Artykuł ten został zgłoszony do umieszczenia nastronie głównej w rubryce „Czy wiesz”.
Pomóż nam go sprawdzić:oceń zgłoszoną nominację.
%2c_starost_of_Brodnica.jpg) Portret Anny Wazówny pędzlaSofonisby Anguissoli, około 1605, zbiory prywatne (identyfikacja i przypisanie autorstwa Marcin Latka)[1] | |||
 Herb Wazów | |||
| królewna szwedzka | |||
| Dynastia | |||
|---|---|---|---|
| Data i miejsce urodzenia | 17 maja 1568 | ||
| Data i miejsce śmierci | 6 lutego 1625 | ||
| Ojciec | |||
| Matka | |||
| Rodzeństwo | Zygmunt III Waza (brat) | ||
| |||
Anna Wazówna (ur.17 maja1568 wEskilstunie, zm.6 lutego1625[2][3] wBrodnicy) –szwedzkakrólewna, siostra królaZygmunta III Wazy[3],starostabrodnicki igolubski[1].
Była najmłodszą córkąJana III Wazy (luteranina) iKatarzyny Jagiellonki (katoliczki), dorastającą wSzwecji[3]. Urodziła się prawie siedem miesięcy po zwolnieniu rodziców z więzienia wzamku Gripsholm[4]. Miała starszego brata Zygmunta. Starsza siostraIzabela zmarła w 1566[1].
Matka wychowała ją w wierzekatolickiej[5], ale około 1580[6] królewna dokonałakonwersji naluteranizm[5]. Stało się to powodem konfliktu z królową. Po jej śmierci macochą Anny Wazówny została protestantkaGunilla Bielke[1].
Od dzieciństwa Anna Wazówna cierpiała z powoduchoroby genetycznejimpressio basillaris. Miała wgniecionąpodstawę czaszki, co powodowało silne bóle głowy,spastyczność, zwiększenie napięcia mięśniowego oraz zniekształcenie twarzy. Miała też niewielkirozszczep kręgosłupa orazskoliozę, co utrudniało poruszanie się. Mierzyła 167–170 cm wzrostu, miała jasne włosy i duże niebieskie oczy, asymetryczną twarz z wąskim nosem oraz wysuniętą do przody, nieco rozbudowanążuchwą. Miała długie, smukłe, proporcjonalnie zbudowane ręce i nogi oraz delikatne dłonie[7][1]. Naskoliozę idiopatyczną chorowała Katarzyna Jagiellonka[8][9].
Anna Wazówna nie odebrała starannego wykształcenia. Mimo tego chętnie się uczyła. Na podstawie zachowanej korespondencji można wnioskować, że bardzo dobrze posługiwała się językamiszwedzkim ipolskim. Gorzej niż po polsku komunikowała się w językuniemieckim. Na podobnym poziomie co niemiecki znała językiwłoski ifrancuski. Gorzej władałałaciną, nie była w stanie samodzielnie pisać i czytać w tym języku[1]. Od młodości interesowała sięteologią i sprawami religijnymi[6],botaniką[10],zielarstwem,ogrodnictwem[11] ihistorią[12].
Od śmierci matki w 1583 była dla brata Zygmunta najbliższą osobą[13]. Kiedy w 1587 obrany zostałkrólem Polski, przyjechała wraz z nim doRzeczypospolitej[5]. Miała wówczas 19 lat[4]. Stała się jednym z najbliższych i najbardziej zaufanych doradców króla. Wprowadziła tajne narady gabinetowe króla z jego doradcami ze Szwecji[1], co w połączeniu z jej luteranizmem spotkało się z niechęcią ze strony dworu Zygmunta III Wazy, zdominowanego przez katolików[14], szczególnieJana Zamoyskiego[1]. Źle odbierano organizowanie przez nią ewangelickich nabożeństw na dworach wKrakowie iWarszawie[10] w latach 1587–1589. Duchowieństwo katolickie oburzało, że obchodziła święta wedługkalendarza juliańskiego. W sprawach religijnych Zygmunt III początkowo jedynie ubolewał nad wyborami siostry, a następnie podjął bezskuteczne próby nawrócenia jej na katolicyzm (do 1612). Próby powtórzono tuż przed jej śmiercią[1].
