Rynek Zygmunta AugustaOsiedle Południe – ulica Obrońców WesterplatteUl. Partyzantów
Według danych z roku 2002[12] Augustów ma obszar 80,93 km², w tym:
użytki rolne: 27%
użytki leśne: 35%
Miasto stanowi 4,88% powierzchni powiatu. W 2010 Augustów zajmował pod względem powierzchni 47. miejsce w kraju i 2 w woj. podlaskim[13].
W 1973 do Augustowa przyłączono miejscowości:Przewięź, Sajenek,Studzieniczna,Swoboda i Wojciech oraz obszar lasów państwowych (fragment Puszczy Augustowskiej) o powierzchni 1674 ha wraz z jeziorami:Białe Augustowskie,Rospuda Augustowska, Sajenek,Sajenko,Sajno iStudzieniczne[14]. W związku z tym zwarta zabudowa miejska zajmuje tylko niewielką część w centrum obszaru administracyjnego miasta, zaś większość powierzchni miasta stanowią lasy i jeziora.
Zwyczajowo oraz w dokumentach Urzędu Miejskiego[18] wydzielane są też dzielnice i osiedla: Bema (Koszary),Glinki, Konopnickiej,Limanowskiego (Baraki), Norwida,Ogrody,Południe,Prądzyńskiego (Śródmieście),Przylesie, Rynek Zygmunta Augusta, Silikaty,Ślepsk, Wojska Polskiego.
Park Miejski i pomnik Zygmunta II Augusta w Augustowie
Augustów leży na terenieZielonych Płuc Polski. W granicach Augustowa znajduje się w całości florystyczny rezerwat przyrodyBrzozowy Grąd (na wyspie Jeziora Studzienicznego) oraz część rezerwatu przyrodyStara Ruda (przy wschodniej granicy miasta z gminą Płaska). Augustów leży też na Obszarze Chronionego Krajobrazu „Puszcza i Jeziora Augustowskie”[19].
Do końca XIII wieku tereny dzisiejszego Augustowa należały do ziem zamieszkiwanych przez plemięJaćwingów, pokonanych ostatecznie w 1283 roku przezzakon krzyżacki. Po upadku Jaćwieży ziemie te wyludniły się i nie były zasiedlane do roku 1422, kiedy topokój melneński ustalił przebieg granic na tym terenie i zaczęła się ponowna kolonizacja. Pod koniec XIV wieku nad rzekąNettą istniał niewielki zamek krzyżackiMetenburg, doszczętnie zniszczony przez wielkiego księciaWitolda w 1392 roku, jednak nie jest pewne, czy był zlokalizowany w obrębie współczesnego miasta.
Według legendy Augustów zawdzięcza swoje powstanie pierwszej schadzceZygmunta Augusta iBarbary Radziwiłłówny, dla upamiętnienia której król założył w jej miejscu miasto. W istocie pierwsza pisana wzmianka o osadzie nad Nettą pochodzi z 1496 roku i dotyczy komory pobierającej cło u przeprawy rzecznej. W 1526 roku powstała tu karczma wystawiona przezJana Radziwiłła na skrzyżowaniu szlaków handlowych zLitwy iBiałorusi doPrus,Warszawy iKrakowa.
W 1795 roku miasto zajęliPrusacy, a w latach 1807 i 1812 wojskanapoleońskie. Lekką poprawę rozwoju przyniósł XIX wiek. PoKongresie wiedeńskim w roku 1815 Augustów znalazł się w granicachKrólestwa Polskiego (Kongresowego). Został stolicą nowo utworzonego województwa augustowskiego, a od 1837 roku guberni augustowskiej. Urzędy tymczasowo umieszczono wSuwałkach z braku odpowiednich budynków. Projekty rozbudowy Augustowa w styluklasycystycznym opracowałHenryk Marconi. W roku 1825 pod kierunkiemIgnacego Prądzyńskiego rozpoczęto budowęKanału Augustowskiego.
