Ten artykuł dotyczy wodza Cesarstwa Bizantyńskiego. Zobacz też:inne znaczenia.Belizariusz,łac. Flavius Belisarius,gr. Βελισάριος (ur. ok.505[1], zm. w marcu565[2]) – wódz armiibizantyńskiej, który prowadził zwycięskie kampanie wojenne w czasach panowaniaJustyniana I Wielkiego.
Belizariusz urodził się w miejscowości Germane, dziś noszącej nazwęSaparewa Banja, która jest położona w zachodniejBułgarii. Pochodził od zromanizowanychGotów,Traków[3] lubSłowian[4][5][6]. Jego ojciec był najprawdopodobniej właścicielem ziemskim. Karierę wojskową rozpoczynał jako oficer gwardii cesarskiej[7].
Podczas wojnyBizancjum zPersją, jakomagister militum per Orientem został wodzem naczelnym armii na Wschodzie. Po pierwszych niepowodzeniach, w 530 roku zwyciężył Persów wbitwie pod Darą[8], ale w 532 roku[8] przegrał wielkąbitwę pod Sura nadEufratem, po czym został pozbawiony dowództwa, oskarżony o tchórzostwo i odwołany do stolicy[9]. WKonstantynopolu uczestniczył w krwawym stłumieniupowstania Nika w 532 roku. Na polecenie cesarza Justyniana w roku 533 Belizariusz przeprawił się doAfryki, zająłKartaginę i w bitwachpod Ad Decimum ipod Trikamarum pokonałwandalskiego królaGelimera[8]. Po podboju państwaWandalów wAfryce Północnej odbyłtriumf w Konstantynopolu[10].
W 535 roku[11] Belizariusz wylądował naSycylii i wkroczył doSyrakuz. Następnie przeprawił się doItalii, gdzie po zwycięskiej bitwie zdobyłNeapol (jedyne miasto, które stawiało opór armii bizantyjskiej). Król Ostrogotów,Witiges, oddał BelizariuszowiRzym bez walki i wycofał się doRawenny[12]. Potem jednak oblegał Belizariusza w Rzymie przez ponad rok. Belizariuszowi udało się w końcu odeprzeć oblężenie i ścigając Witigisa zajął Rawennę, biorąc króla Ostrogotów do niewoli[13][14]. Belizariusz wrócił do Bizancjum, oficjalnie po to, by objąć dowództwo na Wschodzie[15], jednakJustynian odmówił mu triumfu. Wskutek intryg dworskich utracił w 542 roku dowództwo armii. Jednakże w roku 544 powierzono mu zadanie ustabilizowania sytuacji w Italii, nad którą kontrolę odzyskali Goci. W latach 544–548 działał w Italii, lecz nie odniósł większych sukcesów z powodu braku wojska (kolejne zajęcie i opuszczenie Rzymu). W roku 548 powrócił do Konstantynopola, gdzie wsławił się jego obroną przed wojskami huńskimi w roku 559[11].
Według zapisanej pod koniec XII wieku legendy Belizariusz pod koniec życia popadł w niełaskę u cesarza i wrócił do Konstantynopola, gdzie został oślepiony i musiał żebrać na ulicach[16]. W rzeczywistości w chwili zagrożenia miasta w roku 563 władca raz jeszcze zwrócił się do niego o pomoc[17], a ostatnie lata życia spędził w dostatku dzięki zebranym bogactwom. Zmarł w Konstantynopolu w 565 roku[18].
Sekretarzem Belizariusza byłProkopiusz z Cezarei[19], który opisał dzieje walk w Afryce i Italii (De bello Wandalorum iDe bello Gothico), oraz napisałHistorię sekretną.
Żoną Belizariusza była Antonina,faworytacesarzowej Teodory, posiadająca duży wpływ na męża, co nie przeszkadzało jej w utrzymywaniu intymnych stosunków z jednym z domowników imieniem Teodozjusz[20]. Jedynym dzieckiem z tego małżeństwa była córka, która w 543 roku została zaręczona z wnukiem cesarzowej Teodory[21].
