Ten artykuł dotyczy miasta. Zobacz też:inne znaczenia tego słowa.| miasto wgminie miejsko-wiejskiej | |||
 Panorama Bodzentyna | |||
| |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Powiat | |||
| Gmina | |||
| Prawa miejskie | 1355–1870, 1994 | ||
| Burmistrz | Dominik Dudek | ||
| Powierzchnia | 8,65 km² | ||
| Populacja (31.12.2021) • liczba ludności • gęstość |
| ||
| Strefa numeracyjna | +48 41 | ||
| Kod pocztowy | 26-010 | ||
| Tablice rejestracyjne | TKI | ||
Położenie na mapie gminy Bodzentyn  | |||
Położenie na mapie Polski  | |||
Położenie na mapie województwa świętokrzyskiego  | |||
Położenie na mapie powiatu kieleckiego  | |||
 50°56′28″N 20°57′25″E/50,941111 20,956944[2] | |||
| TERC (TERYT) | 2604024 | ||
| SIMC | 0230102 | ||
Urząd miejski ul. Suchedniowska 326-010 Bodzentyn | |||
| |||
| |||
| Strona internetowa | |||
| BIP | |||
Bodzentyn –miasto wPolsce, wwojewództwie świętokrzyskim, wpowiecie kieleckim, siedzibagminy miejsko-wiejskiej Bodzentyn.
Pod względem historycznym Bodzentyn leży wMałopolsce, w dawnejziemi sandomierskiej[3]. Prawa miejskie w latach1355–1870 i ponownie od1994. Miasto rządoweKrólestwa Kongresowego, położone było w1827 roku w powiecie szydłowieckim, obwodzie opoczyńskimwojewództwa sandomierskiego[4].W latach 1975–1998 miasto administracyjnie należało dowoj. kieleckiego. Był własnościąbiskupów krakowskich[5].
Miejscowość jest siedzibąparafii św. Stanisława Męczennika. W strukturzekościoła rzymskokatolickiego parafia należy dometropolii krakowskiej,diecezji kieleckiej,dekanatu bodzentyńskiego.
Jest ośrodkiem usługowym i krajoznawczym[6]. Położony wGórach Świętokrzyskich, u stópPasma Klonowskiego, nadPsarką (dorzeczeKamiennej). Znajduje się tu siedziba dyrekcjiŚwiętokrzyskiego Parku Narodowego. W mieście działa Towarzystwo Przyjaciół Bodzentyna[6].
Bodzentyn jest lokalnym węzłem drogowym[6]. Krzyżują się tu drogi wojewódzkienr 751 (Ostrowiec Świętokrzyski –Suchedniów) i752 (Górno –Rzepin Pierwszy). Przez miasto przepływa niewielka rzekaPsarka, dopływŚwiśliny.
Bodzentyn powstał w 1355 na gruntach wsiTarczek, który w okresie XII i XIII wieku był ośrodkiem posiadłości biskupich. Przywilej na założenie miasta naprawie magdeburskim biskupBodzęta otrzymał od królaKazimierza Wielkiego. Miasto stało się ośrodkiemklucza majątkowego biskupów krakowskich[7].
W 1292 w Bodzentynie zmarł kontrowersyjny biskup krakowskiPaweł z Przemankowa[8]
W 1365 biskupFlorian z Mokrska wzniósł tu zamek oraz otoczył miasto obronnymi murami[7]. W 1380Jan Radlica ufundował w Bodzentynie kościół pod wezwaniem św. Krzyża. W 1410 zatrzymał się tu królWładysław Jagiełło, wyprawiający się naKrzyżaków. Król przyjechał tutaj 19 czerwca zŁysej Góry i przez dwa dni przebywał na dworze biskupim, przyjmując posłów od książąt pomorskich[9]. Niedługo później miasto zniszczył pożar. Z tego powodu w 1413 biskupWojciech Jastrzębiec wyjednał od Jagiełły nowy przywilej, w którym król potwierdził prawo magdeburskie[9].
W 1412Piotr Wysz rozszerzył posiadłości Bodzentyna o kilkanaściełanów[7]. W tym samym czasie sąsiedniTarczek, który utracił na rzecz Bodzentyna znaczną część obszaru, został zdegradowany do rzędu wsi[10]. Biskup Wysz nadał Bodzentynowi prawo wyrębu drzewa i wypasu bydła, wyłączność na handel solą i mięsem, a także monopol na wyrób trunków w promieniu jednej mili. Biskup ustanowił w Bodzentynie targ oraz dwajarmarki[7].