Jesienią 1589 brała udział w spotkaniu ojca i brata wRewlu – był to jeden z jej dwóch wyjazdów do ojczyzny (nie licząc dzieciństwa i lat młodzieńczych w Szwecji). Do Rzeczypospolitej wróciła prawie po roku. Na spotkaniu stanęła po stronie ojca, który namawiał Zygmunta do powrotu do Szwecji z obawy przed możliwą utratą dziedzicznej korony (co nastąpiło na mocy decyzjiRiksdagu w 1599)[1]. W 1592 wraz z posłami Riksdagu była przedstawicielką ojca,króla Szwecji, na ślubie brata Zygmunta zAnną Habsburżanką[4].
Podczas dwóch pierwszych pobytów w Rzeczypospolitej (1587–1589, 1590–1595) Wazówna mieszkała głównie wGdańsku, potem wMalborku,Radomiu iNowym Mieście Korczynie. Przebywała też na królewskim dworze[1].
W Szwecji spędziła lata 1595–1598 i był to jej drugi pobyt w ojczyźnie. Pełniła funkcję swego rodzaju namiestniczki brata, gdy ten, po koronacji w Szwecji 18 lutego 1594, wrócił do Rzeczypospolitej[1]. Mieszkała wówczas nazamku Stegeborg(inne języki)[5], który dostała wlenno[9]. Miała własny dwór liczący około 100 osób spośród wybitnych szwedzkich rodów takich jak Sparre i Posse[1]. Założyła duży ogród ziołowy i otworzyłaaptekę[9]. Możliwe, że właśnie dlatego na sarkofagu w Brodnicy została określona mianem „apteki dla chorych”[8].
Zygmunt III liczył się z jej zdaniem[12][15]. W Szwecji Anna Wazówna broniła interesów brata[10]. Hamowała, ale nie zapobiegła przejmowaniu realnej władzy przez księcia Karola, późniejszegoKarola IX Wazę. Towarzyszyła bratu podczas nieudanej kampanii wojennej w Szwecji w 1598[1]. Podczasbitwy pod Linköping zorganizowałaszpital dlażołnierzy[10]. Według planu z końca 1598 miała zamieszkać wEstonii, prowincjiKrólestwa Szwecji wiernej bratu, co może oznaczać, że Zygmunt III Waza przewidywał dla niej ważną rolę w procesie odzyskania dziedzicznego królestwa. Zachowały się listy jej autorstwa wystawiane w imieniu króla m.in. w sprawach dyplomatycznych mniejszej wagi. Wspierała przetrzymywanego w trudnych warunkachCarla Carlssona Gyllenhielma, nieślubnego syna Karola IX Wazy, gdy przebywał w niewoli w Polsce w latach 1601–1613[1].
W 1598 zamieszkała w Polsce na stałe[5]. Pierwsze kilkanaście lat spędziła, podróżując, głównie z powodów finansowych, z dworem Zygmunta III. W 1599 mieszkała najczęściej w Warszawie. W 1600 odwiedziłaUjazdów iNowe Miasto. W latach 1601–1602 przebywała z dworem wWilnie, a potem, mniej więcej do 1609, mieszkała głównie wKrakowie iŁobzowie. Przez pewien czas przebywała w Warszawie. W Wilnie została do 1611, biorąc udział w początkachwyprawy smoleńskiej. Potem zamieszkała w Warszawie, ale spędzała czas także wBrodnicy, zanim brat nadał jej miejscowestarostwo. W Brodnicy przebywała w chłodniejszych porach roku, wGolubiu latem. W 1614 przebywała w Krakowie, w latach 1616–1622 w Warszawie i Wilnie. Potem na stałe osiadła w Brodnicy[1].
