Jestszóstym pod względem powierzchni państwem świata i jedynym państwem na świecie obejmującym cały kontynent. Jest zamieszkiwane przez 26 mln osób, z czego 2/3 populacji mieszka wpięciu największych australijskich metropoliach[11].
Australia jest krajem wysoko rozwiniętym, ze społeczeństwem wielokulturowym. W porównaniu z innymi państwamiwskaźnik rozwoju społecznego (uwzględniający jakość życia, opiekę zdrowotną, przeciętną długość życia, poziom wykształcenia) Australii jest bardzo wysoki. Według danych na rok 2014 znajduje się ona na 2. miejscu pod tym względem poNorwegii. Miasta australijskie są w światowej czołówce w dziedzinie życia kulturalnego.
NazwaAustralia, odnosząca się do kontynentu, pochodzi od określeniaTerra Australis, czyliZiemia Południowapo łacinie. W dawnejEuropie wierzono, że na półkuli południowej znajduje się naprawdę duży kontynent. Ostatecznie nazwa przypadła o wiele mniejszemu, niż zakładano.
Australia to szósty pod względem wielkości kraj świata, położony nakontynencie australijskim będącym najmniejszym spośród wszystkich kontynentów. Najgęściej zaludnione są wschodnie i południowo-wschodnie wybrzeże. Australia leży na półkulach południowej i wschodniej. Jest to jeden z najbardziej płaskich kontynentów ze średnią wysokością 330 m. Obszar pustynny zajmuje powierzchnię większą niż na jakimkolwiek innym kontynencie; 2/3 powierzchni leży w klimatach suchym lub półsuchym. Linia brzegowa Australii jest mało rozwinięta, wzdłuż całego wybrzeża o długości 34 218 km[12] napotkać można jedynie dwie duże zatoki:Zatokę Karpentaria iWielką Zatokę Australijską. Najwyższy szczyt,Góra Kościuszki[a] odkryty, zdobyty i nazwany przezPawła Edmunda Strzeleckiego wznosi się na wysokość 2228 m n.p.m. Jednak najwyższym szczytem państwa Australia jestMawson Peak (2745 m n.p.m.), znajdujący się nawyspie Heard waustralijskim terytorium zależnymWyspy Heard i McDonalda[13]. Sieć rzeczna kontynentu jest uboga, znaczną jego część zajmują pustynie, półpustynie i suche stepy[14], natomiast pod powierzchnią 22% kontynentu znajduje sięWielki Basen Artezyjski, zawierający w przybliżeniu 64 900 kilometrów sześciennych (km³) wody gruntowej[15]. Australijskawyłączna strefa ekonomiczna jest trzecią co do wielkości na świecie[16].
Według źródeł pierwsi ludzie pojawili się na terenie Australii pomiędzy 40 a 60 tys. lat temu. Dopiero w XVII wieku w pobliżu Australii i Nowej Zelandii zaczęli przepływać holenderscy żeglarze. Pierwszym Europejczykiem, który przybił do wybrzeży Australii, był HolenderWillem Janszoon (1606). W latach 1642–1644Abel Tasman odkrył Tasmanię oraz Nową Zelandię. Wyprawa ta dowiodła, że Australia stanowi odrębny masyw lądu, który można opłynąć od południa. Dodatkowo Holendrzy nadali pierwszą europejską nazwę dla nowo odkrytych ziem, określając je jako Nowa Holandia. Pierwsze spostrzeżenia po przybiciu do zachodnich brzegów kontynentu sprawiły, że nowy ląd określono jako ziemię “przeklętą i jałową". Uwaga Holendrów skupiła się więc na rozbudowie bogatych kolonii wHolenderskich Indiach Wschodnich[17].