.jpg)
Przywileje królewskie z 1468 i 1698 spowodowały zwiększenie liczbyjarmarków do sześciu. W latach 1533 i 1575 Bodzentyn otrzymał przywileje zwalniające z opłat wjazdowych i przejazdowych. Został zwolniony m.in. od cła solnego wWiślicy. W latach: 1430 (lub 1420[11]), 1510, 1548, 1601 i 1637 powstałycechy szewców,prasołów, kowali, krawców, sukienników i rzeźników. Przedstawiciele mniej licznych rzemiosł zostali zrzeszeni w cechu kowali[7] lub w cechu „Wielkim”, powstałym w 1494 roku[11]. W 1645 miasto miało 14 kowali, 5 ślusarzy oraz znaczną liczbę rzemieślników usługowych innych profesji[7].
W 1450Zbigniew Oleśnicki ufundował w Bodzentyniegotycką kolegiatę[7]. W drugiej połowie XVI wiekuzamek w Bodzentynie został przebudowany na pałacową rezydencję. W tym samym czasie powstał drugi rynek. Miasto otrzymało też wodociąg oraz łaźnię, wybudowane staraniem burmistrza Jana Kołka[7].
Z Bodzentyna pochodził urodzony w 1570 roku Jakub Janidło, trzykrotny rektor Akademii Krakowskiej w latach 1614–1619[12]. W Bodzentynie mieszkał i zmarł w 1577 sekretarz królewski, biskup i uczonyFranciszek Krasiński. Tu również 17 marca 1642 zakończył życiekanclerz wielki koronnyJakub Zadzik[9].
Od 1640 Bodzentyn wysyłał jednego kandydata na studiabakalarskie doAkademii Krakowskiej. Po zdobyciu wykształcenia był on zatrudniany w miejscowej szkole[7]. W 1670 w Bodzentynie wzniesiono obszerny ratusz z wysoką wieżą i zegarem. Fundatorem okazałej budowli był biskupAndrzej Trzebicki[9]. Od 1692 miasto posiadało fundację Jana Łuczkiewicza wspierającą rzemiosło, nauczycieli i uczniów. W czasiereformacji znajdowała się tu siedziba sądu biskupiego, który zajmował się sprawami odstępstw od wiary katolickiej[7].
W czasiepotopu szwedzkiego miasto nie poniosło większych szkód. Wkrótce później zostało jednak dotknięte przez klęski żywiołowe, które spowodowały zmniejszenie się liczby mieszkańców[7]. W latach 1662–1663 Bodzentyn miał 134 domy i ok. 850 mieszkańców. W 1674 był zamieszkiwany już tylko przez ok. 540 osób[7].
_(cropped).jpg)
W XVIII i XIX w. Bodzentyn stał się lokalnym ośrodkiem przemysłowym. Działały tutajkuźnice, a także fabryka luster i porcelany[13]. W mieście funkcjonowały fabryki sukienne i rzeźbiarskie oraz cegielnie[9]. Fabryki żelaza urządzał w okolicy biskupKonstanty Felicjan Szaniawski, znacznie podnosząc dochody miasta[9].
Ostatnim z biskupów krakowskich, który mieszkał w Bodzentynie byłKajetan Ignacy Sołtyk. W 1797, na mocy konwencji rozbiorowej, miasto przeszło na własność rządu[9]. W 1832 rozebrano ratusz, a w 1836 część murów miejskich z Bramą Opatowską[9]. Według spisu z 1827 w Bodzentynie były 203 domy i 1050 mieszkańców[9]. W 1833 urodził się tu malarzJózef Szermentowski[13].
Miasto wyróżniło się czynnym udziałem mieszkańców wpowstaniu styczniowym[7]. W noc wybuchu powstania, Bodzentyn został zaatakowany przez powstańców, pod dowództwem braci Dawidowiczów. Oddział złożony był z pracowników zakładówsuchedniowskich. Bitwa pozostała nierozstrzygnięta, a zarówno powstańcy, jak i rosyjski garnizon, opuścili miasto. 23 stycznia 1864, w pierwszą rocznicę bitwy, odbyła się tu defilada oddziałów powstańczych, którą odebrał generałJózef Hauke-Bosak. Generał odczytał rozkazRomualda Traugutta i podziękował podkomendnym za ich postawę w bitwachpod Iłżą i pod Cisowem[13]. W 1868 miasto zamieszkiwało 1469 mieszkańców, w tym 428Żydów[14]. Dwa lata później w efekcie reformy administracyjnej Bodzentyn utracił prawa miejskie i stał sięosadą[7]. Zdecydowana większość mieszkańców zajmowała się rolnictwem. W niewielkim stopniu rozwinęło się rzemiosło. Handel pozostawał w całości w rękach ludności żydowskiej.
