Bhutan (dzongkhaའབྲུག་ཡུལ་,ang.Bhutan), oficjalnieKrólestwo Bhutanu (dzongkhaའབྲུག་ཡུལ་, ang.Kingdom of Bhutan) –państwośródlądowe wAzji Południowej, we wschodnichHimalajach, graniczące na północy, zachodzie i wschodzie zChinami, a na południu zIndiami. Oficjalna nazwaDruk Jul oznacza Królestwo Smoka.
Mieszkańcy Bhutanu nazywają siebieDruk Pa – ludzie smoków.
Bhutan jest górzystym krajem bez dostępu domorza, leżącym we wschodniej częściHimalajów, pomiędzyTybetem wChinach na północy a indyjskimi stanamiAsam iBengal Zachodni na południu i wschodzie orazSikkim na zachodzie.
Dzieli się na trzy równoleżnikowe strefy: na północy wznoszą sięHimalaje Wysokie. 20 wierzchołków przekracza wysokość 7000 m n.p.m. (najwyższy szczytGangkhar Puensum 7570 m). W środkowej strefie, która obniża się w kierunku południowym, tworzącMałe Himalaje (Himalaje Wewnętrzne), znajdują się niższe pasma poprzecinane żyznymi dolinami rzek: m.in.Sankosz iManas-czʽu. I tak pomiędzy rzekami Mo i Drangme usytuowany jest wododział Czarnych Gór o wysokościach 1500–2700 m n.p.m. Na wschodzie kraju znajduje się łańcuch gór Donga. Pogórze Himalajów tworzy masyw Siwalik ze wzniesieniami nie przekraczającymi 1500 m n.p.m. Ostatnia strefa znajduje się na południu kraju i ma charakter nizinny. Jest to równina Duars (Dwar) leżąca w znacznej większości na terenie Indii. Tu zajmuje pas przygraniczny z Indiami o szerokości 8–13 km.
Ponad połowa terytorium kraju leży powyżej 3000 m n.p.m. Sieć rzeczna jest gęsta, wszystkie są dopływami Brahmaputry, do której wpadają już na terenie Indii.
Klimat zwrotnikowy wilgotny,monsunowy; tropikalny na południu, chłodne zimy i gorące lata w dolinach, ostre zimy i chłodne lata w Himalajach. Granica wiecznych śniegów wskutek znacznych opadów przebiega stosunkowo nisko, bo już na wysokości ok. 4500–4880 m n.p.m.
Góry do 3500 m są pokryte lasami zajmującymi 67% powierzchni kraju. Na południu tolasy monsunowe zdrzewem tekowym, wyżej lasy mieszane zdębem,sosną ijodłą. Powyżej 3500 m występują łąki alpejskie, a powyżej 4500 m wieczne śniegi ilodowce.
Użytki zielone (łąki i pastwiska) stanowią 6%, a grunty orne 2% powierzchni kraju.
Ochroną przyrody objęto 10 230 km². Utworzono 9 obszarów chronionych.Dwaparki narodowe: przy granicy z Indiami transgraniczny Manas (lasy tropikalne o powierzchni 41 934 ha) oraz Doga (2 027 ha).
Na północy Bhutanu utworzono 3 wysokogórskie obszary chronionego krajobrazu: Gasa (271 690 ha), Jigme Dorjee (370 880 ha), Laya (147 300 ha).
Pozostałe obiekty torezerwaty: leśny – Khaling (pow. 23 562 ha), oraz faunistyczne – Goley (19 684 ha), Mochu (27 972 ha) i Pochu (14 245 ha). (Dane z 2000 r.)
Początki historii Bhutanu są mało znane, lecz odnalezione kamienne narzędzia imegality wskazują, że tereny te zamieszkane były już między XX a XV wiekiem p.n.e. W VIII wieku indyjskijogin Guru Rinpocze (Padmasambhava) rozpowszechnił w Bhutaniebuddyzm tybetański. Do początku XVII wieku Bhutan nie stanowił jednolitego państwa, tylko był złożony z wielu drobnych, wzajemnie zwalczających się prowincji. W 1450 w urodził sięPema Lingpa, czwarty z pięciu głównychtertonów w buddyzmie, który utworzył w pełni bhutańską odmianę tradycjiningma.
ShabdrungNgawang Namgyal,lama przybyły w 1616 zTybetu doprowadził do zjednoczenia kraju. Wprowadził system dwuwładzy świeckiej i religijnej oraz stworzył system ufortyfikowanych klasztorów. Po śmierci Shabdrunga w 1651 kraj ponownie był targany wojnami domowymi. W 1772 Bhutan po raz pierwszy został zaatakowany przezBrytyjczyków. Wielka Brytania zaatakowała ponownie w 1864 i po 5-miesięcznej walce, w 1865 podpisano pokój, na mocy którego Bhutan został zmuszony do zrzeczenia się części terytorium na południu, otrzymując jednak w zamian coroczną rekompensatę.