Dalsze badania nad kontynentem kontynuowane były podczas trzech wyprawJamesa Cooka (1768-1771, 1772-1774, 1776-1778). Cook po zbadaniu południowo-wschodniego wybrzeża jako pierwszy sporządził pozytywny opis nowego kontynentu, a zbadany teren nazwałNowa Południowa Walia. W 1776 roku Stany Zjednoczone ogłosiły niepodległość, a to sprawiło, że zainteresowanie Brytyjczyków Australią wzrosło, choć początkowo głównie w kontekście terenu na który można byłozsyłać przestępców. Pierwszy transport ze skazańcami przybył do nowego kontynentu w 1788 roku i wylądował w okolicach dzisiejszegoSydney. Na początku XIX wieku żołnierze brytyjscy stali się pierwszymi posiadaczami ziemskimi, a niedługo później zaczęli do nich dołączać warunkowo zwalniani z odbywania kary pierwsi skazańcy. Rozwój kolonii sprawił, że w 1825 roku od Nowej Południowej Walii odłączyła sięTasmania, w 1829 rokuAustralia Zachodnia, w 1836 rokuAustralia Południowa, a w 1851 rokuWiktoria. W 1863 roku jako odrębną jednostkę wydzielonoTerytorium Północne. W pierwszej połowie XIX wieku do przeludnionych Wysp Brytyjskich zaczęły docierać pogłoski o szybkim bogaceniu się obywateli nowej kolonii. Spowodowało to większe zainteresowanie emigracją do Australii wśród wolnych obywateli. Pierwsza wolna osada została założona w 1829 w okolicach dzisiejszegoPerth. Od 1839 roku do Australii zaczęli przybywać pierwsi imigranci z Polski. W latach 1831–1840 w Australii osiedliło się około 65 tys. wolnych ludzi i ich liczba przekroczyła liczbę obywateli wywodzących się od przymusowo deportowanych skazańców. Kolejnym impulsem który przyspieszył rozwój kolonii byłoodkrycie złota w 1851 roku na terenie Nowej Południowej Walii[17].
W ostatnich latach XIX wieku podział Australii na niezależne prowincje zaczął być postrzegany jako problem dla dalszego rozwoju osadnictwa i wzrostu gospodarczego. Dochodziło wówczas do absurdalnych decyzji, jak choćby budowa sieci kolejowej o różnychrozstawach szyn w zależności od prowincji, czy też wysokie cła pomiędzy sąsiadującymi koloniami. Tendencje integracyjne były popierane zarówno przez Australijczyków, jak i Brytyjczyków. W latach 1898–1899 opracowano konstytucję, którą następnie przyjęto w dwóch powszechnychreferendach. Konstytucja została podpisana przez KrólowąWiktorię i 1 stycznia 1901 roku powstał Związek Australijski. Stolicę nowo powstałego Związku postanowiono zbudować pomiędzy Sydney iMelbourne, ponieważ właśnie te dwa miasta najsilniej konkurowały o miano stolicy. Na potrzeby tego z Nowej Południowej Walii wydzielonoAustralijskie Terytorium Stołeczne i na jego terenie zbudowano dzisiejszą stolicęCanberrę[17].
PodczasI wojny światowej Australia walczyła u boku Wielkiej Brytanii. Korpus australijski brał m.in. udział w walkach wzachodniej Turcji i Flandrii. Po wojnie w latach 30. podczasWielkiego Kryzysu spadające ceny pszenicy i wełny spowodowały załamanie gospodarcze państwa.
PodczasII wojny światowej Brytyjskie Imperium na Dalekim Wschodzie przestało istnieć, a Wielka Brytania straciła możliwość obrony swoich australijskich kolonii przed japońską inwazją. Australijczycy zwrócili się więc o pomoc do Stanów Zjednoczonych, które zgodziły się bronić suwerenności Związku Australijskiego.
Stolicą Australii jest Canberra. Największym miastem jest Sydney. W Australii jest pięć metropolii z liczbą ludności powyżej jednego miliona, w których mieszka łącznie 17 541 535 osób (prawie 2/3 populacji Australii)[11].
Społeczeństwo Australii jest bardzo zróżnicowane kulturowo. W Australii można wskazać ok. 400 języków rdzennych[20]. Najczęściej używanym językiem w Australii jestjęzyk angielski. Według danych Banku Światowego[21] posługuje się nim 76,8% mieszkańców Australii. Innymi popularnymi językami są:
Spis powszechny z 2021 r. wykazał, że w 72% gospodarstw domowych w Australii mówi w domu tylko po angielsku, zaś w 24,8% domów w ogóle nie używa się angielskiego[22].
