Billie Holiday, właściwieEleanora Fagan (ur.7 kwietnia1915 wFiladelfii, zm.17 lipca1959 wNowym Jorku[1]) – amerykańska piosenkarkajazzowa iswingowa. Miała innowacyjny wpływ na muzykę jazzową i wokalistykępopową. Jej styl śpiewania inspirowany silnieinstrumentalistami jazzowymi zapoczątkował nowe sposoby manipulowaniafrazą itempem. Uznawana za najbardziej charyzmatyczną wokalistkę swojego pokolenia, znana także ze zdolności improwizacyjnych[2][3].
Nagrała ponad 350 utworów, w tym ok. 70 zTeddym Wilsonem iLesterem Youngiem. Nagrała 12 albumów studyjnych, wszystkie w ostatnich latach życia (1952–1959). Śpiewana przez nią piosenka „What a Little Moonlight Can Do” stała się standardem jazzowym, podobnie jak utwory, do których napisała teksty: „God Bless the Child”, „Don’t Explain” i „Lady Sings the Blues”. Spopularyzowany przez nią utwór „Strange Fruit”, będącyprotest songiem przeciwdyskryminacji rasowej, został uznany za piosenkę XX wieku przez redakcję magazynuTime.
Eleanora Fagan[4] urodziła się 7 kwietnia 1915 w General Hospital w Filadelfii[5]. Była córką nastoletniej Sarah Julii „Sadie” Harris, gospodyni domowej[5]. Po urodzeniu została zarejestrowana jako córka kelnera Franka DeViese[5], ale jej ojcem był prawdopodobnie Clarence Halliday (1898–1937)[6], który wkrótce opuścił rodzinę, by kontynuować karierę jako muzyk (grał nabanjo)[7]; Billie w późniejszych latach utrzymywała sporadyczny kontakt z ojcem[8]. W związku z tym, że matka podejmowała się licznym pracom dorywczym (m.in. pracowała w fabryce koszul i jako służąca[9]), to opiekowały się nią różne osoby[10][3], przede wszystkim Martha Miller, teściowa przyrodniej siostry jej matki, Evelyn Miller[5]. Harris, od 1920 posługująca się nazwiskiem ojca (Fagan), w październiku 1922 wyszła za Philipa Gougha, ale już w następnym roku odeszła od męża[9].
W styczniu 1925 została skierowana przez sąd dla nieletnich dokatolickiejszkoły korekcyjnej The Baltimore House of the Good Shepherd for Colored Girl (pol. Dom Dobrego Pasterza dla Kolorowych Dziewcząt) zaopuszczanie lekcji[11]. Podczas pobytu w zakładzie poprawczym zachowywała dystans od innych pensjonariuszek i większość czasu spędzała w osamotnieniu[12]. 3 października 1925 została warunkowo zwolniona z zakładu poprawczego, a trzy tygodnie później porzuciła szkołę[9][13][14]. 24 grudnia 1926, po byciu zgwałconą przez sąsiada, Wilberta Richa[15], powróciła do zakładu poprawczego w Baltimore, tym razem jako świadka stanowego w procesie[16]; na początku lutego 1927 opuściła placówkę i zamieszkała w domu Lucy „Lou” Hill na Durham Street w Baltimore[17]. W 1928 pracowała w klubie „Nest”[18]. W 1929 przeprowadziła się z matką do domu publicznego wHarlemie w Nowym Jorku[19]. 2 maja 1929 została skazana za włóczęgostwo i rozpusty, i trafiła do zakładu poprawczego w Welfare Island naEast River[19]. Po odzyskaniu wolności w październiku tego samego roku zamieszkała wBrooklynie, a w 1930 wróciła do Harlemu[20]. W tym okresie podjęła swoją pierwszą pracę – występowała jako wokalistka zespołu Hata Huntera w barze „Grey Dawn” wQueens, później śpiewała też w klubie nocnym „Pitts”, restauracji „Mexico’s” (w którym była także kelnerką) oraz w lokalach: „Ed Small’s Paradise”, „Alhambra”, „Hot Cha”, „Pod and Jerry’s” i „Bar Harbor”[21]; w dwóch ostatnich miejscach akompaniował jej pianista Bobby Henderson, z którym była związana również w życiu osobistym[22]. W tym okresie przyjęłapseudonim artystyczny „Billie Holiday”, który zapożyczyła od imienia aktorkiBillie Dove i nazwiska swojego ojca (używanego przez niego w projektach zawodowych)[23][24].