Powszechnie mówiono, że Anna Wazówna miała duży wpływ króla, m.in. w zakresie nominacji na stanowiska, dlategosenatorowie zabiegali o utrzymanie dobrych relacji z królewną. Korespondowała z dygnitarzami, urzędnikami, biskupami, przedstawicielami rodzinmagnackich. Szczególnie dużo uwagi poświęcała kontaktom z biskupamidiecezji chełmińskiej,warmińskiej ikujawskiej. Miała bardzo dobre relacje zAnną Jagiellonką. Przyjaźniła się zUrszulą Meierin. Podczas wielu uroczystości rodzinnych i państwowych Anna Wazówna zajmowała wyeksponowane miejsce. W Rzeczypospolitej miała jednak wielu przeciwników. Jej autorytet był podważany m.in. ze względu na protestantyzm. Represje dotykały jej zwolenników.Trybunał wLublinie po śmierci Anny Wazówny uznał, żeSamuel Światopełk Bolestraszycki dopuścił się nadużycia, dedykując jej kalwiński utwór, a jej nadworny kaznodziejaAndrzej Babski, który podał jej na łożu śmiercikomunię, został pobity i uwięziony za karę, że nie odwiódł jej od protestantyzmu[1].
Chcąc uciszyć głosy o uleganiu siostrze, a jednocześnie zapewnić jej godne utrzymanie[5], co było konieczne z powodu fiaska planów odzyskania tronu szwedzkiego i nieudanych prób wydania Anny za mąż[1], Zygmunt III nadał Wazównie w 1604 starostwo wBrodnicy, a w 1611 wGolubiu[5]. Tadeusz Szulc podał, że w 1611 Anna Wazówna objęła teżstarostwa tucholskie iwiślickie, ale informacja nie jest potwierdzona źródłowo. Samodzielne zarządzanie dwoma starostwami przez Annę Wazównę było w Rzeczypospolitej ewenementem uważanym za skandal obyczajowy. Nigdy nie zostało potwierdzone konstytucją sejmową[1].
W celu objęcia oraz utrzymania Brodnicy i Golubia, a potem ich modernizacji, do czego potrzebne było spłacenie zastawów i regulacja wierzytelności, Wazówna przekazała część swoich klejnotówStanisławowi Niemojewskiemu, który miał je sprzedać za około 69 tys. zł carowiDymitrowi. Do transakcji nie doszło, bo w dniu wyznaczonej audiencji u cara Dymitr i część jego gości weselnych zginęła, a Niemojewski dostał się do niewoli. W 1609 wrócił do Polski, odzyskawszy odWasyla Szujskiego klejnoty królewny. W części był to spadek po Katarzynie Jagiellonce, a ich wartość wyliczano na 200 tys.talarów[1].
Polska szlachta widziała w Annie Wazównie potomkinię dynastiiJagiellonów, co pomogło jej w utrzymaniu starostw i budowie własnej niezależnej od finansów królaklienteli wPrusach Królewskich i naWarmii. W swoich listach podkreślała rolę krewnej i ciotki młodych Wazów. Jej zadaniem była opieka nad królewskimi dziećmi, co niepokoiło katolików[1]. Podczas wdowieństwa brata wychowywała jego synaWładysława[10], którego wnosiła do kościoła na chrzest, podobnie jak królewnęAnnę Marię. Troszczyła się szczególnie o tych dwoje. Była trzecią matką chrzestnąJana Alberta[1].
Anna Wazówna przebudowała dawnygotyckigolubski zamek na swoją rezydencję[14]. W 1622 w Warszawie, w pobliżu letniej rezydencji królewny, wniesiono dwór[1], na którego powstanie zgodził się Zygmunt III Wazadla większej wygody i zdrowia siostry[1]. Dwór stał w miejscu późniejszegoPałacu Kazimierzowskiego[1][5].
W XVII wieku liczebność dworu Wazówny się zmniejszyła. Szwedów zastępowali Polacy. Członkami dworu byli m.in. marszałek nadworny królewnyAdam Parzniewski, a potem jego synKrzysztof. Damami dworu często były Szwedki z arystokratycznych rodów. Anna Wazówna wyróżniała się tym, że przykładała dużą rolę przykładała do edukacji dziewcząt i kobiet, którymi się opiekowała, co nie było wówczas powszechne. Dbała też o godny pochówek podopiecznych[1].