17 grudnia 1907 zgromadzenie reprezentantów mnichów buddyjskich, urzędników i ludności wybrało pierwszego dziedzicznego króla, którym został popierany przez BrytyjczykówUgjen Łangczuk, kończąc tym samym system dwuwładzy. W 1910 król podpisał układ z Wielką Brytanią, w którym zgodził się na objęcie kraju brytyjskimprotektoratem w zamian za podwojenie rekompensaty.Po odzyskaniu niepodległości przezIndie w 1947, w 1949 został podpisany bhutańsko-indyjski traktat o przyjaźni, na mocy którego zaanektowane przez Brytyjczyków bhutańskie prowincje zostały zwrócone, a Indie zobowiązały się prowadzić politykę obronną i zagraniczną oraz pomagać mu gospodarczo. Trzeci bhutański król, panujący od 1953Jigme Dorji Wangchuck otworzył kraj na świat i doprowadził do przyjęcia w 1971 doONZ. 10 lutego 1971 roku na podstawieRezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 292 Bhutan został członkiem ONZ[2].
W latach 1990–1991 wybuch niezadowolenia mniejszości nepalskiej zagroził stabilności kraju. Podczas zamieszek w Thimphu zginęło kilkaset osób, a znaczna część Nepalczyków została zmuszona do opuszczenia kraju. W XXI wieku powstała zbrojna partyzantka nepalska skupiona wokółBhutańskiej Partii Komunistycznej (Marksistowsko-Leninowsko-Maoistowskiej) i jej zbrojnego ramieniaTygrysów Bhutanu.
Dziedzicznamonarchia konstytucyjna;głową państwa jest król (Druk Gyalpo), który zgodnie z reformami wprowadzonymi w 1998 mógł być odwołany głosami 2/3 150-osobowego Zgromadzenia Narodowego (Tshogdu).
Działalność antykonsumpcyjna dotyczy tu absolutnie wszystkich, także króla, który nie mieszka w pałacu, a w willi. W podróżach za granicę korzysta z rejsowego samolotu.
Do 31 lipca 2007 funkcję parlamentu spełniało jednoizbowe Zgromadzenie Narodowe, wybierane na 3 lata i złożone z 3 kategorii członków:
105 przedstawicieli 20 bhutańskich prowincji
10 przedstawicieli klasztorów buddyjskich
35 przedstawicieli mianowanych przez króla
Zgromadzenie zbierało się 2 razy w roku, lecz przewodniczący mógł zwoływać nadzwyczajne sesje w szczególnych wypadkach. Rozporządzenia króla i rządu były zatwierdzane przez zgromadzenie zwykłą większością głosów.
Obecnie, po reformie ustrojowej, parlament jest dwuizbowy. Izba wyższa –Rada Narodowa Bhutanu – liczy 25 członków, z których 20 reprezentuje każdy z 20 dystryktów, a 5 jest mianowanych przez króla. Członkowie Rady nie mogą należeć do partii politycznej i muszą się legitymować wykształceniem na poziomie uniwersyteckim. Z kolei izba niższa, czyliZgromadzenie Narodowe, składa się z 47 przedstawicieli wybieranych w powszechnych i bezpośrednich wyborach na pięcioletnią kadencję. Pierwsze wybory odbyły się24 marca 2008 roku i zakończyły się przytłaczającym zwycięstwem konserwatywnej i rojalistycznejPartii Pokoju i Dobrobytu Bhutanu (DPT) premieraJigme Thinleya, która zdobyła poparcie 67% wyborców i zdobyła 45 miejsc w izbie niższej parlamentu. Pozostałe dwa miejsca przypadły opozycyjnejLudowo-Demokratycznej Partii Bhutanu (PDP)[4].
Rada Ministrów Bhutanu, której przewodniczypremier, jest mianowana przez króla i zatwierdzana przez Zgromadzenie Narodowe na 5-letnią kadencję.
Kraj podzielony jest na 20 prowincji zwanychDzongkhag. Przewodniczący prowincji (Dzongdag) jest wybierany w powszechnych wyborach na okres 3 lat. Od 1988 utworzono składające się z 4 prowincji strefy, kolejny szczebel władzy samorządowej. Na czele strefy stoiChichab, który jest organem zwierzchnim w stosunku do szefów prowincji. Każda z prowincji jest podzielona na bloki składające się z kilku wsi. Na czele bloku stoiGup, którego rolą jest przekazywanie mieszkańcom rozporządzeń rządu.
