| Wojna polsko-bolszewicka | |||
| Czas | 16–17 sierpnia 1920 | ||
|---|---|---|---|
| Miejsce | podPłońskiem | ||
| Terytorium | |||
| Przyczyna | ofensywaFrontu Zachodniego | ||
| Strony konfliktu | |||
| |||
| Siły | |||
| |||
| brak współrzędnych | |||
| |||
Bitwa pod Płońskiem – częśćbitwy nad Wkrą. Walki polskiejgrupy płk. Gustawa Orlicz-Dreszera z oddziałami sowieckiej18. i54 Dywizji Strzelców w czasie II ofensywyFrontu ZachodniegoMichaiła Tuchaczewskiego w okresiewojny polsko-bolszewickiej.
W pierwszej dekadzie lipca 1920przełamany został front polskinad Autą, a wojskaFrontu Północno-Wschodniego gen.Stanisława Szeptyckiego cofały się pod naporem ofensywyMichaiła Tuchaczewskiego[1].Naczelne Dowództwo Wojska Polskiego nakazało powstrzymanie wojsk sowieckiegoFrontu Zachodniego na linii dawnych okopów niemieckich z okresuI wojny światowej[2]. Sytuacja operacyjna, a szczególnieupadek Wilna iobejście pozycji polskich od północy, wymusiła dalszy odwrót wojsk polskich[3].1 Armia gen.Gustawa Zygadłowicza cofała się nadNiemen, a4 Armia nadSzczarę[4]. Obrona wojsk polskich na linii Niemna i Szczary również nie spełniła oczekiwań. W walce z przeciwnikiem oddziały polskie poniosły duże straty i zbyt wcześnie rozpoczęły wycofanie na linięBugu[5][6].
Plan polskiego Naczelnego Dowództwa zakładał, że1. i4. Armia orazGrupa Poleska powstrzymają bolszewików i umożliwią przygotowaniekontrofensywy z rejonu Brześcia. Rozstrzygającą operację na liniiBug,Ostrołęka,Omulew doradzał też gen.Maxime Weygand[7].
UtrataTwierdzy Brzeskiej spowodowała, że plan Naczelnego Dowództwa Wojska Polskiego uderzenia znad Bugu w skrzydło wojsk Frontu Zachodniego Michaiła Tuchaczewskiego i rozegrania tam decydującej bitwy przestał być realny[8]. Wojska polskie cofały się nadal, a kolejną naturalną przeszkodą terenową dogodną do powstrzymania sowieckiej ofensywy byłaWisła[9].
Planując stoczenie generalnej bitwy z sowieckimi wojskamiFrontu Zachodniego nadWisłą,Józef Piłsudski nakazał w dniu 6 sierpnia utworzenie5 Armii pod dowództwem gen.Władysława Sikorskiego z zadaniem osłony północnego skrzydła frontu polskiego międzygranicą pruską aBugiem. Armia ta miała prowadzićdziałania obronne, utrzymując przeprawy naNarwi iOrzycu oraz przeciwdziałać próbom marszuArmii Czerwonej ku dolnej Wiśle iModlinowi, aż do momentu ruszenia polskiejkontrofensywy znad Wieprza. Energicznie prowadzone przez nieprzyjaciela natarcie, zmusiło gen. Władysława Sikorskiego do rezygnacji z planowanej obrony na liniiNarwi,Orzyca i oparcie się naWkrze – ostatniej większej przeszkodzie wodnej przedWisłą[10]. W tym czasie Michaił Tuchaczewski skierował swoje armie nad dolną Wisłę z zadaniem sforsowania jej na odcinkuModlin –Włocławek.Awangardy4 ArmiiAleksandra Szuwajewa i przydzielonego do niej3 Korpusu KawaleriiGaja już 14 sierpnia dotarłypod Włocławek. W tym dniu dowódca 5 Armii gen. Władysław Sikorski otrzymał od dowódcyFrontu Północnego gen.Józefa Hallera rozkaz uderzenia na15 ArmięAugusta Korka[11].
.png)
14 sierpnia z rejonuPłońska ruszyła na Ciechanówgrupa gen. Franciszka Krajowskiego. Trafiła ona w lukę powstałą między oddziałami sowieckich 15 Armii i szybko prącej na zachód 4 Armii. Wieczorem oddziały gen. Krajowskiego podeszłypod Ciechanów[12]. Na ofensywne działania grupy gen. Krajowskiego zareagowali zarówno dowódca 4 Armii Aleksandr Szuwajew jak i dowódca 15 Armii August Kork. Wstrzymali oni chwilowo marsz swoich armii w kierunku Wisły. Szuwajew wysłał pod Płońsk cztery brygady18. i54 Dywizji Strzelców z zadaniem uderzenia na tyły polskiej 5 Armii w rejonie Płońska. Działania te miały być skoordynowane z natarciem prawego skrzydła15 Armii.53 Dywizja Strzelców miała zatrzymać się w rejonieBieżuń–Sierpc i ubezpieczać natarcie prowadzone na Płońsk[13].August Kork wysłał pod Płońsk4. i16 Dywizję Strzelców. Zostały one jednak zatrzymane przez oddziały polskiej18 Dywizji Piechoty i pod Płońsk nie dotarły[12].