Podczas pobytu w Polsce sprawowałamecenat nad wieloma artystami[13] m.in.Janem Rybińskim,Janem Turnowskim iMartinem Opitzem, który był autorem mowy pogrzebowej dla królewny (1636). Wiele utworów poświęcili jej ewangeliccy pisarzeSamuel Dambrowski,Waleriusz Herberger,Samuel Światopełk Bolestraszycki. Patronowała pisarzom katolickim, którzy ofiarowali jej swe utwory:Andrzejowi Zbylitowskiemu,Stanisławowi Grochowskiemu,Janowi Achacemu Kmicie,Jerzemu Cerazynowi (kapelanowi królowejKonstancji, szwagierki królewny),Wawrzyńcowi Chlebowskiemu. Wszyscy, niezależnie od wyznania i języka, w którym tworzyli (polski, niemiecki,łacina), doceniali jej wysoki poziom intelektualny, niezależność i zainteresowania naukowe, jak również dobroczynność[10]. Królewna prowadziła korespondencję z uczonymi[14].
Obecność Anny w Rzeczypospolitej chwilowo wzmocniła pozycję szlachty różnowierczej. Królewnę traktowano jako pośredniczkę w sprawach religijnych[1]. Wazówna wspierała finansowo gminy protestanckie wRzeczypospolitej. Opiekowała się emigrantami politycznymi ze Szwecji[10], finansując ich edukację[9].Zarazę próbowała wykorzystać jako okazję do legalizacji nabożeństw luterańskich na zamku w Brodnicy, postrzegając, zgodnie zbarokowym myśleniem, epidemię jako karę za grzechy[1].
Prawdopodobnie z powodu licznych dolegliwości zaczęła zgłębiać wiedzę medyczną[1][8]. Wiedziała o leczniczych właściwości roślin, organów zwierząt iminerałów[1]. Sprowadzała oraz uprawiała rzadkie i nieznane w Polsce rośliny oraz samodzielnie przygotowywałaleki[11]. Niektóre specyfiki wyrabiali pod jej nadzorem służący. Chętnie, szczególnie na dworze królewskim, dzieliła się wiedzą medyczną – udzielała rad, gdy Zygmunt III cierpiał z powodu bólów ucha i kończyn, niektóre kuracje odradzała. Lekarzy obdarzała ograniczonym zaufaniem[1]. Stosowała niekonwencjonalne wówczas metody leczenia, m.in. uprawiała w celach leczniczychtytoń[8][9].
Na stokach zamku w Golubiu założyłaogród botaniczny[6]. Podobny ogród założyła w pobliżu zamku w Brodnicy[1]. Zbierała tam i opisywała zioła[6]. Zachował się rękopiśmienny plan Brodnicy powstały dla Szwedów na potrzeby wojskowe (1628), gdzie na terenie zamku widać dwa ogrody. Możliwe, że to założenie ogrodowe w dwóch częściach: kwiatowej i zielarskiej (kuchennej), które wprowadziła Anna Wazówna, korzystając ze wskazówekWilliama Lawsona(inne języki) (1617)[1]. Wazówna miała ogród przy rezydencji w Warszawie, gdzie sadziła m.in.winorośle[1].
ProfesorAkademii KrakowskiejSzymon Syreniusz zadedykował jej pierwszy polskizielnik, który wydany został w 1613, przy finansowym wsparciu królewny[13][10]. Wsparła również wydanieKatalogu roślinGabriela Joannicjusza[14]. Była autorkązielnika roślin leczniczych, który w drugiej połowie XVIII wieku znajdował się w biblioteceRadziwiłłów wNieświeżu[2][1]. Możliwe, że na bazie książki Syreniusza przygotowywała zielniki, które jako prezenty rozsyłała na dwory magnackie[1]. Była nazywana „królową botaniki polskiej”[10].
Lubiłataniec ibalet. Organizowała śluby swoim dwórkom. Zorganizowała wystawne przyjęcia w związku ze ślubem brata zKonstancją Habsburżanką w 1605. Przygotowała balet z okazji narodzinAnny Katarzyny Konstancji Wazy (1619). Lubiła śpiewać, na swoim dworze miałaorgany i inne instrumenty[1].