Bhutan podpisał w 1949 traktat zIndiami, na podstawie którego jest politycznie nadzorowany przez Indie, a te odpowiedzialne są za jego obronę.
Dominującą grupą etniczną są potomkowie tybetańskich i tybetańsko-birmańskich osiedleńcówBhutan, klasztorTrongsa
Szacowana przezCIA World Factbook na 2 232 291 mieszkańców wielkość populacji jest kwestionowana. Z oficjalnego spisu mieszkańców sporządzonego w 2003 przez rząd Bhutanu wynika, że kraj ten zamieszkuje 734 340 obywateli. Tak znaczna różnica wynika z faktu, żeCIA aktualizuje dane o wskaźnik przyrostu naturalnego przekazany na początku lat 70. XX wieku przez rząd Bhutanu Organizacji Narodów Zjednoczonych. Uważa się, że Bhutan zawyżył wówczas liczbę mieszkańców, aby zostać przyjętym do tej organizacji (doONZ mogły wówczas zostać przyjęte jedynie państwa, których liczba mieszkańców przekraczała 1 mln), a podawane dziś informacje są bliższe prawdzie.
Gęstość zaludnienia wynosi 15 osób na km², co oznacza, że Bhutan jest jednym z najmniej zaludnionych państw Azji. 20% mieszkańców Bhutanu mieszka w małych miasteczkach, głównie na południu i w centrum kraju. Największym miastem jest stolicaThimphu, którą zamieszkuje 98 676 mieszkańców, innymi większymi miastami sąPhuntsholing (27 658 os.) iParo (11 448 os.).
Wśród mieszkańców Bhutanu dominującą grupą jestNgalop osadzona głównie na zachodzie kraju iSharchop, którzy związani są ze wschodem Bhutanu, reszta to Nepalczycy i Hindusi.
Narodowym językiem jestdżongkha i stanowi, obokangielskiego, język oficjalny. Pismo jest nazywanechhokey i jest bardzo podobne do pisma tybetańskiego. Rząd klasyfikuje 19 dialektów dżonkgha.Lepcza jest używany na zachodzie,tshangla na wschodzie,język nepalski jest szeroko używany na południu.
Odsetek ludności umiejącej czytać i pisać w Bhutanie wynosi tylko 42,2% (56,2% mężczyzn i 28,1% kobiet). U dzieci w wieku 14 lat i młodszych odsetek ten wynosi 39,1%, u osób w wieku 15-59 lat56,9%, a u osób powyżej 60 lat tylko 4%.
Średnia wieku populacji wynosi 20,4 lat.Średnia długość życia wynosi 62,2 lat (61 dla mężczyzn i 64,5 dla kobiet). Na 100 kobiet przypada 107 mężczyzn.
Dzięki ukształtowaniu terenu Bhutan nie był podatny na zewnętrzne wpływy kulturowe. Długo utrzymywano tu politykę srogiegoizolacjonizmu zarówno kulturalnego, jak i ekonomicznego, aby zachować dziedzictwo kraju i odrębność. Jeszcze w ostatnich dekadach dwudziestego wieku tylko nieliczni cudzoziemcy mogli odwiedzać Bhutan, dzięki czemu pomyślnie zachował on swoją tradycję i obyczaje.
Bhutańskie dziedzictwo opiera się przede wszystkim na starożytnejkulturze tybetańskiej i nabuddyzmie, który do 2006 był jedyną dozwoloną religią na terenie państwa. Nowa konstytucja z 2008 wprowadziła wolność religijną, ale w praktyce administracja nadal aktywnie zwalcza inne religie[7][8].
Łucznictwo jest narodowym sportem w Bhutanie
Dzongkha isharchopkha, najczęściej używane języki, są blisko spokrewnione ztybetańskim, a tybetańscy mnisi czytają i piszą używając starożytnej odmiany języka tybetańskiego.
Tradycyjnym strojem mężczyzn jestgho, a kobietkira.
Istotnym aspektem kultury jest bardzo rozpowszechnionełucznictwo – bhutańskisport narodowy. Zawodom towarzyszą różnego rodzaju uroczystości. Współzawodniczą ze sobą wsie i miasteczka.
