PGE KWB Turów, o wys. 20 m p.p.m.[6]
Miasto położone jest nad potokiemMiedzianka. W Bogatyni do Miedzianki uchodzą potokiJaśnica oraz mniejszyCzerwienica. W południowej części miasta do Jaśnicy uchodzi także potokWądolno.
Części miasta:Markocice,Trzciniec,Turoszów, Turoszów-Wieś,Zatonie, Zatonie-Kolonia.
W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało dowoj. jeleniogórskiego.
Bogatynia położona jest wKotlinie Turoszowskiej. Założono ją w XIII wieku jako osadę łużycką zwanąRichnow, późniejReichenau (niem.Reichenau odreich – bogaty,die Aue – błonie, łąka).Pierwsze informacje o miejscowości pochodzą z 1262 roku[7]. Od 1319 leżała w granicachpiastowskiegoksięstwa jaworskiego, jednego z polskich księstw dzielnicowych naDolnym Śląsku[8], po czym od 1346 była pod rządamiczeskimi (do XVII wieku).
Wieś średniowieczna rozwijała się ze względu na dogodną lokalizację na szlaku handlowym pomiędzy bogatymi miastamiDreznem iŚwidnicą. W 1430 roku została doszczętnie zniszczona przez wojska husyckie[7].
Popokoju praskim i umowie zawartej międzykrólem czeskim-cesarzem a księciem saskim w 1635,Elektorat Saksonii przejął większośćŁużyc wraz z Bogatynią[7][9].W tym czasie osada byłakondominiumklasztoru cysterek St. Marienthal i miastaŻytawy. W latach 1697–1706 i 1709–1763 Bogatynia leżała w granicach unijnego państwapolsko-saskiego.
Pod patronatem klasztoru następował rozwój bogatyńskiego rzemiosła. W czasach nowożytnych wieś rozkwitała jakoośrodek tkactwa, zamożność osady wzrastała zagrażając ościennej konkurencji. W 1627 roku, mistrzowie tkaccy z sąsiedniej Żytawy, powołując się na szesnastowieczny przywilej, zniszczyli bogatyńskie warsztaty i zabrali surowiec potrzebny do prac[7].W XVIII wieku Bogatynia dzięki tkactwu chałupniczemu była już bogatym ośrodkiem, czego dowodem były kunsztowne domy przysłupowo-zrębowe zrujnowane przez powódź z sierpnia 2010 roku[10].
Od połowy XIX wieku do końca II wojny światowej miasto administracyjnie należało do saksońskiegopowiatu żytawskiego. Rozwinął sięprzemysł lekki i wydobycie węgla brunatnego, a miasto stało się ośrodkiem administracyjnym dla okolicznych gmin.
W 1856 roku Bogatynia otrzymała Saski Sąd Królewski. W 1884 otworzono kolej wąskotorową z Żytawy doMarkocic przez Bogatynię, która po 1900 roku została przedłużona doHeřmanic w Czechach. Linię tę zamknięto po 1945 roku.
W 1904 roku podział na Bogatynięklasztorną iżytawską został zniesiony i powstała saskagmina Reichenau.
W 1945 miasto przyłączono doPolski, a niemiecką ludność, która pozostała w Bogatyni wysiedlono do Niemiec. Początkowo administracja polska używała nazwyRychwałd (do 1947), ostatecznie jednak przyjęto formęBogatynia. W 1973 Bogatynię połączono z Turoszowem.
