| wieś | |||
 Gotycki kościół Niepokalanego Serca Najświętszej Marii Panny | |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Powiat | |||
| Gmina | |||
| Wysokość | 68 m n.p.m. | ||
| Liczba ludności (2018) | 1154[2] | ||
| Strefa numeracyjna | 89 | ||
| Kod pocztowy | 11-410[3] | ||
| Tablice rejestracyjne | NKE | ||
| SIMC | 0468996 | ||
Położenie na mapie gminy Barciany  | |||
Położenie na mapie Polski  | |||
Położenie na mapie województwa warmińsko-mazurskiego  | |||
Położenie na mapie powiatu kętrzyńskiego  | |||
 54°13′12″N 21°21′12″E/54,220000 21,353333[1] | |||
| |||
| Strona internetowa | |||
Barciany (niem.Barten,Barthen,lit.Bartėniai) –wieś wPolsce, położona wwojewództwie warmińsko-mazurskim, wpowiecie kętrzyńskim, wgminie Barciany[4][5], na terenie krainy historycznejPrusy Dolne. Siedzibagminy Barciany.
Dawniejmiasto; uzyskałylokację miejską w 1628 roku, zdegradowane w 1945 roku[6]. W latach 1954–1972 wieś należała i była siedzibą władz gromadyBarciany.W latach 1975–1998 wieś administracyjnie należała dowojewództwa olsztyńskiego.
| SIMC | Nazwa | Rodzaj |
|---|---|---|
| 1046369 | Taborzecki Dwór | przysiółek |
Używane nazwy (Sł. geogr.):pol. – Barciany, Barty, Borty;niem. – Barten, Barthen. Nazwa Barciany została administracyjnie zatwierdzona 12 listopada 1946[7].
Barciany były głównym ośrodkiem grodowym pruskiego plemieniaBartów, którzy mieli tu we wczesnym średniowieczu swój główny gród nad rzeką Liwną w otoczeniu mokradeł[8]. W 1240 terytorium to wraz z resztąPrus Dolnych zostało zajęte przezzakon krzyżacki, od 1257 osiadł tu wójt zakonny. Najpierw postanowił utworzyć w Barcianach nowe komturstwo, i wybudować duży zamek. Prace rozpoczęto w 1377 a zakończono pod koniec XIV w. Komturstwo w Barcianach ostatecznie jednak nie powstało. Czasowo zamek barciański podlegał komturstwu w Rynie (1393-1420). Od 1533 w zamku w Barcianach rezydowali starostowie. W latach 1842–1945 zamek znajdował się w rękach prywatnych. Po 1945 mieściło się tu Państwowe Gospodarstwo Rolne.
Pierwsza wzmianka o Barcianach jako o osadzie targowej w pobliżu krzyżackiego zamku pochodzi z 1289, w 1310 miał miejsce bunt mieszkańców, którzy spalili żywcem wójta Hermana von Harttangen i braci zakonnych. W 1422 popokoju mełneńskim osada utraciła rangę strategicznej twierdzy, której rolą była obrona przed Litwinami.
W 1454 na prośbęZwiązku Pruskiego królKazimierz IV Jagiellończyk ogłosił włączenie regionu doKrólestwa Polskiego, po czym wybuchławojna trzynastoletnia. Jeszcze w tym samym roku miasto opanowały siły propolskie. Po wojnie od 1466 miasto znajdowało się pod zwierzchnictwem polskim jakolenno. Istniejąca przy zamku osada wymieniana była w 1473, jako miasteczko, chociaż bez pełnych praw miejskich. Barciany otoczone były murami obronnymi już w średniowieczu, z trzema bramami: Królewiecką, Kętrzyńską i Młyńską. Posekularyzacji zakonu krzyżackiego Barciany zostały centrum dóbr ziemskich, zarządzanych przez książęcych starostów. Od 1612 r. Barciany byłylennemOttona von der Groebena. Pełne prawa miejskie Barciany uzyskały dopiero w 1628 od księciaJerzego Wilhelma.
Pierwsza wzmianka o szkole w Barcianach pochodzi z roku 1548. Od roku 1622 było tu już dwóch nauczycieli rektor (kierownik szkoły parafialnej) ikantor. W 1736 roku w barciańskiej szkole 8 uczniów uczyło się łaciny, a osiemdziesięciu czytania, pisania i rachunków.
W roku 1692 Barciany było określane jako miasto całkowicie otwarte, na co wskazuje brak murów miejskich w tym czasie. Stawy, znajdujące się wokół zamku zostały osuszone w XIX w. W 1818 znaczna część mieszkańców zmarła w wyniku epidemii cholery. Od 1871 do 1945 w składzie Niemiec. W 1945 zniszczeniu uległo 90% zabudowy w tymstacja kolejowa Barciany. W tym samym roku Barciany utraciły prawa miejskie.
W ostatnim okresie funkcjonowaniaPGR w Barcianach była siedziba wielozakładowego przedsiębiorstwa o nazwie Państwowe Przedsiębiorstwo Gospodarki Rolnej w Barcianach. W skład PPGR Barciany (powierzchnia użytków rolnych 6391ha) wchodziły następujące zakłady rolne na pełnych rozrachunkach gospodarczych: Barciany,Gęsie Góry,Jegławki iRodele.
