Andegawenowie lubAndegaweni (fr.Anjou lubAnjou-Provence) – dynastia będąca boczną linią francuskiej dynastii Kapetyngów. Jej przedstawiciele panowali, między innymi, na Sycylii, Węgrzech, w Albanii i Polsce. Nazwa rodu wzięła się od tytułu hrabiegoAndegawenii, krainy nad dolną Loarą, noszonego przez założyciela dynastiiKarola, pogrobowego syna króla FrancjiLudwika VIII.
Karol Andegaweński urodził się w 1227, jako ostatni syn króla FrancjiLudwika VIII. Po osiągnięciu pełnoletności, w 1247, jego najstarszy bratLudwik IX przekazał mu hrabstwaAndegawenii iMaine, które ojciec zapisał mu w testamencie przed swą śmiercią. Rok wcześniej (w 1246) poślubiłBeatrycze, jedyną dziedziczkęProwansji iForcalquier, Karol stał się tym samym jednym z największych możnych królestwa.
W 1263 przyjął ofertę papieżaUrbana IV objęcia władzy nad królestwem Sycylii, władanego przez skonfliktowanych z papieżemHohenstaufów. Po pokonaniu dwóch przedstawicieli tego cesarskiego rodu –Manfreda (1266) iKonradyna (1268) – został jedynym władcą całego południa Włoch.
Karol zamierzał stworzyć śródziemnomorskie imperium. Kluczem do tego miało być zdobycie Konstantynopola, odzyskanego w 1261 przez Bizantyńczyków nicejskich z rąk łacinników. Zmierzając do tego celu, Karol rozciągnął swe wpływy na łacińskich władców Bałkanów, gdzie utworzył małeKrólestwo Albanii (1272) oraz mianował się księciem Achai; został także uznany za króla Jerozolimy (1278). Plany Karola pokrzyżował wybuch powstania antyfrancuskiego na Sycylii (1282), tak zwanenieszpory sycylijskie, w wyniku których wyspa dostała się we władanie Aragończyków.
Dzięki małżeństwu najstarszego syna i następcy Karola IKarola II z Marią, córką króla WęgierStefana V, po śmierci ostatniegoArpada,Andrzeja III, przed Andegawenami otworzyła się perspektywa zasiądnięcia na budzińskim tronie. Udało się toKarolowi Martelowi, po wielu walkach z innymi pretendentami, lecz dopiero jego synKarol Robert był przez wszystkich uznanym prawowitym władcą Węgier[1]. Rządy jego oraz jego synaLudwika I są jednym z najświetniejszych okresów w dziejach tego kraju[2]. Ludwikowi udało się także objąć władzę w Polsce po śmierciKazimierza Wielkiego. Jednak jego imperium, z racji braku syna, rozpadło się: starsza córkaMaria Andegaweńska wraz z mężemZygmuntem Luksemburskim objęli władzę na Węgrzech, o które musieli jednak walczyć z innym AndegawenemKarolem III, aJadwiga objęła samodzielne rządy w Polsce. Wkrótce Jadwiga wyszła za wielkiego księcia litewskiegoJagiełłę, z którym miała jedną, zmarłą w dzieciństwie, córkęElżbietę Bonifację.
Po śmierci Karola II władzę w Neapolu objął jego drugi synRobert I Mądry (drugiLudwik, został biskupemTuluzy), gdyż w tym samym czasie Karol Robert walczył o swe dziedzictwo na Węgrzech. Robert prowadził aktywną politykę zagraniczną, lecz borykał się z problemami wewnętrznymi. Z braku męskiego potomka wyznaczył na swą dziedziczkę jedyną córkęJoannę, którą ożenił zAndrzejem, jednym z synów Karola Roberta węgierskiego.
Osobne linie założyli inni synowie Karola IIFilip, książę Tarentu iJan, hrabia Graviny, którzy realizowali swe ambicje na Bałkanach.
Rządy Joanny i Andrzeja zaczęły się tragicznie, Andrzej został zamordowany w dwa lata po śmierci Roberta Mądrego, prawdopodobnie z inicjatywy Joanny. Wkrótce doszło do wojny o neapolitańską sukcesję, w której stronami byli, oprócz Joanny,Ludwik Węgierski, książęta Durazzo i Taranto, w końcu w konflikt wmieszał się takżeLudwik, hrabia Andegawenii z dynastiiWalezjuszów. W 1347 Joanna została wygnana z Neapolu przez Ludwika węgierskiego, by móc powrócić sprzedał papieżowiAwinion. W 1382Karol III z Durazzo stracił Joannę, wcześniej uzyskawszy potwierdzenie swych praw do Neapolu przez papieża i Ludwika węgierskiego, za cenę zrzeczenia się pretensji do Węgier. Jednak w 1385 upomniał się o węgierskie dziedzictwo; udało mu się nawet koronować, jednak w 1386 został otruty z polecenia królowej wdowy,Elżbiety Bośniaczki.
Jego synWładysław najpierw stoczył walkę o Neapol z WalezjuszemLudwikiem, usynowionym niegdyś przez Joannę. Po koronacji w 1399 rozpoczął walkę o koronę węgierską, przegrał jednak walkę zZygmuntem Luksemburczykiem. Panowanie przepełnione walkami zakończyła nagła śmierć w 1414. Władzę w Neapolu objęła po nimJoanna II, która jako swego następcę wyznaczyłaRené I Andegaweńskiego, potomka Andegawenów walezyjskich – jednak z walk rozpoczętych po jej śmierci w 1435 zwycięsko wyszedłAlfons, królAragonii.