Stała się znana z charakterystycznego stylu wokalnego[25][26]. W 1933 została dostrzeżona przez odkrywcę wielu talentów,Johna Hammonda, który pomógł jej w nagraniu pierwszych utworów[6]. W 1935 podpisała swój pierwszy kontrakt płytowy i następnie współpracowała z grupąTeddy’ego Wilsona. Śpiewała u boku artystów, takich jakBen Webster,Johnny Hodges,Bunny Berigan,Roy Eldridge iLester Young[6]. W 1936 jej nagranie popularnego jazzowego standardu „Summertime” dotarło do 12. miejsca na liście przebojów pop; był to pierwszy raz, gdy na liście był notowany utwór jazzowy[27].
W 1937, uznawanym za najbardziej owocny komercyjnie rok w jej karierze, wydała 16 swoich najlepiej sprzedających się piosenek, w tym „Carelessly”, która – jako jedyna w jej dorobku – dotarła do pierwszego miejsca na liścieBillboard 200[28]. W 1938 została wokalistką big banduCounta Basiego i dołączyła do orkiestryArtiego Shawa, z którą odbyła trasę koncertową[29]. Pod koniec lat 30. spopularyzowałaprotest song przeciwdyskryminacji rasowej – „Strange Fruit” (pol. Dziwny owoc) olinczu i egzekucjiAfroamerykanina przezpowieszenie[30][31]. Wykonała tę piosenkę po raz pierwszy w 1939 w Café Society wGreenwich Village, pierwszym popularnym klubie wielorasowym, w którym śpiewała przez dziewięć miesięcy[32]. Mimo że utworu nie grały stacje radiowe, to – m.in. dzięki coraz popularniejszymszafom grającym – stał się dużym, choć kontrowersyjnym hitem; już wtedy uznano go za przełomową piosenkę w walce z rasizmem[3], a magazyn „Time” w 1999 okrzyknął go piosenką XX wieku[potrzebny przypis].
Przez całe życie wchodziła w toksyczne związki, w których była też ofiarą przemocy[3]. Pierwszy mąż i następni partnerzy Holliday (puzonista Jimmy Monroe,trębacz Joe Guy,basistaJohn Simmons ialfons John Levy) zażywali narkotyki, co stało się przyczyną narastających z czasem kłopotów zdrowotnych iproblemów z prawem u artystki[33]. Randall Roberts zLos Angeles Times napisał, że „następne jej lata będą [częściowo] walką z antynarkotykowymiagentami federalnymi, (…) mającymi obsesję zarówno na punkcie jejuzależnienia odheroiny, jak i jej wykonania wstrząsającej ballady »Strange Fruit«, dzięki której stała się gwiazdą”[3]. Rządowa walka z muzykami korzystającymi z narkotyków nie obejmowała wszystkich – według książki „Chasing the Scream: The First and Last Days of the War on Drugs” (2015), pierwszy i wieloletni Komisarz Federalnego Biura ds. Narkotyków,Harry Anslinger, zapewnił w trakcie przesłuchania przedKongresem, że „represje nie będą dotyczyć dobrych muzyków, lecz tych jazzowych”[3][34].
W 1941, po kłótni z matką, wspólnie z Arthurem Herzogiem napisała piosenkę „God Bless the Child”, która stała się jej najpopularniejszym i najczęściejinterpretowanym przebojem. Utwór sprzedał się w liczbie ponad miliona sztuk, a w 1976 został wprowadzony doGrammy Hall of Fame[35][36]. W 1942 nagrała „Trav’lin Light”, a w 1944 – piosenkę „Lover Man (Oh, Where Can You Be?)”, który stał się kolejnym z jej przebojów. W 1943 została wybrana najlepszą wokalistką w ankiecie przeprowadzonej wśród krytyków muzycznych przez redakcję magazynu „Esquire”[37]. W tym samym roku wystęowała w Club 331[38]. W 1946 zagrała recital w Town Hall, który przyciągnął tłumy słuchaczy i zebrał przychylne recenzje krytyków[39]. Zagrała w filmieNew Orleans (1947), choć w atmosferzerasizmu imakkartyzmu role ciemnoskórych członków obsady były pomniejszane, by nie stwarzać wrażenia, że to oni stworzyli jazz[40].