Rozwój Augustowa został przerwany przez wybuchpowstania listopadowego. W okolicach Augustowa toczyły się walki, zaś miasto przechodziło z rąk do rąk. Po powstaniu nie zrealizowano planów rozbudowy miasta. Kanał Augustowski ukończono w 1839 roku, jednak nie zyskał on planowanego znaczenia gospodarczego. Również w czasiepowstania styczniowego w okolicach Augustowa toczyły się walki, podczas których szczególnie zasłynął oddział pod dowództwemJózefa „Wawra” Ramotowskiego.W roku 1899, w związku z budową koszar carskich, Augustów uzyskał połączenia kolejowe. W XIX wieku w regionie kwitł przemyt, spowodowany bliskim położeniem miasta z granicą Prus i Rosji.
22 czerwca 1941, pobitwie pod Augustowem, miasto zostało zajęte przez Niemców. W latach 1941–1944 Augustów znajdował się w granicachBezirk Bialystok. W sierpniu 1941 Niemcy utworzyli w Augustowiegetto dla ludności żydowskiej[26]. Zostało ono zlikwidowane 2 listopada 1942[26].
Od połowy lat dwudziestych XX wieku Augustów stał się popularnym letniskiem. Od 1993 roku miasto posiada status uzdrowiska (bogate złoża borowiny, w okolicy źródła wód mineralnych).
Kanał Augustowski (1824–1839) – najważniejszy zabytek regionu, w 2007 uznany zapomnik historii, oryginalne są śluzyPrzewięź iSwoboda (obie z lat 1826–1827), położone przy administracyjnych granicach miasta,śluza Augustów powstała w latach 1947–1948 obok pierwotnego obiektu.
Układ urbanistyczny centrum miasta z XVI–XIX w. (częściowo).
Budynek Zarządu Portu (1829) – ul. 29 Listopada 5a (nazywanym błędniedworkiem Prądzyńskiego), mieści się w nim Dział Historii Kanału Augustowskiego, wchodzący w składMuzeum Ziemi Augustowskiej.
Dom Turysty (1939) – ul. Sportowa 1, modernistyczny hotel na Białej Górze nad jezioremNecko, zaprojektowany przezMacieja Nowickiego, współtwórcę gmachuONZ wNowym Jorku, obecnie Zajazd TurystycznyHetman.
Kościół MB Częstochowskiej (koniec XIX w.) – ul. Kardynała Wyszyńskiego 2A, zbudowany jako cerkiew garnizonowa.
Cmentarz parafialny w Augustowie (pocz. XIX w.) – ul. Zarzecze, najstarszy nagrobek pochodzi z 1839, na cmentarzu jest też kilka żeliwnych nagrobków z poł. XIX w., odlanych w Hucie Sztabińskiej.
We wsiJaminy (gm. Sztabin) znajduje się drewniany kościół z 1780, który do roku 1845 stał w Augustowie w miejscu obecnej Bazyliki Najświętszego Serca Pana Jezusa.
Obiekty o wartości historycznej z terenu Augustowa, które nie znajdują się w rejestrze zabytków:
Koszary (lata 90. XIX w.) – dawne obiekty wojskowe na os. Bema, w dwudziestoleciu międzywojennym zajmowane przez1 Pułk Ułanów Krechowieckich, po II wojnie światowej przeznaczone na cele mieszkaniowe, edukacyjne i przemysłowe. Zachowały się oryginalne drewniane i murowane budynki.
Budynek II Liceum Ogólnokształcącego (1927) – al. Kardynała Wyszyńskiego, wybudowany na potrzeby seminarium nauczycielskiego, pierwszej szkoły średniej w Augustowie.
Willa Jana Zasztowta (lata 20. XX w.) – nad jeziorem Necko, styl modernistyczny.
Budynek Gimnazjum nr 1 (1931) – ul. Młyńska.
Yacht Klub Polski (1934) – półwysep Dąbek nad Jeziorem Białym, drewniany pensjonat, nazywany teżWillą Prezydenta (wypoczywał w nim prezydentIgnacy Mościcki).