Nigdy nie zawarła związku małżeńskiego. Rozpatrywano jej kandydaturę jako żonyErnesta Habsburga, księcia duńskiego Christiana,Stefana Batorego w 1579,Baltazara Batorego w 1582,Andrzeja Batorego w 1587, księcia pruskiegoAlbrechta Fryderyka[1]. Bezskutecznie próbowano wydać ją za mąż zaarcyksięcia Macieja w 1577, arcyksięciaMaksymiliana w 1577 i 1587 orazelektora brandenburskiego iksięcia pruskiegoJerzego[5][14]. Przeszkodą była niestabilna sytuacja Wazów w Szwecji i, zdaniemWaltera Leitscha, gorliwy protestantyzm królewny[1].
W Szwecji, zapewne za przyzwoleniem wrogo do niej nastawionegoKarola IX Wazy, w latach 1604–1620 powstałpaszkwilRymowana kroniczka opisujący jej życie intymne, bazujący naplotkach i insynuacjach. Przypisywano jej rozwiązłość seksualną, chytrość, brzydotę, zajmowanie sięczarami, pozamałżeńskie romanse. Przetłumaczono go najęzyk polski[1]. Przeciwnicy Anny Wazówny, głównie religijni, nazywali jąupartąheretyczką lubomnibus scandalum[8].
Do końca życia tytułowała się królewną szwedzką. Ze źródeł, zarówno przez nią pozostawionych, jak i wytworzonych przez innych jej współczesnych, wyłania się obraz kobiety stanowczej i przekonanej do swych racji, upartej i nieskłonnej do ustępstw, praktycznej, przywykłej do wydawania rozkazów, serdecznej, ale i traktującej niektórych z dystansem[1]. Autorzy edycji źródłowej jej korespondencji wydanej w 2022 przezPolskie Towarzystwo Historyczne odeszli od nazywania jąAnną Wazówną[16], choć tak dotąd pisano o królewnie w publikacjach monograficznych naukowych i popularnonaukowych[5][8][10][12][17], wencyklopedii PWN[3] i słowniku ortograficznym PWN. Zwrócili uwagę, że nazwiska żeńskie z zakończeniem -ówna to nazwiska odojcowskie, zaś zapisAnna Waza jest przejawem upodmiotowienia królewny, by uniknąć jej podporządkowania i określania przez przynależność do męskich przedstawicieli rodu[16].
Dane biomedyczne wskazują, że przypisywany Annie Wazównie portretPani z wachlarzem autorstwaJacoba Heinricha Elbfasa(inne języki) zapewne przedstawia inną kobietę. Około 1917Wacław Piotrowski skopiował portret, uzupełniając go napisemAnna Vasa 1568–1625. Obraz znajduje się wMuzeum Narodowym w Warszawie[1].
Nie zachowały się żadne potwierdzone portrety Anny Wazówny[18]. Według Marcina Latki królewnę portretowali m.in.Sofonisba Anguissola[19],Marcin Kober i, na zlecenieZofii Jagiellonki,Domenico Tintoretto[20].
Listy Anny Wazówny opublikowano w:
Anna Wazówna chorowała od co najmniej 1620, choć jeszcze wiosną 1622 zaczęła budowę nowego dworu w Warszawie[1].
Ostatnie miesiące życia spędziła, przygotowując ślub swojej wychowanicy,Magdaleny Farensbach, córkiwojewody wendeńskiegoJerzego, uczestnika wyprawy do Szwecji w 1598 i walczącego wInflantach u boku Zygmunta III Wazy, z Ludwikiem V Krzysztofem,hrabią Eversteinem. Pogorszenie stanu zdrowia królewny nastąpiło co najmniej w lipcu 1624[1].