Bhutan należy do państw o najniższym poziomie rozwoju społeczno-gospodarczego.ONZ zalicza ten kraj do grupy najsłabiej rozwiniętych państw świata (tzw. LDC –Least Developed Countries)[10]. PKB na 1 mieszkańca, według parytetu siły nabywczej, wynosił 1,3 tys. USD (2002). Dopiero w 1956 zniesiononiewolnictwo. Z inicjatywy królaJigme Singye Wangchuck w 1972 powstał wskaźnikszczęścia narodowego brutto (GNH), który mógł być inicjacją do powstania w 2006Światowego Indeksu Szczęścia (HPI)[11]. Coraz częściej brany jest on, zamiastPKB, za wyznacznik rozwoju społecznego krajów. Społeczeństwo Bhutanu należy do najszczęśliwszych na świecie[12]. Zdecydowana większość mieszkańców czynnych zawodowo jest zatrudniona w rolnictwie i leśnictwie (ok. 91%). Na wsi utrzymują sięfeudalne stosunki. Grunty orne zajmują ok. 3% powierzchni kraju, a łąki i pastwiska – ok. 6%. Większość ziemi uprawnej jest w posiadaniu klasztorów buddyjskich i wielkich właścicieli. Uprawia się głównieryż,pszenicę,jęczmień,proso ikukurydzę, poza tymziemniaki,rośliny strączkowe,jutę,tytoń[potrzebny przypis]. W południowej części kraju pojawia się sadownictwo (mango,pomarańcze,jabłoń) oraz uprawakardamonu. W górach koczownicze pasterstwo owiec,jaków i kóz, na południu przyzagrodowa hodowla bydła i trzody chlewnej. Dużą rolę odgrywaleśnictwo, głównie eksploatacja drewna tekowego. Niewielkie wydobyciewęgla kamiennego, surowców budowlanych orazgrafitu. Dopiero w latach 70. powstały pierwsze obiekty przemysłowe:elektrownie wodne, zakłady włókiennicze, przetwórstwa owoców,tartaki orazcementownia i fabrykazapałek. Dobrze rozwinięte rzemiosło artystyczne, zwłaszczatkactwo,snycerstwo, wyrób białej broni i obróbka metali.
Eksport energii elektrycznej, drewna, węgla,wosku,kości słoniowej i cementu. Import wyrobów przemysłowych, żywności, paliw. Główni partnerzy handlowi: Indie (ok. 90% obrotów),Singapur.
W 1967 została wydana pierwsza gazeta bhutańska –Kuensel.
Od 1968 w Bhutanie istnieje lotnisko, które przyjmuje regularnie samoloty pasażerskie z Katmandu i Delhi. Od tego samego roku kraj jest przejezdny z zachodu na wschód dzięki wybudowaniu asfaltowej szosy. Aby przejechać przez Bhutan, trzeba wykazać się mocnymi nerwami.„Niebiański trakt stu tysięcy zakrętów” to 600 km nieustannych, ostrych zakrętów, nawrotów, przez cały czas na krawędzi głębokich przepaści. Na jego przejechanie potrzeba przynajmniej trzech dni. Zbudowany został pod nadzorem wojska indyjskiego, które odpowiada za jego utrzymanie. Przy budowie szosy zatrudniono tysiące robotników nepalskich i hinduskich, często z całymi rodzinami.
W 2005 wprowadzono pierwszy na świecie zakaz sprzedaży wyrobów tytoniowych. Jednocześnie nie jest zabronione palenie tytoniu w prywatnych domach, ale obywatele mogą importować z zagranicy tylko do 200 papierosów miesięcznie[13].
W klasztorach młodzi ludzie uczą się czytać święte księgi buddyjskie, a także poznają arkana sztuki malarskiej, złotniczej, uczą się tańców narodowych i języka angielskiego. Praktycznie każda rodzina wysyła do klasztoru przynajmniej jednego syna w wieku sześciu lat. Nauka trwa 10 lat.
Nauka jest bezpłatna. Studenci wysyłani są na studia do Stanów Zjednoczonych, Japonii i Anglii. Po ukończeniu ich mają obowiązek wrócić do kraju i najpierw przejść kurs przystosowawczy w jednym z klasztorów, a następnie przepracować pięć lat na rzecz państwa.
Armia Bhutanu z budżetem 19 mlndolarów jest na ostatnim (139.) miejscu według rankingu „Military Strength Ranking” prowadzonym przezGlobal Firepower(inne języki)[15]. Bhutan posiada 25 pojazdów opancerzonych, a całkowity personel wojskowy to 7 000 ludzi[16].
↑Państwoin statu nascendi;Palestyńskie Władze Narodowe to tymczasowa struktura zarządzająca obszarem Strefy Gazy i częścią Zachodniego Brzegu do czasu uzyskania niepodległości przez Palestynę
_-_BTN_-_UNOCHA.svg)
.svg)