Zabudowania tartaku i domy pracowników – położone w dzielnicy Lipowiec, w tym drewnianyDom Drzewiarza wstylu zakopiańskim przy ul. Tartacznej (1937), mieszczący dawniej klub.
Budynek Szkoły Podstawowej nr 4 (1938) – ul. Marii Konopnickiej, pierwotnie modernistyczny.
Drewniane domy wybudowane w dwudziestoleciu międzywojennym z przeznaczeniem m.in. na wille i pensjonaty letniskowe, zwłaszcza w dzielnicy Zarzecze.
Młyn na ul 29 listopada – obecnie częściowo spalony – najstarszy budynek w mieście (pierwotnie folusz, skład celny obok pierwotnej grobli na rzece Netcie), wstępnie datowany na XVI w.
Cmentarz parafialny – ul. Zarzecze, główny cmentarz Augustowa, założony na pocz. XIX w., podlega parafii katolicką Najświętszego Serca Jezusowego, w południowej jego części położone są kwatery prawosławne, na cmentarzu znajduje się zabytkowa drewniana kaplica Truszkowskich, wpisany do rejestru zabytków.
Cmentarz w Studzienicznej – cmentarz katolicki założony w 2 poł. XIX w., wpisany do rejestru zabytków.
Cmentarz żołnierzy radzieckich – ul. Zarzecze, w płn.-zach. narożniku cmentarza parafialnego, pochowanych jest na nim 1509 żołnierzy radzieckich poległych w czasie II wojny światowej, wpisany do rejestru zabytków.
Cmentarz żydowski – ul. Zarzecze, obok cmentarza parafialnego, zachowało się tylko kilka nagrobków, w 1981 ustawiono na nim pamiątkowy obelisk.
Cmentarz wojenny w Sajenku – położony w lesie za Sajenkiem w pobliżu linii kolejowej nr 40, pochowanych jest na nim kilkudziesięciu żołnierzy niemieckich i rosyjskich poległych w czasie I wojny światowej.
Cmentarz wojenny w Studzienicznej – położony w lesie między Sajenkiem a Studzieniczną, pochowanych jest na nim kilkudziesięciu żołnierzy niemieckich i rosyjskich poległych w czasie I wojny światowej.
Planowane jest założenie nowego cmentarza komunalnego. Pierwotnie jego lokalizację ustalono między ul. Rajgrodzką a szosą do Ełku[28]. Jednak w czerwcu 2015r. przystąpiono do uchwalanie miejscowego planu dla lokalizacji w rejonie przecięcia rzeki Turówki z granicą administracyjną miasta (działka nr 79, części działek nr 74, 75, 80/1, 80/2 - obręb geodezyjny nr 1 gminy miejskiej Augustów) w sąsiedztwie części wsi Żarnowo Trzecie, Żarnowo Drugie i Biernatki[29].
W Augustowie działająstocznie jachtowe Balt Yacht oraz Ślepsk, należące do największych przedsiębiorstw tego typu w Polsce i eksportujące większość produkcji do Europy Zachodniej. Ponadto mniejsze stocznie, np. Texas, Mirage, producenci kajaków i łódek oraz dostawcy materiałów: Brunswick Marines, Demex i in.
Z innych wymienić należy producenta maszyn dla rolnictwa – POM oraz przedsiębiorstwo drogowe APB S.A./ BMTI. Ponadto w mieście rozwija się przemysł spożywczy: wytwórnia wód gazowanych (woda „Augustowianka”) i gospodarstwo rybackie, niewielki przemysł drzewny zlokalizowany na terenie miasta i okolic ze względu łatwy dostęp do surowca; tartaki oraz zakłady stolarskie[24], wielkitartak działający od 1916 r., fabryka obuwia oraz uruchomiona w 1972 roku cegielnia silikatowa upadły w latach 90. XX wieku[30]. Do lutego 2013 roku funkcjonowała mleczarnia (Jogurt Augustowski). Zakład był częścią grajewskiego „Mlekpolu”. Produkcja została przeniesiona do zmodernizowanego zakładu w Sokółce.