Najważniejszymi zabytkami Barcian są pochodzący z XIV wiekuzamek pokrzyżacki oraz XIV-wiecznygotyckikościół jednonawowy. W kościele znajduje się ołtarz ufundowany przez Rautterów w 1643 r. oraz pochodzące z 1750 r. organy wykonane przezA. G. Caspariniego i malarza Adolpha. Pochodzący z wczesnegośredniowiecza kamienny posąg „Baba”, który pozostawili po sobiePrusowie, stał do 1945 r. przed barciańskim zamkiem. Dziś jego replika znajduje się na dziedzińcu zamkowym wOlsztynie. Z posągiem związana jest legenda o wodzu Barto, który skamieniał z rozpaczy na wieść o zajęciu przez Krzyżaków ziemi barciańskiej. Na cmentarzu znajduje się neogotycka kaplica cmentarna z końca XIX w. oraz obeliski poświęcone poległym w czasie Wojny Francusko - Pruskiej i I Wojnie Światowej
Osobny artykuł:Zamek w Barcianach.
Krzyżacy przebudowali dawne umocnieniapruskie na tymczasową drewniano-ziemną strażnicę. Bunt ludności pruskiej w 1310 roku oraz liczne napady litewskie pod wodzą księciaWitenesa zadecydowały o budowie warowni. Do 1353 r. Barciany były siedzibą komornictwa, później rezydował w zamkuprokurator krzyżacki. Niedługo potem wielki mistrzWinrich von Kniprode nakazał utworzenie w Barcianachkomturii. Ponieważ do jej ustanowienia ostatecznie nie doszło, budowa zamku wydłużyła się a pierwotne, ambitne plany dotyczące konstrukcji nie zostały zrealizowane. W latach 1380–1390 zbudowano mur obwodowy, a do 1400 r. przede wszystkim trzykondygnacyjne północne skrzydło zamkowe. Podwyższono wówczas również mury obwodowe i budynek wschodni. Klęska zakonu w wielkiej wojnie z Polską zahamowała dalszą budowę.
Na zamku w skrzydle wschodnim znajdowały się składy żywności, piec, kuchnia, piekarnia oraz wartownia. Pierwsze piętro pełniło funkcję reprezentacyjną. Część północna mieściła kaplicę, kapitularz, z czasem zamieniony narefektarz, izbę prokuratora zakonnego, dormitorium oraz infirmerię. Podobnie jak w skrzydle wschodnim parter pełnił funkcję gospodarczą, a najwyższa kondygnacja magazynowo-obronną. W trakcie prac archeologicznych odkryto również w zamku pozostałości drewnianej kanalizacji. Główna część zamku była otoczona drewniano-ziemnymi fortyfikacjami. Od wschodu za szeroką fosą znajdowało się gospodarcze przedzamcze.
Obecność licznych otworów strzelniczych wskazuje na to, że w Barcianach wprowadzono po raz pierwszy wpaństwie zakonnym system obrony przystosowany do broni palnej. Zamek barciański, jako punkt wypadowy naLitwę posiadał do XV w. znaczenie militarne. Później stanowił przede wszystkim ośrodek gospodarczy. W latach 1533–1841 zamek był rezydencjąstarostów.
W 1914 r. północne skrzydło zostało zniszczone przez pożar, odbudowa zajęła dwa lata. W tym czasie (1842-1945) zamek był własnością prywatną. Właściciele zamienili wysychające już stawy na ogrody oraz wznieśli na dawnym przedzamczu zabudowania folwarczne. PoII wojnie światowej zamek przejąłPGR (mieściły się w nim biura i magazyny) a miejscowość utraciła prawa miejskie (duże zniszczenia).
Obecnie zamek ponownie znajduje się w rękach prywatnych i trwa jego renowacja. Planowane otwarcie mającego mieścić się w zamku hotelu z kompleksem wypoczynkowym planowane było na 2007 r.
We wsi znajduje sięgotycki kościół z końca XIV w., p.w. Niepokalanego Serca Najświętszej Maryi Panny, orientowany, z cegły na kamiennej podmurówce, salowy, z zakrystią i kruchtą z północnej strony i drugą kruchtą z południowej strony (dobudowana w latach 1729-1741, dach pochodzi z 1804). W 1714 r. kościół był przebudowany. Wieża trójkondygnacyjna pochodzi z końca XVI w., przebudowywana w XVIII i XIX wieku. W nawie strop drewniany, zakrystia ze stropem kolebkowym. Ołtarz główny, późnorenesansowy, z 1643 r., ufundowany przez Rautera. Organy barokowe z około 1750 r., a zbudowane około 1750 r. przez Adama Gottliba Casparini z Królewca.
Parafia w Barcianach przedreformacją należała doarchiprezbiteratu wSępopolu. Na terenie miejscowości działalność duszpasterską prowadzą następujące kościoły:
 | Zobacz galerię związaną z tematem:Barciany |
| Wsie | |
|---|---|
| Części wsi | |
| Przysiółki wsi | |
| Osady | |
| Przysiółki osad | |
| Osada leśna | |
| Przysiółki | |
| Zniesiona miejscowość |
| Przynależność wojewódzka |
|
|---|---|
| Miasta | |
| Osiedle (1954–72) |
|
| Gminy wiejskie (1945–54 i 1973–75) |
|
| Gromady (1954–72) |
|
