Baktria (gr.Baktriana, Βακτριανα;pers.Bākhtar;arab. iind.Bhalika;chiń. 大夏,Dàxià) – starożytna, grecka nazwa krainy położonej obecnie w północnymAfganistanie. Jej stolica to Baktra (Balhika, Bokhdi, obecnieBalch).
Baktria leżała pomiędzy góramiHindukusz oraz rzekąAmu-daria (dawniej Oksus). Na zachodzie graniczyła zMargianą, północy zSogdianą iFerganą, południu zGandharą. Starożytni historycy określali teren Baktrii jako bogaty, żyzny i dobrze nawodniony.
Ślady osadnictwa z przełomu III i II tysiąclecia p.n.e. Początkowo zamieszkana przez mówiącejęzykami z rodziny indoeuropejskiej plemiona irańskieAriów, które rozprzestrzeniły się na południowy zachód (dzisiejszyIran) oraz dotarły do północno-zachodnichIndii. Okolice Baktrii uważane są za miejsce narodzin i początkowej działalności prorokaZaratustry.
W VII-VI w. p.n.e. rozpoczęło się zagospodarowywanie dolin dużych rzek, powstały pierwsze osady warowne (zalążki miast), nastąpił rozwój rzemiosła[1].
W VI wieku p.n.e.Cyrus II Wielki przyłączył Baktrię do swego imperium jakosatrapię. Wymieniana jest winskrypcji z Behistun jako kraj podległyDariuszowi I. Persowie przesiedlili do Baktrii greckich wygnańców zCyrenajki, a także niektórych greckich jeńców z obszarów Azji Mniejszej. Dla armii królów perskich Baktria stanowiła źródło uznanej w starożytnościjazdy.
W latach 20. IV w. p.n.e., podczas podboju imperium perskiego przezAleksandra Macedońskiego,satrapa BaktriiBessos ogłosił się królem podległych sobie obszarów, został jednak zdradzony i Baktria poddała się Macedończykom. Później w prowincji wybuchł bunt satrapy Sogdiany –Spitamenesa, stłumiony po długich walkach, co zakończyło się włączeniem Baktrii do imperium Aleksandra. To tutaj macedoński władca poślubiłRoksanę, córkę miejscowego arystokratyOxyartesa. Przed dalszą wyprawą do Indii pozostawił w Baktrii liczne siły okupacyjne złożone zgreckich najemników i macedońskich weteranów. Po śmierci Aleksandra w 323 p.n.e. greccy żołnierze zbuntowali się i próbowali wrócić do ojczyzny.Perdikkas wysłałPejtona, który krwawo stłumił bunt najemników.
W wynikuwojen Diadochów Baktria przypadłaSeleukosowi I. Za jego – oraz jego synaAntiocha I – rządów ufundowano wiele greckich miast umacniając grecką dominację na hellenistycznym wschodzie.
Złotystater królaEukratydesa, Największa złota moneta starożytności. Masa 169,2 g, średnica 58 mm
W wyniku powstania państwaPartów, Grecy w Baktrii zostali odcięci od reszty ImperiumSeleucydów. Prowincja stała się niezależnymkrólestwem pod rządami byłego satrapyDiodotosa. Państwo przetrwało ponad 100 lat, odpierając m.in. najazdAntiocha III, urosło w potęgę i rozszerzyło swoje panowanie na sąsiednie obszary oraz na południe – dolinęIndusu i północno-zachodnie Indie (gdzie powstałoKrólestwo Indo-Greckie). Walki wewnętrzne oraz zewnętrzne ataki (Partów i nomadów z północy) osłabiły kraj.
Greckim rządom na terenach Baktrii położyły kres plemiona z północy – najpierw scytyjscySakowie, późniejYuezhi (znani potem jakoKuszanowie), podbijając kraj ok. 130 p.n.e. Chiński wódzZhang Qian, odbywający podróż po Baktrii w 126 p.n.e., zastał już kraj pod panowaniembarbarzyńców.
Baktria pod nazwąTocharystanu (Tocharami nazywali Grecy Yuezhi) między I w. p.n.e. aIII w. n.e. była częścią imperiumKuszanów, później w rękachSasanidów, w VII wieku została podbita przezArabów.