Postać tę wykorzystał woświeceniowej powieści filozoficznejBelisaire (1767)Jean-François Marmontel. Belizariusz jest głównym bohaterem operyGaetana DonizettiegoBelisario (1835-36) oraz powieściRoberta GravesaBelizariusz, a także sześciotomowegocyklu powieściDavida Drake’a iErica Flinta, osadzonych w rzeczywistości alternatywnej. W literaturze polskiej postać Belizariusza (na tle wojen z Gotami o panowanie nad Italią) przedstawiłaHanna Malewska w powieści historycznejPrzemija postać świata.
Jego postać po legendarnym oślepieniu przedstawiłJacques-Louis David na obrazie zatytułowanymŻebrzący Belizariusz.
Również żebrzący, ślepyBelizariusz, grafika wedługVan Dycka, to pierwszy ze sławnych obrazów odtwarzanych przez wytworne towarzystwo w powieściGoethegoPowinowactwa z wyboru.
- ↑Browning 1996 ↓, s. 60.
- ↑Browning 1996 ↓, s. 222, 242.
- ↑Martindale, Jones i Morris 1992 ↓, s. 181.
- ↑Велисарий [online], Хронос – всемирная история в Интернете [dostęp 2019-11-01] (ros.).
- ↑СтефанС. Йорданов СтефанС.,От Юстиниановия пълководец Велизарий до фолклорния персонаж Велиазар [online], liternet.bg [dostęp 2019-11-01] (bułg.).
- ↑С.С. Дашков С.С.,Императоры Византии, Москва 1997 (ros.). Brak numerów stron w książce
- ↑Browning 1996 ↓, s. 61.
- ↑abcLlewellyn 1993 ↓, s. 49
- ↑Procopius 1969 ↓, s. 15-16.
- ↑Manteuffel 1978 ↓, s. 54.
- ↑abBelisarius, [w:]Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-10-03] (ang.).
- ↑Procopius 1969 ↓, s. 21.
- ↑Procopius 1969 ↓, s. 23.
- ↑Manteuffel 1978 ↓, s. 55.
- ↑Procopius 1969 ↓, s. 20.
- ↑Browning 1996 ↓, s. 230.
- ↑Historia powszechna t.7, s.55.
- ↑Martindale, Jones i Morris 1992 ↓, s. 224.
- ↑P. Ziegler:Introduction to Secret History, s.ix.
- ↑Procopius 1969 ↓, s. 4.
- ↑Browning 1996 ↓, s. 158.
- Belisarius, [w:]Encyclopædia Britannica [dostęp 2022-10-03] (ang.).
- Geoffrey B. Greatrex: Rome and Persia at War, 502–532. Leeds: Francis Cairns, 1998.ISBN 0-905205-93-6. Brak numerów stron w książce
- Robert Browning: Justynian i Teodora. Warszawa: Państ. Instytut Wydawniczy, 1996.ISBN 978-83-06-02469-2. (pol.).
- Historia powszechna. Praca zbiorowa. T. VII: Od upadku cesarstwa rzymskiego do ekspansji islamu. Mediaset Group, 2007.ISBN 978-84-9819-814-0. Brak numerów stron w książce
- Peter Llewellyn: Rome in the Dark Ages. New York: Barnes & Noble Books, 1993.ISBN 0-76070-136-9.
- John R. Martindale, A.H.M. Jones, J. Morris: The Prosopography of the Later Roman Empire. T. IIIa. Cambridge University Press, 1992.ISBN 0-521-20160-8.
- Tadeusz Manteuffel: Historia powszechna: Średniowiecze. Warszawa: Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1978.
- Prokopiusz z Cezarei: Historia sekretna. tłum. Andrzej Konarek. Warszawa: Państwowy Instytut Wydawniczy, 1969.
- Michał Kozłowski,Belizariusz i jego legenda[1].