W mieście znajduje się wiele podmiotów gospodarczych o podłożu handlowym.Dominują głównie małe sklepy, choć w przeciągu kilku ostatnich lat powstało kilka marketów między innymi:Kaufland,Lidl,Biedronka (5),Polomarket.W kwietniu 2009 została uruchomionagaleria handlowa Marjon. Pierwszy tego typu obiekt w północnej części woj. podlaskiego. Ma ona 4 tys. m². Galeria znajduje się przy ulicy Mazurskiej przyDK16 droga na Ełk/Olsztyn.
Augustów to najważniejszy ośrodek turystyczny i wypoczynkowy na obszarzePuszczy Augustowskiej (ze stanicą wodną); znaneuzdrowisko klimatyczne. Walory turystyczne są związane głównie z położonymi w pobliżujeziorami. Są tu liczne wypożyczalnie sprzętu wodnego, plaże, atrakcje turystyczne (m.in. tor do jazdy nanartach wodnych o długości 740 m, statki wycieczkowe itp.).Kanał Augustowski służy do sezonowej obsługi ruchu turystycznego. W trakcieVII apostolskiej pielgrzymki do Polski papieżJan Paweł II „Dzień odpoczynku” (środę 9 czerwca 1999 roku) spędził między innymi na pływaniu statkiem po jeziorach i Kanale Augustowskim. Co roku oferta turystyczna powiększa się. W sezonie letnim odbywa się tutaj wielekoncertów i imprez plenerowych. Corocznie pod koniec lipca w Augustowie odbywają się Mistrzostwa Polski w „Pływaniu na Byle Czym”.
W Augustowie prowadzone jest leczenie uzdrowiskowe w następujących kierunkach: choroby ortopedyczno-urazowe, choroby reumatologiczne, choroby naczyń obwodowych,osteoporoza[31].
Na terenie uzdrowiska znajdują się udokumentowane torfy ze złoża „Kolnica” zaliczone do kopalin leczniczych podstawowych[32].
W Augustowie znajduje się sanatorium uzdrowiskowe i zakład przyrodoleczniczy. Uzdrowisko Augustów posiada park zdrojowy ze ścieżką ruchową o długości 1000 m[33].
W 1971 Augustów został uznany za miejscowość z częściowymi prawamiuzdrowiska[34], zaś pełny status miejscowości uzdrowiskowej uzyskał w 1993[35]. Od 1976 nad jeziorem Necko funkcjonuje Sanatorium Uzdrowiskowe „Augustów”, specjalizujące się w okładachborowinowych[36].
Miasto jest drogowym węzłem komunikacyjnym, a jego szczególne znaczenie wynika z połączenia zLitwą. Przez Augustów przebiegają drogi tranzytowe do przejść granicznych wBudzisku nr8 i wOgrodnikach nr16.
Obecnie w Augustowie komunikację miejską prowadzi Przedsiębiorstwo Transportowe „Necko” sp. z o.o. W związku z tym, że Augustów posiada status uzdrowiskaZakład Komunikacji Miejskiej w Augustowie prowadzi sukcesywną wymianę taboru na autobusy niskopodłogowe spełniające normęEURO2 i wyższe normy, dostosowane do przewozu osób starszych i niepełnosprawnych. W maju 2022 ZKM eksploatował 8 autobusów – 2 Solarisy Urbino 10, 2 Solarisów Alpino i 4 Solarisy Urbino 8,6.