Anna Wazówna zmarła 6 lutego w 1625 w Brodnicy, najprawdopodobniej nazamku[26]. Jako członkini rodziny królewskiej powinna spocząć wkatedrze wawelskiej, nie było to jednak możliwe z powodupapieskiego zakazu chowania protestantów na poświęconych katolickich cmentarzach[2]. Została pochowana w jednym z pomieszczeń na zamku w Brodnicy, zapewne w piwnicy, w ufundowanym przez króla cynowym sarkofagu, na którym umieszczono inskrypcję. W 1625 w Brodnicy wybuchła zaraza, w kolejnym roku rozpoczęła sięwojna polsko-szwedzka.Prusy Królewskie zaatakowałGustaw II Adolf. Po zajęciu zamku w Brodnicy na początku października 1628 szwedzki władca zakazał wchodzenia do mauzoleum królewny i zamknął pomieszczenie. Na mocyrozejmu w Altmarku Szwedzi mieli zwrócić Brodnicę. Profanacji nagrobka królewny w listopadzie lub grudniu 1629[4] mogli dokonać i żołnierze szwedzcy, i koronni (dragoni,kozacy)[4][8]. Skradziono klejnoty i zdarto szaty z ciała królewny[4]. Zapewne wówczas skradziono jej bransoletę, którą odnaleziono w 1777 wkatedrze wUppsali[9]. Następnie bransoleta trafiła doZbrojowni Królewskiej wSztokholmie[9][22].
W 1636 za sprawą bratanka, króla PolskiWładysława IV Wazy, Anna Wazówna została pochowana wmauzoleum przykościele Najświętszej Marii Panny w Toruniu, wówczas świątyni protestanckiej[27]. Mauzoleum ma formę półkolistej kaplicy, do której prowadzi barokowyportal, i mieści nagrobek w formiecokołu, na którym wspiera się otwartysarkofag z umieszczoną na nim, wyrzeźbioną w białymalabastrze, leżącą postacią królewny[28][29].
Pogrzeb, który odbył się 16 lipca 1636, miał przebieg charakterystyczny dla pochówków epokibaroku (pompa funebris)[8]. Na toruńskich przedmieściach na trumnę niesioną przez mieszczan brodnickich ubranych na biało i z głowami ozdobionymi zielonymi wiankami oczekiwali przedstawiciele rodówRadziwiłłów,Rejów,Potockich,Leszczyńskich,Denhofów,Ostrorogów. Mowę wygłosił rektortoruńskiego gimnazjum i senior protestanckiego duchowieństwa Piotr Zimmerman. Następnie kondukt żałobny wyruszył w kierunku kościoła Najświętszej Maryi Panny. Szli w nim uczniowie z Torunia i Brodnicy, około 500mieszczan, instrumentaliści, około 100 protestanckichministrów, za nimi wóz okryty srebrną kapą z wyszytymiherbami Wazów zaprzęgnięty w sześć okrytych białym suknem białych koni. Po obu stronach wozu szły 24 panny ze znamienitych rodzin szlacheckich ubrane w jedwabne białe suknie z wiankamirozmarynu na głowach oraz 30 młodzieńców z pochodniami, następnie książęAnhaltu i książęta piastowscy wLegnicy iBrzegu delegowani przez siostrzenicę i bratanków Wazówny, żony senatorów, dostojnicy, burmistrzowie, rajcy miejscy, kobiety ze znamienitych rodów. Kondukt zamykali mieszanie maszerujący według cechów[30]. Przebywającego wówczas zagranicą króla Władysława IV reprezentowałwojewoda wileńskiKrzysztof Radziwiłł[2]. Król nie wziął udziału w pogrzebie z uwagi na różnice wyznaniowe. Pogrzeb Anny Wazówny był ostatnią tak dużą manifestacją polityczną różnowierców w Rzeczypospolitej[1].
W 1994 naukowcy z toruńskiegoUniwersytetu Mikołaja Kopernika przeprowadzili prace konserwacyjne mauzoleum Anny Wazówny. Przy okazjiekshumowano i zbadano szczątki królewny[31].
Anna Wazówna stała się symbolem możliwości porozumienia katolików z protestantami[1]. 15 października 1995, w ramach tzw. Braterskiej Rozmowy obu wyznań, w 350. rocznica obradColloquium Charitativum[1], zorganizowano powtórny pogrzeb Anny Wazówny o charakterzeekumenicznym i międzynarodowym[8][31].
Według lokalnych legend nazamku w Brodnicy widywany jest jej duch –Biała Dama[12][32].
Jej imieniem nazwano założoną w 1925 w Warszawie protestancką szkołę żeńską działającą do 1944. Uczennice szkoły nazywano „wazowiankami”[9][32]. Szkoła działała przyparafii ewangelickiej[33] i mieściła się przyul. Kredytowej 2[34]. Kamień upamiętniający szkołę stoi na placu obokkościoła ewangelicko-augsburskiego Świętej Trójcy w Warszawie[9]. Został odsłonięty i poświęcony w 2007[35].
