Andrew Carnegie (wym. [ˈændɹuːkɑːɹˈneɪɡi][1]; ur.25 listopada1835 wDunfermline, zm.11 sierpnia1919 wNowym Jorku) –amerykańskiprzemysłowiec szkockiego pochodzenia, jeden z najbogatszych ludzi swoich czasów na świecie. Swojego bogactwa użył do stworzenia wielu instytucji o istotnym znaczeniu dla kultury i nauki. Jego majątek w chwili śmierci ocenia się (w przeliczeniu na dzisiejszą walutę) na 298,3 mld dolarów.
Miał 12 lat, gdy rodzice zdecydowali się emigrować doStanów Zjednoczonych. Osiedli wAllegheny City (dzisiaj przedmieściePittsburgha) wPensylwanii. Młody Carnegie zaczął od pracy w przędzalni bawełny, a następnie został roznosicielem telegramów. Gdy miał 17 lat wykształcił się na operatora-telegrafistę, a w 1853 r. został urzędnikiem telegrafu linii kolejowej Pennsylvania Railroad. Po jakimś czasie został sekretarzem jednego z dyrektorów linii, Thomasa Scotta, dzięki któremu szybko awansował dochodząc do stanowiska kierownika wydziału. W okresiewojny secesyjnej pomagał organizować łączność telegraficzną oraz dostawy szyn kolejowych dla armii Unii.
Pracując dla kompanii kolejowej Carnegie zaczął skupować akcje spółek stalowniczych (przede wszystkim Keystone Bridge Company budującej mosty kolejowe), naftowych i fabryk wagonów (głównie Woodruff Sleeping Car Company). Znakomite wyniki tych spółek na giełdach pozwoliły mu (w roku 1865) odejść z Pennsylvania Railroad i uruchomić własny interes. Przewidywał, że zapotrzebowanie na stal będzie w następnych dziesięcioleciach wzrastać, w czym upewnił się podczas podróży do Europy w roku 1873.
Andrew Carnegie, ok. 1878
W latach 80. XIX wieku stalownie Carnegiego (w tym zakupiona przezeń w 1883 r. Homestead Works, jedna z największych wStanach Zjednoczonych) przyniosły milionydolarów dochodu. Wkrótce wykupił większość akcji spółki zajmującej się sprowadzaniem do Stanów Zjednoczonychkoksu (węgla), założoną przez Henry’ego C. Fricka. Biznesmeni zostali partnerami, a gdy w 1892 r. Carnegie połączył trzy swoje największe stalownie w koncern pn. Carnegie Steel Company, Frick został jego dyrektorem, odpowiedzialnym za produkcję bieżącą. Sam Carnegie zajmował się inwestycjami i planowaniem długofalowym.
Rozbudowie przemysłu towarzyszyła też rozbudowa transportu, w którym to celu Carnegie zlokalizował swe zakłady w pobliżuWielkich Jezior i zbudował całą flotyllęjeziorowców do przewozu zarówno surowców, jak i gotowych wyrobów doNowego Jorku,Detroit iChicago.
Sukces finansowy Carnegiego był możliwy dzięki jego zmysłowi inwestycyjnemu i umiejętności doboru pracowników. Nawet w okresach kryzysów gospodarczych (1873–1879 i 1883), gdy większość firm odnotowywała poważne straty lub wręcz upadała, Carnegie rozwijał swoje interesy z niezmiennym powodzeniem.
W roku 1892 w największej stalowni koncernu wybuchł strajk spowodowany obniżeniem stawek pracowniczych. Frick zareagował gwałtownie: odmówił jakichkolwiek rozmów zezwiązkami zawodowymi, sprowadził łamistrajków, a dla ich ochrony uzbrojonych strażników zagencji detektywistycznej Pinkertona. Doszło do zamieszek, padły strzały, zginęło 9 osób, a ponad 100 zostało rannych. Do akcji wkroczyłamilicja stanowa, która przywróciła porządek. Robotnicy, którzy w większości wystąpili ze związków zawodowych, wrócili do pracy na nowych, gorszych warunkach.
Andrew Carnegie
Carnegie przebywał w tym czasie na wakacjach w Szkocji i zbył całą sprawę milczeniem. Krytykowano go za to, bowiem wcześniej niejednokrotnie deklarował swe poparcie dla związków zawodowych, mieniąc się obrońcą praw pracowniczych.
Gdy w roku 1901 Carnegie zdecydował się przejść na emeryturę, uważany był powszechnie za największego bogacza na świecie. Jego majątek obliczano na ponad 500 milionów dolarów (sprzedał Carnegie Steel Corporation przemysłowcowiJ. Pierpontowi Morganowi za 480 milionów).
Po odejściu Carnegiego Morgan i inni stalownicy utworzyli istniejący do dziś ogromny koncernUnited States Steel Corporation, oddając ogromne usługi krajowi podczas II wojny światowej. Tymczasem Carnegie zajął się pisarstwem. W wydanym w roku 1889 eseju zatytułowanym „Wealth” przedstawił swój zamysł użycia nadwyżek fortuny na cele społeczne. Napisał także kilka książek, jak:Triumphant Democracy (1886),The Empire of Business (1902),Problems of Today (1908) iAutobiography of Andrew Carnegie (1920 – wydana pośmiertnie).
Brentford Library, Boston Manor Road, Brentford, Londyn - jedna z bibliotek ufundowanych przez Carnegiego
Carnegie uważał, że praca uszlachetnia. Twierdził nadto, że ludzie bogaci powinni oddawać nadwyżki swych fortun na cele społeczne. Mawiał, że „człowiek, który umiera bogaty, umiera zhańbiony”[2]. Był przeciwnikiem dobroczynności; uznawał, że pomóc innym można tylko poprzez ułatwianie zdobywania wiedzy. W rezultacie, na różne cele, wydał ponad 350 milionów dolarów. M.in. pieniądze te zostały spożytkowane na założenie około 2500 bibliotek publicznych na całym świecieCarnegie libraries. Sfinansował również budowę słynnej dzisiaj sali koncertowej w Nowym Jorku –Carnegie Hall. Istniejący obecnieCarnegie Mellon University w Pittsburghu powstał na bazie kompleksu szkół technicznych założonych przez niego. Instytut Carnegiego w Waszyngtonie powstał za jego pieniądze w celu poszerzania wiedzy z zakresu nauk przyrodniczych i fizyki.
Komisja Carnegie Hero Fund przyznaje nagrody za męstwo; fundacja jego imienia zapewnia dodatki emerytalne nauczycielom akademickim; organizacja Endowment for International Peace walczy o pokój na całym świecie, a Carnegie Corporation of New York zapewnia fundusze na badania z zakresu pedagogiki w tym mieście.
W miniserialu polsko-francuskim z 1990 r. „Maria Curie” rolę Andrew Carnegie grałMieczysław Voit[3].
%2c_Brentford%2c_20050123.jpg)