W marcu 1947 odbyła trzytygodniową terapię odwykową w prywatnym szpitalu Park West w Nowym Jorku[41]. W maju tego samego roku występowała z recitalami w New Theater Restaurant „U Colosima” i śpiewała z big-bandemLouisa Armstronga w Earle Theater w Filadelfii[42]. 19 maja, dwa dni po premierze swojego recitalu w Onyx Club, została aresztowana w hotelu Marden w Nowym Jorku za posiadanie narkotyków, ale tego samego dnia została zwolniona za kaucją i wystąpiła w Club 18[43]. 24 maja pojawiła się na koncercie z cyklu „Jazz w Filharmonii” wCarnegie Hall[43]. Cztery dni później została skazana na rok i dzień więzienia za posiadanie narkotyków[44]. Wyrok odsiedziała Federalnym Więzieniu dla Kobiet w Alderson (Alderson Federal Reformatory for Women) w Wirginii Zachodniej[45]. 17 marca 1948 została warunkowo zwolniona z więzienia[46]. Wskutek afery utraciła kartę kabaretową, która była wymagana do występów w nowojorskich klubach nocnych[47]. Pozbawiona możliwości zarobku w Nowym Jorku do 1967, odbyła trasę koncertową po innych miastach[47]. 27 marca 1948 zagrała koncert wCarnegie Hall, który zapewnił organizatorom rekordowe zyski ze sprzedaży biletów[46]. Później zagrała jeszcze dwa koncerty w tej prestiżowej hali, w tym jeden odbył się 17 kwietnia 1948[48]. Popularność Holiday była tym bardziej niezwykła, że piosenkarka nie miała wtedy żadnego aktualnego hitu[49]. Następnie m.in. występowała przez cztery tygodnie w Club Ebony w Nowym Jorku i przez sześć tygodni w Strand Theater na Broadwayu, a 15 grudnia 1948 miała premierę w klubie „Billy Berg’s” wHollywood[50].
W styczniu 1949 wysunięto przeciw niej trzy zarzuty napaści, ale została zwolniona za kaucją[50]. W tym samym miesiącu została zatrzymana za posiadanie opium, jednak wyszła na wolność za kaucją, a 3 czerwca została uniewinniona[51]. Mimo problemów z prawem nie przerwała kariery scenicznej – od 13 stycznia do 22 lutego 1949 dała serię koncertów w Café Society Uptown wSan Francisco, które cieszyły się dużym zainteresowaniem wśród słuchaczy[52], następnie odbyła trasę koncertową po północnejKalifornii (13 marca wystąpiła w Pershing Ballroom wChicago, zagrała też serię koncertów w chicagowskim klubie „Blue Note”)[53], a przez kolejne trzy tygodnie (do 7 kwietnia) śpiewała w Clubie Bali wWaszyngtonie[54]. W październiku 1949 nagrała piosenkę „Crazy He Calls Me”, która w 2010 została wprowadzona doGrammy Hall of Fame. W późnych latach 40. single Holiday były jednak mało grane w radio pomimo popularności i uznania koncertowego, być może z powodu reputacji, stąd jej zarobki były niewielkie[55]. W 1950 występowała w Earle Theatre wPensylwanii i odbyła trasę koncertową po południowych stanach Ameryki, która zakończyła się finansowym fiaskiem i doprowadziła do zadłużenia się Holiday[56]. W 1951 występowała w Club Juana wDetroit[57]. W latach 1949–1956 podczas koncertów akompaniował jej Carl Drinkard[58].
W 1954 zagrała swoją pierwszą trasę koncertową poEuropie[59]. Zagrała też serię cieszących się popularnością koncertów w Downbeat Club w San Francisco, przez dwa tygodnie występowała w klubie Crescendo w Hollywood, a 25 września zaśpiewała w nowojorskiej Carnegie Hall[60]. Również we wrześniu wzięła udział w sesji nagraniowej dlaNormana Granza[61]. We wrześniu 1955 dała swój ostatni koncert wApollo Theatre[62]. 23 lutego 1956 ponownie została aresztowana za posiadanie narkotyków i broni palnej, ale wyszła na wolność za kaucją, a w marcu 1958 odbyła się rozprawa sądowa w jej sprawie[63].