7 sierpnia 2010 roku w godzinach rannych wystąpiłooberwanie chmury. W rejonie Bogatyni spadło wówczas około 160 mm wody, z tego 140 mm w ciągu dwóch godzin[11], podczas gdy średnia miesięczna dla tego rejonu wynosi 60 mm. Spływający ze stokówGór Izerskich potokMiedzianka wystąpił zkoryta. Piotr Pawlas z Powiatowego Centrum Zarządzania Kryzysowego w Zgorzelcu określił, iż Miedzianka o godzinie 12 tego dnia osiągnęła głębokość 5,68 m, zazwyczaj po intensywnych opadach poziom wody w korycie nie przekraczał 1,5 m[12]. Płynąc ulicami miastafala powodziowa zdewastowała je, zabierając dobytek wielu osób. Wezbrana rzeka niszczyła budynki (w tym zabytkowedomy przysłupowo-szachulcowe) i mosty. Od naporu wody 12 budynków zostało całkowicie zniszczonych[13][14], a 600 zostało uszkodzonych[13][10]. Woda podmywała odcinki ulic i dróg, w tymdrogę wojewódzką nr 352. Dojazd do Bogatyni był możliwy przez Niemcy lub Czechy[15].
W czasie powodzi w mieście ucierpiało 277 zabytkowych domów. Jedenaście z nich zostało zniszczonych całkowicie, a 36 częściowo[13] – runęły niektóre ściany. Część domostw o kilkusetletniej historii została mocno podmyta, a ich konstrukcja naruszona. Wszystkie wspomniane domy ujęte były wgminnej ewidencji zabytków lubrejestrze zabytków. Kilkusetletnia historia regionu została w kilka chwil zniszczona[16].
Kilkadziesiąt z zalanych zabytków to najcenniejsze historycznie konstrukcje przysłupowe, zbudowane pomiędzy 2. poł. XVII a początkami XIX wieku[16], większość z nich eksperci nadzoru budowlanego zakwalifikowali do rozbiórki[17].Wojewódzki Urząd Ochrony Zabytków, ustalił jednak po dokonanej samodzielnej kontroli, że do odbudowy nie nadają się co najwyżej 4 domy[17].
Ówczesny burmistrz Bogatyni Andrzej Grzmielewicz poprosił o interwencję wojsko oraz straż pożarną z innych rejonów Polski. Na wezwanie samorządu pomocy miastu udzielało 1300 strażaków z województw:dolnośląskiego,opolskiego,wielkopolskiego,śląskiego orazmałopolskiego[a] i 900 żołnierzy, w tym ponad 850 z Wojsk Lądowych. Do walki ze skutkami powodzi skierowano żołnierzy z23 Śląskiej Brygady Artylerii zBolesławca,1 Brzeskiej Brygady Saperów zBrzegu,11 Lubuskiej Dywizji Kawalerii Pancernej zŻagania orazInspektoratu Wsparcia Sił Zbrojnych. Z lotniska weWrocławiu i wZgorzelcu operowały 4 śmigłowce ze składu25 Brygady Kawalerii Powietrznej. W sumie wykonały one kilkadziesiąt godzin nalotu. Kolejne 4 maszyny znajdowały się w pogotowiu na lotnisku wTomaszowie Mazowieckim[18].Bogdan Klich, który był w zalanym mieście zapewnił, że wojsko będzie pomagać tak długo, jak będzie trzeba[19]. Do Bogatyni dla niesienia pomocy otworzono most powietrzny; śmigłowce Mi-8 i 17 oraz W3W Sokół latały na zmianę[20].
Burmistrz Bogatyni oszacował, że aż 1000 mieszkańców jego gminy będzie potrzebowało nowego dachu nad głową, w związku z tym powstał plan budowy dla nich nowego osiedla stworzonego zdomów modułowych(inne języki)[21].
Straty finansowe powodzi oszacowano na 225 mln zł, przy czym kwota ta obejmuje również szkody wyrządzone nie tylko w samym mieście, ale też w gminie. Szkody w infrastrukturze drogowej (mosty, drogi, przepusty) wyniosły prawie ¼ tej kwoty (51,1 mln zł), a straty w majątku osób fizycznych (co dotyczyło ok. tysiąca rodzin) i infrastrukturze wodno-kanalizacyjnej wyniosły po ok. 30 mln zł. Straty majątku przedsiębiorstw miały niewiele większą wysokość (38 mln), ale ze względu na stan ubezpieczenia to przedsiębiorstwa otrzymały 80% wypłaconych odszkodowań od firm ubezpieczeniowych, podczas gdy pozostałe wydatki na zasiłki czy odbudowę pochodziły ze środków publicznych[13].
