 Archikatedra przemyska | |
| Państwo | |
|---|---|
| Siedziba | |
| Data powołania | ok. 1340 r., 1992 r. (podniesienie do rangi archidiecezji) |
| Wyznanie | |
| Kościół | |
| Metropolia | |
| Katedra diecezjalna | |
| Biskup diecezjalny | abpAdam Szal |
| Biskup pomocniczy | |
| Biskup senior | |
| Dane statystyczne (2017[2]) | |
| Liczba wiernych | 747 150 |
| Liczba kapłanów • w tym diecezjalnych • w tym zakonnych | 1154 |
| Liczba osób zakonnych | 1057 |
| Liczbadekanatów | 41 |
| Liczbaparafii | 398[1] |
| Powierzchnia | 9750 km² |
 | |
| 49°46′52,2480″N 22°46′04,6200″E/49,781180 22,767950 | |
| Strona internetowa | |
Archidiecezja przemyska obrządku łacińskiego (łac.Archidioecesis Premisliensis Latinorum) – jedna z 14archidiecezjiobrządku łacińskiego wpolskim Kościele katolickim.
Początki chrześcijaństwa sięgają X wieku; po utworzeniu ok. 973 rokudiecezji praskiej, Przemyśl znalazł się na jej wschodnim terenie. Rozpoczęła się akcja misyjna wśród miejscowej ludności; ale w 981 roku książę Rusi KijowskiejWłodzimierz Wielki przyłączyłGrody Czerwieńskie (Lachów i Lędzian); rozpoczęła się kolonizacja ludności ruskiej prawosławnej. Dowodem istnienia chrześcijaństwa zachodniego w X wieku są odkryte w Przemyślu rotundy z absydą zbudowane według tradycjikarolińskiej iottońskiej. W XII i XIII wieku w wyniku osadnictwa wzrosła liczba katolików na tych ziemiach. W 1232 rokuGerard zostałkonsekrowany na biskupa misyjnego Rusi, mający uposażenie w Opatowie. Po 1235 roku zostały założone pierwsze klasztoryfranciszkanów idominikanów. W 1232 roku klucz opatowski, który był uposażeniem biskupa Gerarda; książę Henryk Brodaty nadał biskupowiWawrzyńcowi zdiecezji lubuskiej. W 1257 roku papież Aleksander IV zagwarantował prawobiskupom Lubuskim do tych ziem; przed rokiem 1320 i w 1323/1325 bpStefan II przebywał tu osobiście i ustanowił biskupstwo w Kijowie, biskupem Kijowa został niemiecki dominikanin Henryk. Ostatni książę Rusi Halicko-WłodzimierskiejBolesław Jerzy II z roduPiastów mazowieckich wspierał rozwój katolicyzmu. Biskupstwo przemyskie obrządku łacińskiego powstało ok. 1340 roku, a pierwszym biskupem został bpIwan (zmarł ok. 1351 roku). Po śmierci księcia Bolesława Jerzego II w 1340 roku tereny te królKazimierz Wielki przyłączył do Polski. Następnie powstały nowe biskupstwa:Lwów (1350),Włodzimierz (1358),Chełm (1359), arcybiskupstwoHalicz (1367). PapieżGrzegorz XIbulląDebitum pastoralis offici z dnia 13 lutego 1375 roku utworzył metropolię w Haliczu z podległymi jej biskupstwami sufragalnymi: Przemyśl, Włodzimierz i Chełm[3]. W tym czasie organizacja diecezji była jeszcze w powijakach a na jej terenie było zaledwie około 20 rzymskokatolickich kościołów w miejscowościach:Blizne,Brzozów,Cergowa,Domaradz,Górki,Krosno,Rogi,Równe,Bukowsko,Sanok,Staromieście,Łańcut,Jarosław,Lubaczów,Przemyśl,Strzelczyska,Wisznia,Sambor,Drohobycz,Stryj, być możeTyczyn iRadymno, oraz trzy klasztory (franciszkański i dominikański w Przemyślu, oraz dominikański w Łańcucie[4].
Faktycznym organizatorem diecezji okazał się przybyły zDolnej Saksonii w 1379 biskupEryk z Winsen. Pod jego rządami biskupstwo zostało uposażone w majątek ziemski, wstępnie ustalono granice (pokrywające się zprawosławną eparchią przemyską), rozwikłano spór z biskupem halickim o wschodnią granicę, oraz podwojono liczbę kościołów do ok. 40, co pozwoliło diecezji normalnie funkcjonować pod względem finansowym. Do 1500 roku liczba parafii wzrosła do 140, po czym liczba ta rosła już nieznacznie: 153 (1640), 162 (1742) i 177 (1772)[5]. Rozwój diecezji przyhamowała m.in.Reformacja, w czasie której około 30 kościołów (ze 150) zostało zamienionych w zbory protestanckie (kalwinistyczne i Braci Polskich).
Posoborze trydenckim odnowiono podział diecezji na dekanaty. W 1594 odtworzono lub utworzono dekanaty:Przemyśl, Jarosław,Sanok,Sambor, Rzeszów,Dynów i Krosno[6]. Następnie powstały dekanaty Sokołów (1603, od 1630 Leżajsk), orazMościska (1641). Kolejne zmiany nastąpiły w 1746, kiedy dekanat przemyski został zastąpiony przez 4 nowe: nowomiejski, pruchnicki, tarnopolski i brzozowski, a więc w sumie diecezja liczyła 12 dekanatów obejmujących 179 parafii i filii. 24 marca 1751 roku bpWacław Hieronim Sierakowski podzielił diecezję na trzyarchidiakonaty:przemyski,jarosławski ibrzozowski[7]. Do 1772 roku liczba parafii wzrosła do 181 skupionych w 12 dekanatach i 3 archidiakonatach[8].
Duże zmiany nastąpiły porozbiorach Polski, w związku z powstaniem nowejdiecezji tarnowskiej. Ostatecznie jej granice ustaliły się na początku XIX wieku. Była drugą co do wielkości w Galicji (po lwowskiej, przed tarnowską i krakowską). Obejmowała 23 570 km², na terenie której żyło w 1880, 885 062 rzymskich katolików, najwięcej z 4 galicyjskich diecezji, a liczba ta urosła do 1914 roku do 1 181 569. Pociągało to za sobą wzrost liczby parafii (tudzież placówek duszpasterskich z 287 w 1867 do 322 w 1914) i dekanatów (z 27 w 1890 do 33 w 1914)[9].
PrzedII wojną światową diecezja liczyła około 21 tysięcy km², w większości na tereniewojewództwa lwowskiego, zamieszkana była przez ponad milion sto tysięcy rzymskich katolików (52,9%). W 1945 po wytyczeniu nowej granicy polsko-sowieckiej 1/3 powierzchni znalazła się w Związku Radzieckim (w sumie 74 parafie, z których 4 zdekanatu Lesko powróciły w 1951 do Polski), w tym w całości dekanatyDrohobycz (15 parafii),Mościska (12),Rudki (9), Sambor (15) iWisznia (7)[10].
PapieżJan Paweł IIbulląTotus Tuus Poloniae Populus z 25 marca 1992 ustanowił ją metropolią dla archidiecezji przemyskiej, diecezji rzeszowskiej oraz zamojsko-lubaczowskiej[11].