5 lipca 1956 nakładem wydawnictwa Doubleday wydała bestsellerową książkę autobiograficzną pt. „Lady Sings the Blues”, którą jakoghostwriter napisał za nią William Dufty)[64]. Razem z książką wydała album studyjny o tym samym tytule. Poza tym koncertowała po teatrach i nocnych klubach w całym kraju, a w listopadzie 1956 zagrała kolejny koncert w nowojorskim Carnegie Hall[65]. 28 marca 1957 wyszła za Louisa McKaya, który zajmował się jej finansami[66]. W lipcu i sierpniu tego samego roku zaśpiewała podczas dwóch koncertów z cyklu „Jazz Under the Stars” w Central Parku w Nowym Jorku[67]. Wystąpiła w filmie telewizyjnymThe Sound of Jazz (1957)[68]. Latem 1958 wystąpiła podczas koncertu „Seven Ages of Jazz” wConnecticut[69]. Jesienią tego samego roku wyruszyła kolejną trasę koncertową po Europie, która została odwołana po chłodno przyjętych występach Holiday w Mediolanie i Paryżu (gdzie zaśpiewała wOlympii)[70]. Zmuszona brakiem pieniędzy na bilet powrotny do USA, koncertowała w paryskim klubie „Mars”[71]. 2 grudnia 1958 wróciła do USA[71]. 15 stycznia 1959 została przesłuchana w charakterze podejrzanej o naruszenie ustawy o kontroli narkotyków z 1956, która nakazywała jej meldunek celnikom jako „naruszycielka prawa” przed wyjazdem z kraju i po powrocie; 12 lutego 1959 sprawę umorzono[72]. W lutym 1959 wystąpiła w Chelsea Palace Studios w Londynie, a podczas koncertu wyglądała na wycieńczoną i wychudzoną[73]. W następnym miesiącu nagrała dla wytwórni MGM Records swój ostatni album w karierze –Billie Holiday: The Last Recording[74]. W związku ze stresem wynikającym z poczuciem stałego śledzenia przez federalne władze antynarkotykowe przestała jeść i zaczęła pić jeszcze więcej alkoholu, wskutek czego wyraźnie schudła[75]. Zachorowała namarskość wątroby[76]. 30 maja 1959, utraciwszy przytomność, trafiła do szpitala Metropolitan Hospital w Harlemie, gdzie 11 czerwca została aresztowana za posiadanie narkotyków i od tamtej pory pozostawała pod kontrolą policyjną[77][78]. Zmarła półtora miesiąca później, 17 lipca, z powoduobrzęku płuc iniewydolności serca[79][80][81]. Louis McKay w ostatnich latach życia Holiday wyłudzał jej zarobki[66] – majątek artystki po śmierci oszacowano na 1345,36 dol.[82], a pozostawiła po sobie 500[82] lub 750 dolarów w banknotach[83]; jedynym spadkobiercą majątku był McKay[84]. Holiday została pochowana 21 lipca 1959, a w ceremonii pogrzebowej w kościele św. Pawła Apostoła w Nowym Jorku wzięło udział ponad trzy tysiące osób[85].
↑abcMiguel del Arco, Olga Caporal: Magiczny świat jazzu. 2. Ballady jazzowe – muzyka przy świetle księżyca. Kraków: Marketing Room Poland, 2009, s. 27–32.ISBN 978-83-61923-02-2.
↑RobertR.O’MeallyRobertR.,Lady Day: The Many Faces of Billie Holiday, New York: Da Capo Press, 1991,ISBN 978-0-306-80959-0,OCLC45009756. Brak numerów stron w książce
↑JohannJ.HariJohannJ.,The Hunting of Billie Holiday [online],Politico, 17 stycznia 2015 [dostęp 2021-03-17](ang.), Na podstawie książki tego samego autora: "Chasing The Scream: The First and Last Days of the War on Drugs", Bloomsbury, 2015.
.jpg)