Linia nr 1: Silikaty – Turystyczna – Aleja Kardynała Wyszyńskiego – I Płk Ułanów Krechowieckich – Komunalna – Tytoniowa – Komunalna – I Płk Ułanów Krechowieckich – Aleja Kardynała Wyszyńskiego – Partyzantów – Szpitalna – Zarzecze – Mostowa – Rynek Zygmunta Augusta – Polna – Jonkajtysa – Wojska Polskiego – Mickiewicza – Chreptowicza – Brzostowskiego – 29. Listopada – Waryńskiego/Przychodnia.Powrót: WARYŃSKIEGO/PRZYCHODNIA – Obrońców Westerplatte – Sucharskiego – Brzostowskiego – Chreptowicza – Norwida – Wojska Polskiego – Jonkajtysa – Polna – Rynek Zygmunta Augusta – Mostowa – Zarzecze – Szpitalna – Partyzantów – Aleja Kardynała Wyszyńskiego – Turystyczna – Dworzec PKP – Silikaty
Linia nr 2: Tartaczna – Turystyczna – Aleja Kardynała Wyszyńskiego – 29. Listopada – 3. Maja – Rynek Zygmunta Augusta – Polna – Jonkajtysa – Wojska Polskiego – Mazurska – Wojska Polskiego – Arnikowa – Słowackiego – Chreptowicza – Obrońców Westerplatte – Sucharskiego/Pływalnia.Powrót: Sucharskiego/Pływalnia – Brzostowskiego – Chreptowicza – Mazurska – Arnikowa – Słowackiego – Wojska Polskiego – Jonkajtysa – Polna – Rynek Zygmunta Augusta – 3.Maja – 29. Listopada – Aleja Kardynała Wyszyńskiego – Turystyczna – Tartaczna
Linia nr 3: Jonkajtysa – Wojska Polskiego – Mickiewicza – Norwida – Wojska Polskiego – Arnikowa – Słowackiego – Chreptowicza – Obrońców Westerplatte – Sucharskiego – Brzostowskiego – 29. Listopada – Aleja Kardynała Wyszyńskiego – Tytoniowa – Komunalna/Zajezdnia.
Linia nr 4: Tartaczna – Turystyczna – Aleja Kardynała Wyszyńskiego – Partyzantów – Letniskowa – Szpitalna – Zarzecze – Mostowa – Nowomiejska – Nowomiejska/Os. Borki.Powrót: Nowomiejska/Os. Borki – Aleja Jana Pawła II – Rajgrodzka – Zygmuntowska – Jonkajtysa – Wojska Polskiego – Mickiewicza – Norwida – Wojska Polskiego – Chreptowicza – Brzostowskiego – 29. Listopada – Aleja Kardynała Wyszyńskiego – Turystyczna – Tartaczna.
W lipcu i sierpniu komunikacja miejska w Augustowie jest bezpłatna dla osób urodzonych w Augustowie i turystów, którzy wykupili Augustowską Kartę Turysty[39].
Dominującą rolę odgrywa przedsiębiorstwo PKS Suwałki. W Augustowie można spotkać też autobusy PKS Białystok, PKS Łomża, PKS Warszawa, PKS Olsztyn, PKS Siemiatycze i Arriva.
ACE (Augustowskie Centrum Edukacyjne), gdzie można również dokształcać się, po ukończeniu szkoły średniej
Zespół Szkół Technicznych im. gen. I. Prądzyńskiego
W odrestaurowanym budynku z 1927 roku, będącym siedzibą powołanego w 1992 r. II LO i zarazem najstarszym budynkiem szkolnym Augustowa, w przeszłości miały siedzibę: Państwowe Seminarium Nauczycielskie (1927–36), Państwowe Gimnazjum Koedukacyjne (1933–39), 4-klasowa Szkoła Ćwiczeń, Państwowe Liceum i Gimnazjum (1937–39, 1945–48), Szkoła Ogólnokształcąca Stopnia Licealnego (1948–50), Liceum Pedagogiczne (1950–67), Liceum Ogólnokształcące dla Pracujących (1964–75), Liceum Ogólnokształcące im. G. Piramowicza (1968–75), Szkoła Podstawowa nr 3 (1975–88) i Szkoła Podstawowa nr 4 (1993–94)[59].
Miejski Dom Kultury (rynek Zygmunta Augusta 9) – w domu kultury działa m.in. Klub Podróżnika, Klub Long Play, Klub Babiniec, ponadto organizowane są wieczory literackie, wystawy czasowe, warsztaty i konkursy.