Początek XX wieku przyniósł ze sobą dalszy wzrost ludności. W 1909 Bodzentyn liczył już 3316 stałych mieszkańców, z czego 1474 Żydów, 9prawosławnych i 6protestantów[14]. 20 czerwca 1917 drewnianą w większości zabudowę miejscowości strawił pożar. Uszkodzeniu uległ dach kościoła parafialnego. Doszczętnie spłonęłasynagoga przy ulicy Bożniczej.
.jpg)
Według pierwszego międzywojennego spisu z 1921 osada liczyła 3570 mieszkańców[7], a w przededniu wojny 3853 osoby[7].
W okresieII wojny światowej Bodzentyn był silnym ośrodkiem ruchu partyzanckiego w Górach Świętokrzyskich, wielu jego mieszkańców wstąpiło do leśnych oddziałów. Walczyli m.in. pod dowództwemJana Piwnika „Ponurego”. Na odległym od miasta o kilka kilometrówWykusie, znajdowała się duża leśna baza żołnierzy AK. Dlatego też 1 czerwca 1943, w ramach represji i w odwecie za działalność partyzancką bodzentynian Niemcy przeprowadzili w mieście pacyfikację. Ich silny oddział, stacjonujący wŚwiętej Katarzynie o świcie okrążył miasto i dokonał rewizji wszystkich domostw i obejść. Niemal wszystkich mieszkańców, z wyjątkiem drobnych dzieci, spędzono na rynek. Tutaj kolejno sprawdzano ich tożsamość i korzystając z informacji szpicli dokonywano egzekucji wybranych osób z użyciemamunicji dum-dum. Tego dnia zginęło w mieście łącznie 39 osób. Wszyscy pochowani zostali we wspólnej mogile i dopiero po wojnie dokonano ekshumacji i indywidualnych pochówków ofiar na cmentarzu parafialnym[15].
Okupanci niemieccy utworzyli w miejscowościgetto dla Żydów z Bodzentyna,Łodzi,Kielc iPłocka (ok. 700 osób), które liczyło ogółem ok. 3 tys. osób[16]. We wrześniu 1942 roku, podczas likwidacji getta, jego mieszkańcy zostali popędzeni (w tymDawid Rubinowicz) do stacji kolejowej wSuchedniowie, a stamtąd wywiezieni do obozu zagłady wTreblince.
W 1946 Bodzentyn zamieszkiwało już tylko 2100 mieszkańców[7]. Po wojnie powstały winiarnia, przetwórnia owoców, zakłady mleczarskie i cegielnia, a także spółdzielnie szewców oraz tkacka. W 1960 Bodzentyn miał 2970 mieszkańców[7]. 50% ludności nadal utrzymywało się w tym czasie z rolnictwa[7].
W 1994 Bodzentyn odzyskał utracone prawa miejskie[17].
W XIV wieku miasto nosiło nazwęBodzęcin, od imienia założyciela, biskupaBodzęty (Bodzanty). Współczesna nazwa utrwaliła się na skutek pisowni dokumentówłacińskich (Bodzentin w 1439)[18]. W gwarze ludowej utrzymuje się nazwaBozecin[18]. Pod koniec XIX wieku w użyciu były wariantywne formy: Bożęcin i Borzęcin[19].
Według danych z 31 grudnia 2010 r. miasto zajmowało powierzchnię 8,65 km²[20] i liczyło 2223 mieszkańców, z czego liczba mężczyzn wynosiła 1055 osób (47,5%), zaś kobiet – 1168 (52,5%)[21]. Gęstość zaludnienia wynosiła 257 osób/km².
Przez miasto przechodzą:
niebieski szlak turystyczny im. E. Wołoszyna zWąchocka doCedzyny,
zielony szlak turystyczny zeStarachowic doŁącznej, oraz
czerwony szlak rowerowy z Cedzyny doNowej Słupi.
W mieście działa klubpiłki nożnej,Łysica Bodzentyn, założony w 1948 roku.
Z tym tematem związana jest kategoria:Ludzie związani z Bodzentynem.Odzyskanie praw miejskich w roku 1994
| Miasta |
|---|
| Przynależność wojewódzka |
|
|---|---|
| Miasta |
|
| Osiedla (1954–72) |
|
| Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75) |
|
| Gromady (1954–72) |
|
Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.
|
Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).