Władzę wykonawczą sprawujerząd, formalnie pod przewodnictwem gubernatora generalnego, a faktycznie zpremierem na czele, powołany przez gubernatora generalnego w imieniu króla i odpowiedzialny przed Izbą Reprezentantów; do wyłącznej kompetencji władz federalnych należą sprawy obrony, polityki zagranicznej, handlu zagranicznego i imigracji.
Prawa wyborcze (ograniczone cenzusami osiadłości) przysługują obywatelom, którzy ukończyli 18 lat. Wybory w Australii są obowiązkowe dla wszystkich obywateli, kara za nieoddanie ważnego głosu wynosi 20 dolarów australijskich[26]. Według przepisów wyborczych obywatel zobowiązany jest oddać ważny głos. Głosowanie jest tajne.
Wymiar sprawiedliwości sprawują:Federalny Sąd Najwyższy, Sąd Federalny (sprawy gospodarcze i bankructwa), Australijski Sąd Rodzinny oraz stanowe sądy najwyższe i sądy jednostek terytorialnych.
Każdy stan ma własną konstytucję[10], dwuizbowy organ ustawodawczy (z wyjątkiem Queenslandu, gdzie istnieje parlament jednoizbowy) i rząd stanowy; na czele stanów stoją gubernatorzy mianowani przez monarchę brytyjskiego na wniosek rządu stanowego; stany dzielą się na hrabstwa, okręgi i miasta (z organami samorządowymi i radami municypalnymi).
Australia należy do krajów rozwiniętych, gospodarkę Australii cechują daleko posunięta koncentracjaprodukcji oraz centralizacja kapitału. Największe organizacje produkcyjno-usługowe to: Broken Hill Proprietary (BHP), Colonial Sugar Refining,Imperial Chemical Industries, Telstra.
Dzięki ogromnym bogactwom naturalnym Australia jest jednym z największych producentówboksytu, a także należy do najpoważniejszych dostawcówwęgla, rudy żelaza izłota.Gdy w 1979 roku w rejonieKimberley odkryte zostały złożadiamentów – Australia w produkcji tych kamieni doścignęła nawetRepublikę Południowej Afryki.
Grunty orne stanowią jedynie 4% terytorium Australii, z czego uprawia się 80%. Pas ziemi uprawnej ciągnie się wzdłuż zachodnich zboczy Wielkich Gór Wododziałowych. Pastwiska zajmują 60% kraju. 25% powierzchni Australii zajmują gospodarstwa hodowlane, których jest ok. 16 tysięcy, o powierzchni średnio 30 tysięcy hektarów.
Liczba owiec w Australii stanowi 12% światowego pogłowia tych zwierząt.
Wśród niepodległych państw, Australia zajmuje 7. miejsce na świecie w wysokości zarobków[31]. Również poszczególne miasta Australii są wysoko notowane w rankingach. Wśród największych miast świata, Sydney zajęło 6. miejsce na świecie z zarobkami w wysokości 3599dolarów USD miesięcznie, natomiast Melbourne zajęło 9. miejsce na świecie z zarobkami w wysokości 3181 dolarów USD miesięcznie (2019)[32].
Australia w składzie swoich sił zbrojnych posiada siły lądowe (Australian Army), marynarkę wojenną (Royal Australian Navy) oraz siły powietrzne (Royal Australian Air Force). Wojska australijskie liczą 58,7 tys. żołnierzy zawodowych oraz 25,7 tys. rezerwistów. Według rankinguGlobal Firepower (2019) australijskie siły zbrojne stanowią 19. siłę militarną na świecie[33]. W 2017 roku, roczny budżet na obronność wyniósł 27,5 mld dolarów (2,0% PKB), co jest 13 wynikiem na świecie[34][35].