Filip (ur.1278–1332) – ks. Tarantu (od1294), desp. Akrananii, Etolii, Romanii, Pan Albanii i Wołoszczyzny (od1304), ks. Achaii (od1307), tys. ces. Konstantynopola (od1313); 1. (1294 Tamara, c. Nikefor I, desp. Epiru; 2. (1313) Katarzyna, c. Karol, tyt. ces. Konstantynopola
2.Joanna I (ur.1328–1382) – ks. Kalabrii (od1333), kr. Sycylii i Jerozolimy (od1344); 1. (1333/1344)Andrzej, ks. Kalabrii; 2. (1346)Ludwik, tyt. ces. Konstantynopola; 3. (1363) Jakub IV, tyt. kr. Majorki; 4. Otto, ks. Brunszwiku
2.Maria (ur.1329–1366) – hr. Alby (od1343); 1. (1343)Karol, ks. Durazzo; 2. (1348) Robert de Baux, hr. Avellino; 3. (1355)Filip, ks. Taranto
Filip (ur.1278–1332) – ks. Tarantu (od1294), desp. Akarnanii, Etolii, Romanii, Pan Albanii i Wołoszczyzny (od1304), ks. Achaii (od1307), tys. ces. Konstantynopola (od1313); 1. (1294 Tamara, c. Nikefor I, desp. Epiru; 2. (1313) Katarzyna, c. Karol, tyt. ces. Konstantynopola
1.Karol (ur.1296–1315) – desp. Epiru i desp. Romanii (od1313)
1.Filip (ur.1297–1330) – desp. Romania (od1315); 1. (1328) Wiolanta, c. Jakub II, kr. Aragonii
1.Beatrycze (po1332); 1. (1325) Godfryd, hr. Lecce i tyt. ks. Aten
2.Robert (ur.1326–1364) desp. Romanii, ks. Taranto (od1332); 1. (1347) Maria, c. Ludwik I, ks. Burbonii
2.Ludwik (ur.1327/1328–1362) – kr. Sycylii i Jerozolimy, ks. Kalabrii, hr. Prowansji, Forcalquier i Piemontu (od1352); 1. Joanna I, kr. Sycylii i Jerozolimy, c. Karol, ks. Kalabrii
2.Filip (ur.1329–1374) – hr. Acerry, ks. Aten i tyt. ces. Konstantynopola (od1364); 1. (1355) Maria, c. Karol, ks. Kalabrii; 2. Elżbieta, c.Stefan, ks. Siedmiogrodu
2.Małgorzata (zm.1380) – tyt. ces. Konstantynopola (od1373); 1. Edward Balliol, ks. Szkocji; 2. (1352) Franciszek de Baux, hr. Montescaglioso i Avellino, ks. Andrii
Agnieszka (ur.1332/1342) 1. Iwan Stefan Szyszman II, car Bułgarii
Jan (ur.1294–1336), hr. Graviny (od1315), ks. Achai (od1322–1332), pan Albanii i ks. Durazzo (od1332); 1. (1318) Matylda, ks. Achai, c.Florens, ks. Achai; 2. (1321) Agnieszka z Périgord, c. Helie IX Talairan, hr. Périgord, wicehr. Lomagne i Auvillat
2.Karol (ur.1323–1348) – ks. Durazzo, tyt. kr. Albanii, hr. Graviny (od1336); 1. (1343)Maria, hr. Alby, c.Karola, ks. Kalabrii
Karol (ur.1345–1386) – ks. Chorwacji i Slawonii (do1380), kr. Sycylii i Jerozolimy (od1381), kr. Węgier (1385–1386); 1. (1369/70)Małgorzata, c.Karola, ks. Durazzo.
Władysław (ur.1376–1377) – ks. Kalabrii, kr. Sycylii i Jerozolimy (od1390), tyt. kr. Węgier (od1390); 1. (1390–1393) Konstancja, c. Manfreda z Clermont, hr. Motici; 2. (1403) Maria, c.Jakuba I, kr. Cypru; 3. (1407) Marie z Enghien, hr. Lecce, c. Jana z Enghien, hr. Lecce
Jerzy Besala,Małżeństwa Królewskie. Przemyślidzi, Andegawenowie, Warszawa 2006,ISBN 83-7495-098-6.
Stanisław AndrzejS.A.SrokaStanisław AndrzejS.A.,Genealogia Andegawenów węgierskich, Kraków: Towarzystwo Naukowe „Societas Vistulana”, 1999,ISBN 83-909094-1-3,OCLC177293803. Brak numerów stron w książce
Halina Manikowska,Andegaweni, w: Dynastie Europy, red. A. Mączak.
Dynastie pogrupowane są pod względem rodzimego kraju, w ramach nich alfabetycznie; w nawiasach boczne linie będące samodzielnymi dynastiami.
Dynastie pogrupowano według kraju pochodzenia, jeśli dynastia rządziła w wielu krajach znajduje się jedynie w spisie rodów swojego oryginalnego kraju panowania.
Ten artykuł dotyczy bocznej linii dynastiiKapetyngów. Zobacz też:inne dynastie andegaweńskie.