Piramida wieku mieszkańców Bogatyni w 2014 roku[22].
Podstawowymi zabytkami Bogatyni są dawne drewnianedomy przysłupowo-zrębowe zbudowane w stylułużyckim orazalzackim[23].
Do wojewódzkiego rejestru zabytków wpisane są[24]:
Bogatynia – Zatonie
Bogatynia – Trzciniec
W Bogatyni do 2002 największym pracodawcą w mieście byłyBogatyńskie Zakłady Przemysłu Bawełnianego „Doltex”, które w latach świetności zatrudniały około 3500 pracowników[26]. W 1993 roku zostały nabyte przezZakłady Przemysłu Bawełnianego „Frotex” z siedzibą wPrudniku. Nowy prezes „Frotexu” Bogdan Stanach zamknął fabrykę w 2002 roku[27]. Pozostałości po niej zostały zburzone w 2011[28].
W 2019 r.wskaźnik bezrobocia w Bogatyni wynosił 4,2%. Przeciętne miesięczne wynagrodzenie brutto w Bogatyni wynosiło 4 225,18 zł[22].
Przez miasto przebiega352, a także354. Do 21 grudnia 2007 roku funkcjonowałoprzejście graniczne Bogatynia-Kunratice.
Zobacz też:Bogatynia (stacja kolejowa).Do miasta prowadzi nieczynnalinia kolejowa nr 290.
W mieście prowadzą działalność prywatni przewoźnicy: Astel i Bieleccy[29]. W samym mieście funkcjonuje jedna linia autobusowa[30].
.jpg)
W miejscowości funkcjonuje Liceum Ogólnokształcące im. Marii Skłodowskiej-Curie, prowadzące wieloletnią współpracę zGymnasium w niemieckimHerrnhut oraz jedna szkoła średnia: Zespół Szkół Zawodowych.
Od ponad 23 lat Bogatynia co roku gości jedyny w swoim rodzaju ogólnopolski Turniej Łgarzy im. Koziołka Matołka, na którym zawodnicy starają się przedstawić najbardziej absurdalne bądź najbardziej wiarygodne kłamstwo. Znajdują się tu również dwa kluby piłkarskie LKS Pogoń Markocice, czyli klub, który po sezonie 2019/2020 wycofał się z rozgrywek ligowych, oraz MKS Granica Bogatynia[31], która w sezonie 2023/2024 występuje w klasie okręgowej, gr. Jelenia Góra[32][33].
Od 2008 roku w mieście odbywają się Bogatyńskie Dni Węgla i Energii zwane „Karbonaliami”.W latach 2011–2013 nie odbyły się ze względu na sierpniową powódź w Bogatyni w 2010 roku. Od 2014 roku powrócono do organizacji tej imprezy.[potrzebny przypis]
Bogatynia współpracuje z czeskim miastemGródek nad Nysą i niemieckąŻytawą i wspólnie tworząZwiązek Miast „Mały Trójkąt – Bogatynia – Hrádek nad Nisou – Zittau”.
Na obszarze miasta utworzono 7jednostek pomocniczych miasta, będącychosiedlami (nr 1–7)[34][35][36].
Z tym tematem związana jest kategoria:Ludzie urodzeni w Bogatyni. Z tym tematem związana jest kategoria:Ludzie związani z Bogatynią.
Na terenie miasta działalność religijną prowadzą następujące Kościoły i związki wyznaniowe:
| Miasto | |
|---|---|
| Części miasta | |
| Wsie | |
| Osada | |
| Pozostałe miejscowości |
| Przynależność wojewódzka | |
|---|---|
| Miasta | |
| Osiedla (1954-72) | |
| Gminy wiejskie (1945-54 i 1973-75) |
|
| Gromady (1954-72) |
|
