Archozaury,gady naczelne (Archosauria – zgr.archos – władca +sauros – jaszczur) –taksondiapsydalnychgadów obejmujący zaawansowane ewolucyjnierzędy gadów.
Nazwę „archozaury” zaproponował Edward Drinker Cope w 1869 r. dla grupy, do której zaliczyłzauropterygi,krokodyle, „tekodonty”,dinozaury,anomodonty (do których zaliczałdicynodonty idinocefale) i grupę Rhynchocephalia (do której zaliczałrynchozaury isfenodonty)[1]. Później archozaury były różnie definiowane, bywały nawet uznawane za grupęparafiletyczną; ostatecznie jednak w XX wieku przyjęło się ich rozumienie jakomonofiletycznej grupy obejmującej dinozaury,pterozaury, krokodyle i „tekodonty”[2]. Przedmiotem sporów pozostaje jednak, jak dokładnie należałoby zdefiniować tę grupę. Ścierają się tu dwie koncepcje:
Archozaury w szerszym rozumieniu pojawiły się w późnympermie (ok. 250 mln lat temu). Odkryte wRosjiskamieniałości, które mogły należeć do przedstawicieli grupyRauisuchia[9] oraz odkryte wPolsce tropy prawdopodobnie pozostawione przezbazalnedinozauromorfy[10] sugerują, że archozaury w rozumieniu węższym (Ornithodira + Crurotarsi) pojawiły się wewczesnym triasie; najstarsze zwierzęta, o których wiadomo na pewno, że należały do archozaurów w węższym rozumieniu (m.in.Asilisaurus[11]) żyły wśrodkowym triasie (anizyk). Grupa osiągnęła szczyt rozwoju w erzemezozoicznej. To jedyna grupa gadów z zębami osadzonymi tekodontycznie – w zębodołach. Jedna zlinii ewolucyjnych archozaurów – dinozaury – zdominowała królestwo ziemskichkręgowców przez większość ery mezozoicznej. Wiele z nich osiągało potężne rozmiary, a niektóre przeszły na dwunożny tryb życia.
Współcześnie żyjącymi przedstawicielami archozaurów są krokodyle oraz jedna z linii rozwojowych dinozaurów – ptaki.
Archozaury (Archosauria)sensu Benton, 2004 (Archosauriformessensu Gauthier i in., 1988[12])
- Kladogram archozaurów według Brusatte i współpracowników (2010)[13]
- Kladogram archozaurów według Nesbitta (2011) – drzewo ścisłej zgodności wygenerowane na podstawie 360 najbardziej oszczędnych drzew[8]
- ↑Cope, Edward D. (1869) "Synopsis of the extinct Batrachia, Reptilia and Aves of North America."Transactions of the America Philosophical Society 14:1–252.
- ↑Romer, Alfred S. (1956) "Osteology of the Reptilia." University of Chicago Press, Chicago, 772 pp.
- ↑Jacques A. Gauthier: Saurischian monophyly and the origin of birds. W: Kevin Padian (red.): The Origin of Birds and the Evolution of Flight. Memoirs of the California Academy of Sciences 8, 1986, s. 1–55.
- ↑Paul C. Sereno. Basal archosaurs: phylogenetic relationships and functional implications. „Journal of Vertebrate Paleontology”. 11 (4, suppl.), s. 1–51, 1991. (ang.).
- ↑Sereno, P. C. 2005.Archosauria. Stem Archosauria—TaxonSearch [version 1.0, 2005 November 7](ang.) [dostęp 27 marca 2010]
- ↑Michael J. Benton. Scleromochlus taylori and the origin of dinosaurs and pterosaurs. „Philosophical Transactions of the Royal Society of London B”. 354, s. 1423–1446, 1999.DOI:10.1098/rstb.1999.0489. (ang.).
- ↑Michael J. Benton: Origin and Relationships of Dinosauria. W: David B. Weishampel, Peter Dodson, Halszka Osmólska (red.): The Dinosauria. Wyd. drugie. Berkeley: University of California Press, 2004, s. 7–19.ISBN 0-520-24209-2.
- ↑abSterling J. Nesbitt. The early evolution of archosaurs: relationships and the origin of major clades. „Bulletin of the American Museum of Natural History”. 352, s. 1–292, 2011.DOI:10.1206/352.1. (ang.).
- ↑David J. Gower, Andriej G. Sennikow: Early archosaurs from Russia. W: Michael J. Benton, Evgeny Kurochkin, Mikhail Shishkin, David M. Unwin (red.): The Age of Dinosaurs in Russia and Mongolia. Cambridge University Press, 2000, s. 140–159.ISBN 0-521-55476-4.
- ↑Stephen L. Brusatte, Grzegorz Niedźwiedzki, Richard J. Butler. Footprints pull origin and diversification of dinosaur stem lineage deep into Early Triassic. „Proceedings of the Royal Society B: Biological Sciences”. 278 (1708), s. 1107-1113, 2011.DOI:10.1098/rspb.2010.1746. (ang.).
- ↑Sterling J. Nesbitt, Christian A. Sidor, Randall B. Irmis, Kenneth D. Angielczyk, Roger M. H. Smith, Linda A. Tsuji. Ecologically distinct dinosaurian sister group shows early diversification of Ornithodira. „Nature”. 464, s. 95–98, 2010.DOI:10.1038/nature08718. (ang.).
- ↑Gauthier, Jacques; Kluge, Arnold G. i Rowe, Timothy (1988) "Amniote phylogeny and the importance of fossils."Cladistics 4:105–209.
- ↑Stephen L. Brusatte, Michael J. Benton, Julia B. Desojo, Max C. Langer. The higher-level phylogeny of Archosauria (Tetrapoda: Diapsida). „Journal of Systematic Palaeontology”. 8 (1), s. 3–47, 2010.DOI:10.1080/14772010903537732. (ang.).
- ↑Wcześniej uznawany za przedstawiciela gatunkuPostosuchus kirkpatricki - m.in. przez:Karin Peyer, Joseph G. Carter, Hans-Dieter Sues, Stephanie E. Novak i Paul E. Olsen. A new suchian archosaur from the Upper Triassic of North Carolina. „Journal of Vertebrate Paleontology”. 28 (2), s. 363–381, 2008.DOI:10.1671/0272-4634(2008)28%5B363:ANSAFT%5D2.0.CO;2. (ang.).
- ↑Takson znany m.in. z materiału kopalnego opisanego przez Clarka, Suesa i Bermana (2000). Patrz:James M. Clark, Hans-Dieter Sues, David S. Berman. A new specimen ofHesperosuchus agilis from the Upper Triassic of New Mexico and the interrelationships of basal crocodylomorph archosaurs. „Journal of Vertebrate Paleontology”. 20 (4), s. 683–704, 2000.DOI:10.1671/0272-4634(2000)020%5B0683:ANSOHA%5D2.0.CO;2. (ang.).
Identyfikatory zewnętrzne:
