Atharwaweda (sanskr.trl.Atharvaveda) – jeden z czterech zbiorów (sanhita) hymnów, wchodzących w składWed, zawiera głównie teksty magiczne (formuły magiczne, zaklęcia i egzorcyzmy) i teksty związane z rytuałami (królewskimi i odnoszącymi się do ogniska domowego).
Najstarsza nazwaAtharwawedy brzmiałaAtharwangirasas – czyliAtharwanowie iAngirasowie. Pierwsi to ród mitycznych, półboskich kapłanów wywodzących się odAtharwana, który zajmował się praktykami zapewniającymi pomyślność, ale i posiadał umiejętność uśmiercania czarami wrogów. Angirasowie („synowie nieba i bogów”) zaś to mędrcy i mityczni kapłani ognia, jednocześnie wykonawcy „wrogich praktyk magicznych”, wzywani wAtharwawedzie, aby odwracali zło i nękali wrogów[1]. NazwaAtharwangirasas odzwierciedla podwójny charakter tej sanhity, która zawiera część „pomyślną” i „straszną”. Z biegiem czasu wyłoniła się nazwa krótsza, wywodząca się od pierwszego członu nazwy wcześniejszej.
Z przekazów tradycji wedyjskiej, znanych jest dziesięć szkół (śakha)Atharwawedy[2]:
- paippalāda
- stauda
- mauda
- śaunakīya
- jājala
- jalada
- kuntap
- brahmavada
- devadarśa
- cāraṇavaidyā
Zachowały się dwie redakcjeAtharwawedy, różniące się od siebie (zarówno w treści, jak w układzie tekstów)[3]:
Śaunakija składa się z ok. 6 tysięcy strof zebranych wsukta, które podzielono na 20 rozdziałów (kanda). Zachowało się wiele manuskryptów zŚaunakiją, najstarsze pochodzą z XVII w.
- Rozdziały I–VII – zawierają krótkie sukty (1–18 strof) o treści magicznej.
- Rozdziały VIII–XII – zawierają nieco dłuższe sukty (21–73 strof) o treści magicznej, rytualnej, spekulacyjnej. Każdy rozdział zawiera 10 sukt, oprócz dwunastego, w którym znalazło się tylko pięć sukt (ale za to najdłuższych).
- Rozdziały XIII–XVIII – zawierają długie sukty pogrupowane według tematyki, np. XIII rozdział poświęcono Słońcu, XIV rozdział zawiera teksty związane ze ślubem, XV rozdział poświęconowratjom – nieortodoksyjnym grupom wędrownym z własnym kultem, XVIII – zawiera teksty pogrzebowe itd.
- Rozdział XIX to prawdopodobnie późniejszy dodatek, zawiera sukty o takiej samej tematyce jak wcześniejsze rozdziały, ale których jeszcze nie uwzględniono.
- Rozdział XX – najmłodszy – składa się z 143 sukt, z czego tylko 13 jest oryginalnych, resztę zaczerpnięto zRygwedy. Głównie są to hymny doIndry, związane z rytuałemśrauta. Prawdopodobnie dodano je po to, aby „uświęcić”Atharwawedę i usprawiedliwić jej włączenie do kanonu.
TekstyAtharwawedy zapożyczone zRygwedy pochodzą głównie z mandali dziesiątej, pierwszej oraz ósmej.
Paippalada składa się z 6,5 tysiąca strof, pogrupowanych w 20 rozdziałów, jednakże ich rozmiary, układ tekstów i tematyka są inne niż wŚaunakiji. Przez wiele lat posiadano tylko jeden manuskrypt z tą redakcjąAtharwawedy i to w dodatku w bardzo złym stanie (pochodził zKaszmiru, z początku XVI w.). Później odkryto jeszcze kilka manuskryptów wPuri (stan Orisa).
Około 1/8 tekstówPaippalady jest oryginalna – nie pochodzą one zRygwedy i nie mają swoich odpowiedników wŚaunakiji. Generalnie sukty wPaippaladzie są krótsze (najdłuższe składają się z 28 strof).
Nie wiadomo, która redakcja jest starsza.
Atharwaweda składa się głównie z różnego typu zaklęć magicznych. Możemy wyróżnić:
- Sukty magiczne:
Stosując tradycyjną klasyfikację indyjską, wyróżnia się następujecie sukty magiczne:- zaklęcia lecznicze, medyczne (egzorcyzmy przeciw demonom wywołującym choroby, modlitwy doRudry iAświnów oraz uświęcające amulety itd.) – można znaleźć w nich sporo informacji o stanie ówczesnej medycyny, o roślinach leczniczych, praktykach uzdrawiających itp.
- zaklęcia zapewniające zdrowie i długie życie (są to głównie prośby skierowane doAgniego)
- zaklęcia przeciwko siłom zła (demonom, wrogom itd.)
- zaklęcia, które chronią człowieka (oraz jego dobra) przed wszelkiego rodzaju nieszczęściami i niebezpieczeństwami (stanowią one ok. 1/5 całej zawartości Atharwawedy)
- zaklęcia zapewniające zgodę między ludźmi
- zaklęcia oczyszczające z nieczystości rytualnej
- zaklęcia dotyczące relacji między kobietą a mężczyzną
- miłosne
- związane z poczęciem
- zaklęcia związane z królem (zapewniające mu zwycięstwa, trwałość jego władzy itp.)
- zaklęcia związane z kapłanami (sprowadzające nieszczęścia na każdego, kto znieważy kapłana, jego żonę i krowy)
- Sukty rytualne – związane z ceremoniami zaślubin i pogrzebów, intronizacji króla oraz rytuałami śrauta (te ostatnie głównie zaczerpnięte z Rygwedy)
- Sukty spekulacyjne – mówiące o powstaniu i strukturze wszechświata, relacji między światem materialnym a światem magicznym. Widoczne są tu już zalążki koncepcjibrahmana.
Atharwaweda składa się z tekstów metrycznych i napisanych prozą.Paippalada zawiera więcej tekstów prozaicznych niżŚaunakija. Najczęstsze metrum toanusztubh. Bardzo często metrum jest łamane, przez co teksty bardziej przypominają zrytmizowaną prozę niż poezję – widać, że ich charakter jest przede wszystkim użytkowy.
Niektóre z tekstówAtharwawedy są prawdopodobnie starsze od najstarszych hymnówRygwedy, ale sam zbiór jako całość jest zdecydowanie młodszy odRygwedy. Trudno jednak określić czy Atharwaweda jest młodsza czy starsza odSamawedy orazJadźurwedy.PoczątkowoAtharwaweda nie była włączana do kanonu świętych Wed. Po włączeniu przypisywano jąbrahmanowi (głównemu kapłanowi, który czuwał nad przebiegiem ofiary wedyjskiej) lub (rzadziej)purohicie (kapłanowi domowemu króla).
- ↑Zagada czwartej sanithy. W: Andrzej Tokarczyk: Hinduizm. Warszawa: KAW, 1986, s. 26.ISBN 83-03-01610-5.
- ↑Modak (1993), s. 15 (footnote 8).
- ↑Gutowski Krzysztof,Schemat wyobrażeniowy pojemnika w formułach magicznych „Atharwawedy”, Magazyn antropologiczno-społeczno-kulturowy „Maska”, ISSN 1898-5947, r. 2017, Numer XXXIII: Magia, s. 96.
