Alija Izetbegović (ur.8 sierpnia1925 wBosanskim Šamacu, zm.19 października2003 wSarajewie[1]) – politykbośniacki, prawnik i publicysta. Od 20 grudnia 1990 do 5 października 1996 roku był prezydentem Bośni i Hercegowiny (najpierwSocjalistycznej Republiki Bośni i Hercegowiny wchodzącej w składJugosławii, a od 3 marca 1992 roku niepodległej Bośni i Hercegowiny). W latach 1996–2000 był członkiem kolektywnegoPrezydium Bośni i Hercegowiny.
Po raz pierwszy został aresztowany przez komunistyczne władzeJugosławii w 1946. Skazano go na dwa lata więzienia za działalność w antykomunistycznej organizacji Młodzi Muzułmanie. Celem organizacji była obrona tradycji kulturalnej i religijnej Bośni[2].
Na początku lat 70. opublikował manifestIslamska deklaracja, w którym wzywał do odrodzenia islamu i zjednoczenia społeczności muzułmańskiej[3]. Razem z dwunastoma innymi aktywistami muzułmańskimi został aresztowany przez władze komunistyczne w marcu 1983, a następnie skazany na 14 lat więzienia za publikowanie treści na temat islamu[4]. Wyszedł na wolność w 1988 roku[1].
27 marca 1990 roku powstałaPartia Akcji Demokratycznej (SDA), której liderem został Alija Izetbegović[5]. SDA zrzeszała głównie Bośniackich Muzułmanów; inne grupy etniczne w Bośni (Serbowie i Chorwaci) również stworzyły partie o charakterzenacjonalistycznym. W 1990 roku SDA wygrała pierwsze wielopartyjne wybory w Bośni i Hercegowinie. 20 grudnia 1990 roku Alija Izetbegović został prezydentemSocjalistycznej Republiki Bośni i Hercegowiny[6].
Latem 1991 pomiędzy Serbami i Chorwatami wybuchławojna. W dniach 29 lutego i 1 marca 1992 roku w Bośni i Hercegowinie odbyło się referendum niepodległościowe, zbojkotowane przez Serbów bośniackich. Po ogłoszeniu niepodległości, Izetbegović został pierwszym prezydentem Bośni i Hercegowiny[7].Wojna w Bośni i Hercegowinie wybuchła 3 marca[8]. W październiku 1992 roku wybuchławojna chorwacko-bośniacka[9]. Jako prezydent Bośni i Hercegowiny Izetbegović opowiadał się za utrzymaniem niepodległości państwa, nawet kosztem wojny[10]. 14 grudnia 1995 roku Alija Izetbegović podpisał zeSlobodanem Miloševićem iFranjo Tuđmanemporozumienie w Dayton, kończące wojnę[11]. W latach 1996–2000 był członkiem trzyosobowegoPrezydium Bośni i Hercegowiny i jej przewodniczącym w latach 1996–1998 i 2000[1].
W związku ze złym stanem zdrowia ustąpił w październiku 2000. Zmarł 19 października 2003 roku[12].
W latach 90. w świecie zachodnim Izetbegović uchodził za człowieka nauki i bohaterską ofiarę serbskiej przemocy. Po 2001 roku Alija Izetbegović zaczął wzbudzać kontrowersje. Pozamachu z 11 września 2001 roku ustalono, że Izetbegović miał kontakty z radykalnymi organizacjami islamskimi. Kontrowersje wzbudziła jego wizyta w Turcji, gdzie nie złożył kwiatów na grobowcuMustafy Kemala Atatürka. Pisma Izetbegovicia uważane są obecnie za treści fundamentalistyczne[13].
Jego synem jestBakir Izetbegović[14].
W 2007 roku zostało w Sarajewie otwarte muzeum upamiętniające postać Aliji Izetbegovicia. Są w nim zgromadzone fotografie, odznaczenia oraz publikacje byłego prezydenta Bośni i Hercegowiny[15].
- ↑abcIzetbegović Alija, [w:]Encyklopedia PWN [online],Wydawnictwo Naukowe PWN [dostęp 2021-06-02] .
- ↑Benson 2011 ↓, s. 121.
- ↑Korzeniewska-Wiszniewska 2008 ↓, s. 40.
- ↑Benson 2011 ↓, s. 202.
- ↑Trawczyńska 2009 ↓, s. 155.
- ↑Bosnia and Hercegovina. worldstatesmen.org. [dostęp 2021-06-02]. (ang.).
- ↑Korzeniewska-Wiszniewska 2008 ↓, s. 95.
- ↑Korzeniewska-Wiszniewska 2008 ↓, s. 137.
- ↑Croat-Bosniak War: Short Chronology. bosniafacts.info. [dostęp 2021-06-02]. (ang.).
- ↑Paweł Wawryszuk: Bośnia i Hercegowina – smutna historia małej Jugosławii. histmag.org, 2015-03-03. [dostęp 2021-06-02].
- ↑Benson 2011 ↓, s. 238.
- ↑Preminuo Alija Izetbegović. klix.ba, 2003-10-19. [dostęp 2021-06-02]. (bośn.).
- ↑Benson 2011 ↓, s. 276.
- ↑Bakir Izetbegović. database.cin.ba. [dostęp 2021-06-02]. [zarchiwizowane ztego adresu (2015-12-08)]. (ang.).
- ↑O muzeju. muzejalijaizetbegovic.ba. [dostęp 2017-11-23]. [zarchiwizowane ztego adresu (2012-06-02)]. (bośn.).
- Leslie Benson: Jugosławia. Historia w zarysie. Kraków: Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, 2011.ISBN 978-83-233-3202-2.
- Mirella Korzeniewska-Wiszniewska: Serbia pod rządami Slobodana Miloševicia: Serbska polityka wobec rozpadu Jugosławii w latach dziewięćdziesiątych XX wieku. Kraków: Wydawnictwo UJ, 2008.ISBN 978-83-233-2584-0.
- Monika Trawczyńska. Geneza i konsekwencje konfliktu w Bośni i Hercegowinie w latach 1992–1995. „Wrocławskie Studia Erazmiańskie. Zeszyty studenckie”, 2009. Katedra Doktryn Politycznych i Prawnych WPAiE UWr.
