Ten artykuł dotyczy grupygadów. Zobacz też:Amfisbaena – legendarny potwór.| Amphisbaenia[1] | |||
| Gray, 1844 | |||
 Obrączkowiec florydzki (Rhineura floridana) | |||
| Systematyka | |||
| Domena | |||
|---|---|---|---|
| Królestwo | |||
| Typ | |||
| Podtyp | |||
| Gromada | |||
| Podgromada | |||
| Nadrząd | |||
| Rząd | |||
| Podrząd | amfisbeny | ||
| Zasięg występowania | |||
 | |||
| |||
| |||
Amfisbeny,obrączkowce,zwitniki (Amphisbaenia) –kladgadówłuskonośnych (klasyfikowany niekiedy w randze podrzędu), prowadzących podziemny tryb życia.
Amfisbeny zasadniczo różnią się odjaszczurek iwęży. Charakteryzują się ciałem o niemal takiej samej grubości na całej jego długości; kształtu robakowatego, wydłużonego, z charakterystycznymiłuskami ułożonymi w obręcze[2]; głowa klinowata,oczy ukryte pod zrośniętymi powiekami, otwory nosowe ułożone ku tyłowi, w większości beznogie (oprócz rodzinyBipedidae, której przedstawiciele mają niewielkie, choć funkcjonalne kończyny przednie[3]). Z większej odległości trudno odróżnić głowę od ogona. Budowa obrączkowców wynika z ich podziemnego trybu życia. Długość ciała wynosi około pół metra. Podobnie jak węże, amfisbeny zredukowały liczbę płuc do jednego, ale w przeciwieństwie do nich zachowały lewe. Mają silnie skostniałączaszkę, zredukowanypas barkowy imiedniczy. Odżywiają sięowadami (mrówki,termity).
Występują w klimacie tropikalnym i subtropikalnym. Zamieszkują południowo-zachodniąEuropę,Bliski Wschód,Afrykę,Amerykę Południową iŚrodkową.
Pochodzenie amfisben jest niejasne. Analizy morfologiczne łączą je z innymi beznogimi łuskonośnymi –wężami iDibamidae[3][4][5][6], jednak badaniamolekularne sugerują, że nie są one ze sobą blisko spokrewnione, a podobieństwa pomiędzy przedstawicielami tych trzech grup są wynikiemkonwergencji. Jako najbliższych krewnych amfisben najczęściej podająjaszczurkowate (Lacertidae)[2][5][7][8][9]. Ponadto pewne dane morfologiczne, takie jakskamieniałościeoceńskiejCryptolacerta[10] czykredowejSlavoia[11], także wspierają teorię o bliskim pokrewieństwie amfisben z Lacertidae. Potencjalnemukladowi obejmującemu Amphisbaenia i Lacertidae w 2005 roku Vidal i Hedges nadali nazwęLacertibaenia[9].
Niektóre z analiz molekularnych wskazują też naparafiletyzm amfisben, ponieważRhineuridae miałyby stanowićgrupę zewnętrzną dla kladu łączącego pozostałe amfisbeny i Lacertidae – może być to jednak wynikiem efektulong branch attraction[5].
Analizy wykorzystującezegar molekularny sugerują, że amfisbeny powstały w okresiekredy, prawdopodobnie około 122 mln lat temu[12].
Pokrewieństwo wewnątrz Amphisbaenia także nie jest jasne.Bipedidae, mające w pełni wykształcone kończyny przednie, uznawano za najbardziejbazalne amfisbeny zarówno w tradycyjnejtaksonomii, jak i w analizach filogenetycznych wykorzystujących cechy morfologiczne, co dowodziłoby, że u amfisben redukcja kończyn miała miejsce tylko raz[3]. Analizy molekularne wskazują jednak, że najbardziej bazalnymi amfisbenami są beznogie Rhineuridae, a Bipedidae zajmują bardziej zaawansowaną pozycję nadrzewie filogenetycznym[2][8][9] – to dowodziłoby, że u amfisben do redukcji kończyn doszło kilkukrotnie niezależnie[8].
Obecnie żyje około 200 gatunków amfisben[2] klasyfikowanych w różnej liczbierodzin – przeważnie od czterech[3] do sześciu[2].
