 Herb archidiecezji warmińskiej | |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Siedziba | Olsztyn | ||
| Data powołania | 29 lipca 1243 | ||
| Wyznanie | |||
| Kościół | |||
| Metropolia | |||
| Archikatedra | |||
| Biskup diecezjalny | abpJózef Górzyński(metropolita warmiński) | ||
| Biskup pomocniczy | |||
| Biskup senior | |||
| Dane statystyczne (2020[1]) | |||
| Liczba wiernych | ok. 659 tys. | ||
| Liczba kapłanów • w tym diecezjalnych • w tym zakonnych | 579 | ||
| Liczba osób zakonnych | 305 | ||
| Liczbadekanatów | 21 | ||
| Liczbaparafii | 262 | ||
| Powierzchnia | 12 tys. km² | ||
 | |||
| 53°46′34,1″N 20°28′38,9″E/53,776139 20,477472 | |||
| |||
| Strona internetowa | |||
Archidiecezja warmińska (łac. Archidioecesis varmiensis;niem. Erzbistum Ermland) – jedna z 14 archidiecezjiobrządku łacińskiego wKościele katolickim w Polsce. Ustanowionadiecezją 29 lipca przezlegata papieskiegoWilhelma z Modeny, a zatwierdzoną 30 lipca 1243 przez papieżaInnocentego IV jako sufraganiaarchidiecezji ryskiej do 1561 r, następnie posiadająca prawoegzempcji aż do 1930 r., gdy weszła w składmetropolii wrocławskiej, a następnie od 1972 r.warszawskiej, aby ostateczne zostać podniesioną do rangiarchidiecezji przezJana Pawła II 25 marca 1992 bullą „Totus Tuus Poloniae Populus”. Siedzibaarcybiskupametropolity znajduje się przykonkatedrze św. Jakuba Apostoła wOlsztynie.
Utworzona wPrusach jakodiecezjadekretemlegata papieskiegoWilhelma z Modeny z 29 lipca 1243[2]. Tym utworzono na terenach zajmowanych przez pogańskichPrusów – warmińska wzięła nazwę odWarmów. Dekret Wilhelma z Modeny w tym samym roku, 30 lipca 1243, zatwierdziłpapież Innocenty IV. Pierwszymbiskupem warmińskim powołanym przez papieża 6 października 1250 byłbiskupAnzelm. Diecezja warmińska była największa z wyżej wymienionych. Granice diecezji warmińskiej w jej ostatecznym kształcie (przed 1525) przebiegały od północnego zachodu wzdłużZalewu Wiślanego do rzekiPregoły, dalej granica północna biegła lewym brzegiem Pregoły, aż za miastoWystruć do rzekiWęgorapy, granica wschodnia biegła lewym brzegiem Węgorapy do najdalej wysuniętej na wschód części jezioraMamry. Dalej (północna granica) wzdłuż linii równoleżnikowej prosto na wschód do granicy litewskiej. Leżąca przy granicyGołdapia znajdowała się już na terenie diecezji sambijskiej. Granica wschodnia biegła wzdłuż granicy krzyżacko-litewskiej, a granica południowa – wzdłuż ówczesnej granicy biskupstwa płockiego (w przybliżeniu wzdłuż granicy polsko-niemieckiej sprzed 1939), aż do rzekiOmulew. Dalej diecezja warmińska graniczyła z diecezją pomezańską. Dalej granica biegła wzdłuż rzeki Omulew,Jeziora Omulew, potem w kierunku północnym na pewnym odcinku wzdłuż rzekiPasłęki i dalej do jezioraDrużno. Diecezja warmińska znajdowała się na etnicznychpruskich terytoriach:Pogezanii,Warmii,Natangii,Barcji iGalindii. Terytorium diecezji określa także sieć parafii zgrupowanych wówczas w 14archiprezbiteratach (dekanatach):braniewski,elbląski,fromborski,krzyżborski,ornecki,pieniężnieński,iławecki,dobromiejski,lidzbarski,jeziorański,biskupiecki,frydlądzki,reszelski isępopolski. Po wprowadzeniu na tereniePrus Książęcych jako obowiązującego wyznanialuterańskiego przez księciaAlbrechta „odpadły” archiprezbiteraty wraz zparafiami w miejscowościach: Krzyżbork (niem. Kreuzburg, dziśSławskoje wobwodzie królewieckim),Iława Pruska (niem. Preußisch Eylau;ros. Багратионовск, obecnie w obwodzie królewieckim),Frydląd (niem. Friedland;ros. Правдинск w obwodzie królewieckim) iSępopol. W 1525 z ogólej liczby 243kościołów (parafialnych i filialnych) 143 odpadły na rzecz nowego wyznania, lub zostały opuszczone. W 1772 parafii było 78.
Osobny artykuł:Warmia.Na mocy wcześniej zawartego układu w każdej z pruskich diecezji (z wyjątkiem chełmińskiej) jedna trzecia obszaru diecezji była dominium biskupim, a pozostała część diecezji była zarządzana (gospodarczo i militarnie) przezKrzyżaków. W diecezji warmińskiej owo dominium było w jednym kompleksie, a na terenie pozostałych diecezji części biskupie były rozproszone po terenie każdej z diecezji. Dominium warmińskie przyjęło z czasem nazwęWarmii. Na terenie Warmii lokowane były wszystkie główne instytucje kościelne diecezji warmińskiej. Dominium warmińskie podzielone zostało na dziesięć komornictw. Trzy komornictwa znajdowały się pod zarządemkapituły warmińskiej, a pozostałe w gestiibiskupów warmińskich. Na terenie dominium biskupiego sprawami administracyjno-gospodarczymi i wojskowymi zajmował sięwójt krajowy, który miał siedzibę początkowo wBraniewie, później w Lidzbarku Warmińskim i wJezioranach. Obok wójta krajowego na szczeblu dominium występował też ekonom biskupi. Był to jakby minister finansów biskupstwa.