Australia jest członkiemONZ oraz kilku innych paktów dotyczących bezpieczeństwa państwa, głównie pomiędzy innymi głównymi państwamianglosaskimi:
AUSCANNZUKUS, porozumienie Australii, Stanów Zjednoczonych, Kanady, Nowej Zelandii i Wielkiej Brytanii dotyczące zasad współpracy marynarki wojennej tych państw na poziomie dowodzenia, kontroli, komunikacji i komputerów
Border Five(inne języki), nieformalne forum poświęcone kwestiom polityki celnej i zarządzania granicami Australii, Stanów Zjednoczonych, Kanady, Nowej Zelandii i Wielkiej Brytanii
Five Country Conference(inne języki), konferencja władz imigracyjnych Australii, Stanów Zjednoczonych, Kanady, Nowej Zelandii i Wielkiej Brytanii, współpracujących ze sobą w celu poprawy integralności, bezpieczeństwa i wydajności swoich służb imigracyjnych i granicznych
ABCANZ Armies(inne języki), program mający na celu optymalizację interoperacyjności i standaryzację szkolenia i wyposażenia pomiędzy siłami zbrojnymi Australii, Stanów Zjednoczonych, Kanady, Nowej Zelandii i Wielkiej Brytanii
Przecinający nizinęNullarbor trakt kolejowy jest najdłuższym zbudowanym w linii prostej traktem kolejowym na świecie. Kolej kursuje między południową a zachodnią Australią.
Mapa z głównymi drogami w Australii
Mapa z pasażerskimi połączeniami kolejowymi w Australii
Pierwsze amatorskie przedstawienia teatralne odbywały się w teatrach więziennych. Pierwszyteatr w kraju powstał wSydney (1830) i nazywał sięTheatre Royal.
W kuchni australijskiej nie należy zapominać o tradycyjnej kuchni rdzennej ludności, tzn. o kuchni Aborygenów, której można spróbować w głębi lądu w rezerwatach. Kuchnia ta nawet otrzymała własną nazwę:Bush tucker food. Do składników tej kuchni zaliczyć można[40]:
Zioła, korzenie, nasiona, serca palmowe czy też owoce jak np.quandong
Kangury (np. w formie steku z sosem z owoców quandong), węże, jaszczurki, żółwie i strusie w formie np. filetów
Insekty i wszelkiej maści larwy owadów bogate w białko
Pierwszą australijską gazetą była „Sydney Gazette and the News South Wales Advertiser” (wydawana w latach 1803–1842). Główne dzienniki i czasopisma są w rękach korporacji prasowych takich jak: „Sydney News Ltd.” i „The Herald Sun”. W Australii ukazuje się 3 tys. gazet. Największe dzienniki to: „The Herald Sun” (założony w 1840, nakład 558 800 egzemplarzy) i „The Daily Telegraph” (założony w 1879, nakład 442 tys. egzemplarzy). Wśród czasopism kobiecych przewodzi „Australian Women’s Weekly” (założony w 1933, nakład 1230 tys. egzemplarzy). Agencje prasowe: „Australian Agency Press” (AAP, założona w 1935 w Melbourne, obecna centrala w Sydney) i „Australian United Press Ltd.” (AUP).
Radio Australijskie rozpoczęło nadawanie 13 listopada 1923, a telewizja 1 listopada 1956. Działają telewizja i radio państwowe oraz stacje komercyjne, etniczne i środowiskowe. Media publiczne nadzoruje Australian Broadcasting Corporation (ABC), jest finansowana przez państwo (abonament zniesiono w 1974 r.). Istnieje jeden państwowy nadawca telewizyjny i 4 stacje radiowe. W Australii nadaje około 50 komercyjnych stacji telewizyjnych i około 140 radiowych.
↑Mapa McDonald Isl. na stronach Australian Antarctic Data Centre[1]
↑Alina Meljon (red.): Geograficzny atlas świata t. 2. Wyd. I. Warszawa: Państwowe Przedsiębiorstwo Wydawnictw Kartograficznych im. Eugeniusza Romera, s. 182-183.ISBN 83-7000-068-1.
↑Australian Institute of Aboriginal and Torres Strait IslanderA.I.A.T.S.I.StudiesAustralian Institute of Aboriginal and Torres Strait IslanderA.I.A.T.S.I.,Languages alive [online], AIATSIS, 9 kwietnia 2024 [dostęp 2025-05-18](ang.).
.svg)
.jpg)