Dział Etnograficzny (ul. Hoża 7) prezentuje stałą wystawę poświęconą kulturze ludowej regionu, a także wystawy czasowe, związane m.in. z historią miasta
Dział Historii Kanału Augustowskiego (ul. 29 Listopada 5a) mieści wystawę stałą „Historia budowy i eksploatacji Kanału Augustowskiego, z podkreśleniem roli gen. Ignacego Prądzyńskiego”, wzbogaconą projekcją filmów.
Miejska Biblioteka Publiczna (ul. Hoża 7) – posiada ok. 87 tys. woluminów w wypożyczalni dla dzieci, dorosłych i czytelni oraz 2 filiach.
Ponadto w mieście działają:
Osiedlowy Dom Kultury Spółdzielni Mieszkaniowej w Augustowie – istnieją w nim m.in. sekcje: taneczne, plastyczna, literacka, szachowa, brydża sportowego, zespół szantowy[61].
Dyskusyjny Klub Filmów Dokumentalnych „Okno na świat” – przedsięwzięcie współorganizowane przez Towarzystwo Inicjatyw Twórczych „ę” z Warszawy oraz Augustowskie Placówki Kultury.
„Przegląd Augustowski” – miesięcznik redagowany przez augustowskie placówki kultury
„Przegląd Powiatowy” – tygodnik
„Augustowski Reporter” – miesięcznik
Ponadto Augustowsko-Suwalskie Towarzystwo Naukowe z siedzibą w Suwałkach wydaje „Rocznik Augustowsko-Suwalski”, w którym publikowane są prace augustowskich historyków[65].
↑Karol de Perthées, Mappa Szczegulna Woiewodztwa Podlaskiego, 1795.
↑Tabella miast, wsi, osad Królestwa Polskiego, z wyrażeniem ich położenia i ludności, alfabetycznie ułożona w Biórze Kommissyi Rządowéy Spraw Wewnętrznych i Policyi. T. 1 : A-Ł, Warszawa 1827, s. 5.
↑abcJerzy Antoniewicz: Dzieje osadnictwa w powiecie augustowskim od XV do końca XVIII wieku. W: Studia i materiały do dziejów Pojezierza Augustowskiego. Jerzy Antoniewicz (red. nacz.). Białystok: Białostockie Towarzystwo Naukowe, 1967, s. 13–294, seria: Prace Białostockiego Towarzystwa Naukowego, nr 9.OCLC11755555. [dostęp 2022-10-05]. (pol.).
↑abCzesław Pilichowski: Obozy hitlerowskie na ziemiach polskich 1939–1945. Informator encyklopedyczny. Państwowe Wydawnictwo Naukowe, 1979, s. 89.ISBN 83-01-00065-1.
↑(§ 6. Statut Uzdrowiska Augustów) Uchwała Nr XXXII/207/09 Rady Miejskiej w Augustowie z dnia 3 lipca 2009 r. (Dz. Urz. Woj. Podlaskiego z 2009 r. Nr 155, poz. 1689).
↑(§ 5. Statut Uzdrowiska Augustów) Uchwała Nr XXXII/207/09 Rady Miejskiej w Augustowie z dnia 3 lipca 2009 r. (Dz. Urz. Woj. Podlaskiego z 2009 r. Nr 155, poz. 1689).
↑Załącznik nr 1 do Uchwały Nr XXXII/207/09 Rady Miejskiej w Augustowie z dnia 3 lipca 2009 r. (Dz. Urz. Woj. Podlaskiego z 2009 r. Nr 155, poz. 1689).
↑Lista żłobków i przedszkoli na podstawie stronyJednostki organizacyjne. Urząd Miejski w Augustowie. [dostęp 2011-05-20]. [zarchiwizowane ztego adresu (2010-05-07)].
Zobacz też:Augustów w innych znaczeniach tej nazwy.
53°50′39″N 22°58′49″E/53,844167 22,980278[2]
.jpg)
.jpg)
Osobny artykuł:Grupa Trojanki.
_Lichen99.jpg)
Druskienniki (Litwa)
Porto Ceresio (Włochy)
Tuusula (Finlandia)
Rudki (Ukraina)
Szklarska Poręba