W VIII punkcieII pokoju toruńskiego stwierdzono:Zgodziliśmy się również, że kościół warmiński i jego biskup każdorazowy ze swą czcigodną kapitułą warmińską odtąd i nadal pozostawać będą pod władzą, w poddaństwie i pod protekcją wspomnianego pana Kazimierza króla i następców jego, królów, i Królestwa Polskiego ze wszystkimi swymi grodami, miastami, miasteczkami i twierdzami, mianowicie Lidzbarkiem,Braniewem,Ornetą,Jezioranami,Olsztynem,Dobremmiastem,Melzakiem,Fromborkiem,Biskupcami, ze wszystkimi okręgami, szlachtą, wasalami, wsiami, przynależnościami i przyległościami swymi. A my, Ludwik mistrz, i następcy, komturowie i Zakon wyraźnie wyrzekamy się władzy nad nim, jego poddaństwa i protekcji nad nim, a wszelkie prawo, które nam w jakikolwiek sposób przysługiwało dotąd wobec wspomnianego kościoła, biskupstwa i kapituły, w całej pełni przelewamy (i) przenosimy niniejszym na wspomnianego najjaśniejszego króla pana Kazimierza, następców jego, królów, i Królestwo Polskie.
Na temat biskupstwa warmińskiego wGeografii historycznej ziem dawnej Polski (wydanie z 1900)Zygmunt Gloger pisał w sposób następujący:...Przez traktat toruński z 1466 i unię ziem pomorsko-pruskich z Polską, biskupi warmińscy zyskali bardzo wiele, bo pozbywali się uciążliwego zwierzchnictwa Zakonu, a stawali się niby prymasami polskiego Pomorza, prezydując z urzędu w „generałach pruskich”, czyli sejmach prowincyi, złożonej z trzech województw: pomorskiego, chełmińskiego i malborskiego, do którego i księstwo warmińskie się zaliczało. ...Hozyusz wysoko podniósł znaczenie biskupstwa warmińskiego, pierwszy był na tej katedrze kardynałem. Po nim szli kardynałowie, synowiec królaStefana,Jędrzej Batory, i królewiczJan Olbracht, synZygmunta III. Czwartym kardynałem na tej katedrze byłMichał Stefan Radziejowski. Kiedybiskupstwo Sambieńskie wPrusiech krzyżackich przyjęło luteranizm, biskup warmiński objął władzę duchową nad pozostałymi tam katolikami i dodawszy sobie tytuł sambieńskiego przybrał do swojej dyecezyiKrólewiec i rozszerzył ją aż poNiemen...
Obok głównej rezydencji w Lidzbarkubiskupi warmińscy posiadali jeszcze 5 zamków, 2 pałace (przy kolegiacie wDobrym Mieście i przy katedrze weFromborku) oraz 2 rezydencje letnie wSmolajnach iSątopach-Samulewie.
Diecezja warmińska formalnie podlegałametropolii w Rydze.Arcybiskupstwo w Rydze utworzone zostało w 1254 przezpapieża Aleksandra IV. Władza arcybiskupówryskich na terenie diecezji warmińskiej była raczejsymboliczna i formalnie trwała do 1566, kiedy to arcybiskupWilhelm, młodszy bratksięcia Albrechta, doprowadził do sekularyzacjiinflanckiej gałęzi zakonu krzyżackiego i samego arcybiskupstwa. Hierarchowie warmińscy byli przeciwni włączeniu diecezji do arcybiskupstwa gnieźnieńskiego, abiskup warmińskiŁukasz Watzenrode w 1504 wyszedł z projektem utworzenia metropolii warmińskiej. Plany te mimo poparcia królaAleksandra nie zostały zrealizowane. Diecezja warmińska potwierdzenie wyłączenia formalnie uzyskała w 1742 po uzyskaniu od Stolicy Apostolskiej przywileju krzyża ipaliusza metropolitalnego. Diecezja ta podlegała bezpośrednio Rzymowi do 1929. W 1930 papieżPius XI włączył diecezję warmińską dometropolii wrocławskiej. Bulla papieska z 1930 określała też obszar diecezji warmińskiej. Obejmowała ona całe terytorium niemieckichPrus Wschodnich. Uregulowanie spraw administracji kościelnej na ziemiach przyłączonych do Polski w 1945 nastąpiło w 1972, kiedy to papieżPaweł VI włączył diecezję dometropolii warszawskiej. W 1986 dla wschodnich terenów diecezji położonych na tereniewojewództwa suwalskiego utworzonowikariat biskupi wEłku, na czele którego stanąłks. Józef Wysocki, od 1989 biskup pomocniczy diecezji warmińskiej[3]. W 1991 papież formalnie wyłączył rosyjskie tereny dawnych Prus Wschodnich z jurysdykcji diecezji warmińskiej. Ustanowiona archidiecezją 25 marca 1992 przezpapieżaJana Pawła IIbulląTotus Tuus Poloniae populus.
Osobny artykuł:Biskupi warmińscy.
Osobny artykuł:Sanktuaria archidiecezji warmińskiej.
| Aktualne | |
|---|---|
| Zlikwidowane |