Dzięki przechwyconej radiodepeszy, dowództwo polskie wiedziało o marszu dwóch dywizji na Płońsk. Utrata miasta wiązała sięoskrzydleniem całejwalczącej nad Wkrą5 Armii i niosłaby za sobą nieobliczalne konsekwencje w skali całego frontu[12].
W tej sytuacji na dowódcę obrony Płońska wyznaczony zostałpłk Gustaw Orlicz-Dreszer, a stanowiące dotychczas załogę Płońska szwadrony zapasowe4. i7 pułku ułanów zostały wsparte nowo sformowanymi II i III batalionem4 pułku piechoty, szwadronem2 pułku ułanów, oraz batalionem morskim.Wizytując, wspólnie zmjr. Stanisławem Rostworowskim, linie obronne wokół tego miasta, gen. Sikorski nakazał przyśpieszyć marsz do Płońska9 Brygady Jazdy i koncentrującej się pod ModlinemVIII Brygady Piechoty[14][15].Do obrony miasta ściągnięto1 pułk szwoleżerów i201 ochotniczy pułk szwoleżerów[11].
Wieczorem 16 sierpnia pod miasto podeszła sowiecka 52 Brygada Strzelców. Uderzyła ona na prowizorycznie zorganizowaną na wzgórzach na zachód od miasta polską obronę i przełamała ją.Jeden z obrońców miasta, Tadeusz Machalski, pisze[14]:
[...]Mimo nieludzkich wysiłków obrońców, cieniutka linia naszej piechoty wciąż się rwała. Mrok już zapadł, kiedy nieprzyjaciel zaczął podchodzić do pierwszych domów Płońska. Utrzymanie miasta wydawało się niemożliwe. Odwodów nie było.
W tym czasie nadciągające 1. i 201 pułki szwoleżerów, wsparte 7 baterią9 pułku artylerii polowej i dwomasamochodami pancernymi, wykonałykontratak i odrzuciły nieprzyjaciela na północ[11][14][16].
W tym dniu Tuchaczewski wydał dyrektywę nr 351, w której nakazywał zniszczyć wojska polskie znajdujące się w rejonie Ciechanowa i nad Wkrą.W tym celu 15 Armia miała przejść do zdecydowanego natarcia na Płońsk. Grupa uderzeniowa3 ArmiiWładimira Łazariewicza powinna współdziałać z 15 Armią, a odwodowa56 Dywizja Strzelców 3 Armii być przesunięta w rejonMakowa i podporządkowana 15 Armii[17]. Był to kolejny plan osaczenia i rozbicia polskiej 5 Armii. Jego wykonanie w nakazanym przez Tuchaczewskiego czasie nie było już możliwe przede wszystkim wskutek porażki 15 i części 3 Armii wbitwie o Nasielsk oraz braku łączności między dowódcą4 Armii a podległymi mu dywizjami. Był to pierwszy efekt utraty radiostacji tej armii wskutek wcześniejszegorajdu polskiej kawalerii[18].
17 sierpnia z kierunkuRaciąża podeszły pod Płońsk dwie brygady sowieckie54 Dywizji Strzelców, a od strony Mostkowa iArcelina 53 Brygada Strzelców.
Zadanie dnia dla grupy pułkownika Orlicz-Dreszera brzmiało:grupa w składzie 1 pułku szwoleżerów, 201 pułku ułanów oraz VIII Brygady Piechoty, którą dowództwo armii zadyrygowało do Płońska, a wreszcie garnizonu Płońska oraz jednej baterii dział przejdzie do zdecydowanej ofensywy przeciw siłom nieprzyjaciela, które przekroczyły na zachód linię Modlin–Płońsk–Mława[19].
Pułkownik Orlicz-Dreszer wysłał na kierunek północno-wschodni9 Brygadę Jazdy złożoną z 1 i 201 pułku szwoleżerów, a piechota zajęła stanowiska na zachód i południowy zachód od miasta. 1 pułk szwoleżerów uderzył podSarbiewem na oddziały 54 Dywizji Strzelców[20].
Na Płońsk uderzyły 52 i 53 Brygady Strzelców. Miasta bronił spieszony203 pułk ułanów. Kawalerzyści walczyli nawet na bagnety. 201 pułk szwoleżerów powstrzymał podArcelinem iĆwiklinem natarcie 52 Brygady Strzelców, ale 53 Brygada Strzelcówprzełamała polska obronę[21]. Ciężko ranny został dowódca 201 pułku szwoleżerów, mjrStefan Kulesza[22].Pułkownik Dreszer, oceniając położenie jako krytyczne, nakazał powrót 1 pułkowi szwoleżerów i uderzenia od północy na obie atakujące miasto sowieckie brygady. Sprawnie przeprowadzony manewr oderwania się od sowieckiej piechoty uwieńczyła świetna szarża polskiej kawalerii międzyArcelinem a Płońskiem[21].
.png)
W jej efekcie rozbito obie zaskoczone brygady18 Dywizji Strzelców. Z zamiaru atakowania miasta zrezygnowała też54 Dywizja Strzelców[21][23]. Nieprzyjaciel wycofał się na linię rzekiRaciążnicy[22][24].
Obrona Płońska i załamanie uderzeniasowieckiej 4 Armii na tyłypolskiej 5 Armii umożliwiło kontynuowanie przez oddziały gen.Władysława Sikorskiego natarcia na sowiecką 15 Armię w kulminacyjnym momenciebitwy nad Wisłą[21].