Od 1 września 1947 przyul. Puławskiej w Warszawie, na terenie kościoła ewangelickiego, działało Prywatne Gimnazjum i Liceum Żeńskie im. Anny Wazówny. W 1948 zmieniono patrona szkoły – został nimMikołaj Rej. Szkoła zakończyła działalność w 1949. Od 1978 przy staromiejskim oddzialeTowarzystwa Przyjaciół Warszawy istniało Koło Wazowianek, które od 1990 afiliowane jest przyparafii Świętej Trójcy w Warszawie[35].
W 2002 imieniem Anny Wazówny nazwano Zespół Szkół nr 1 wGolubiu-Dobrzyniu[36]. Od 2003 patronuje szkole podstawowej wGorczenicy[37].
Imieniem Anny Wazówny nazwanoMiędzynarodowy Wyścig Kolarski Kobiet[38].
Anna Wazówna to jedyna osoba z dynastiipolskich Wazów, której współcześnie wzniesiono pomnik. Powstał w 2005 w Brodnicy[10] na zakończenie obchodów Roku Anny Wazówny z okazji jej 380. rocznicy śmierci[39].
W 2020 z inicjatywy władzwojewództwa kujawsko-pomorskiego w Brodnicy powstałmural z podobizną królewny[40].
W 2021 uczennice Zespołu Szkół nr 1 im. Karola Wojtyły w Brodnicy zostały laureatkami V edycji Międzynarodowego Konkursu Wiedzy HistorycznejPolska–Szwecja między rywalizacją a współpracą. Kinga Kłosowska przygotowała pracę pisemną (Szwedzi w Polsce – portret wybranej osoby lub grupy społecznej. Anna Wazówna), a Hanna Grochowalska plastyczną (obraz na płótnieArs moriendi – królewna Anna Wazówna na łożu śmierci). Finalistka konkursu Wiktoria Marchewka przygotowała popiersie Anny Wazówny, a finalista Ksawery Komasara pracę pisemną o królewnie[41].
W 2022 w Brodnicy zorganizowano – dla uczniostwa Szkoły Podstawowej nr 7 w Brodnicy –grę miejskąTajemnice bransoletki Anny Wazówny[42].
Polskie Towarzystwo Turystyczno-Krajoznawcze dla uczczenia 450. rocznicy urodzin Anny Wazówny uchwaliło Odznakę Krajoznawczą „Śladami Królewny Anny Wazówny”[43].
W 2024 Urząd Marszałkowski Województwa Kujawsko-Pomorskiego wydał bezpłatnykomiksAnna Wazówna. Mądra królewna z golubskiego zamku[17].
Rada Powiatu Brodnickiego ogłosiła rok 2025 Rokiem Anny Wazówny z okazji 400-lecia jej śmierci[44]. W ramach obchodów młodzież licealna ze Szkolnego Koła Teatralnego „Z Górki” działającego w Zespole Szkół nr 1 im. Anny Wazówny w Golubiu-Dobrzyniu na podstawie scenariusza opartego o powieśćBarbary Saczko-BombyLuminatorka, traktującej o królewnie, zaprezentowała spektakl o Annie Wazównie[45].
W lutym 2025 była bohaterką oprowadzania kuratorskiegoMarty Dardzińskiej pt.Anna Wazówna – staropolska erudytka poMuzeum „Pana Tadeusza” weWrocławiu. W placówce zaprezentowano dwa wydania zielnika Szymona Syreńskiego poświęconego królewnie oraz dwa starodruki jej dedykowane: wolumin ewangelickiDe Jesu, Scripturæ nucleo & medulla, Magnalia Dei wydany wLipsku w 1700 i traktat apologetyczny Jerzego Cerazyna, miniaturę z podobizną Zygmunta III Wazy, grafikę ukazującą królową Konstancję oraz grafikę z podobizną Syreniusza. Prezentacja jest częścią obchodów 400-lecia śmierci Anny Wazówny[46].
