W czasie rewolucji islamskiej był członkiem Rady Rewolucyjnej, a następnie wszedł do kierownictwaPartii Republiki Islamskiej[5]. Był bliskim współpracownikiem Chomejniego, który dla podkreślenia ich bliskich relacji nazywał goAlim Agą[1]. Był w opozycji wobec pierwszego prezydenta IranuAbol Hassana Bani-Sadra i przyczynił się do jego odejścia z urzędu[6]. 27 czerwca 1981 został ciężko ranny w zamachu zorganizowanym najprawdopodobniej przezLudowych Mudżahedinów. Po zamachu na trwałe stracił władzę w prawej ręce. Po śmierciMohammeda Behesztiego w zamachu zorganizowanym przez tę samą organizację został sekretarzem generalnym Partii Republiki Islamskiej[1].
Informacja prasowa o wyborze Chameneiego na prezydenta Iranu
2 października 1981 został wybrany naprezydenta Iranu, uzyskując blisko 95% głosów[1]. Przedstawił następnie kandydaturęAlego Akbara Welajatiego na stanowiskopremiera kraju, jednak zawetował ją parlament. Zaakceptowany został drugi wskazany przez prezydenta kandydat –Mir-Hosejn Musawi[1]. Chomejni, Chamenei i Musawi w zgodzie kierowali polityką irańską przez kolejne kilka lat[1]. Chamenei związany był z konserwatywnym skrzydłem Partii Republiki Islamskiej[7].
W 1985 Ali Chamenei uzyskał reelekcję. Po tym wydarzeniu próbował doprowadzić do usunięcia Musawiego ze stanowiska premiera, jednak przeszkodził mu w tym Chomejni. Relacje między Chameneim i Musawim były od tego momentu złe[7]. Widząc spory wewnętrzne w Partii Republiki Islamskiej, Chamenei razem zAlim Akbarem Haszemem Rafsandżanim przekonał ajatollaha Chomejniego do jej rozwiązania[8]. W 1988 opowiadał się za zakończeniemwojny iracko-irańskiej, uznając, że wskutek poparcia zagranicznych mocarstw dlaIraku była ona dla Iranu niemożliwa do wygrania[9].
Ajatollah Chomejni początkowo wskazywał jako swojego następcę ajatollahaAlego Hosejna Montazeriego, jednak ostatecznie zmienił zdanie[10]. Przed śmiercią sugerował, że życzy sobie, by Chamenei został kolejnym Najwyższym Przywódcą Islamskiej Republiki Iranu. Chamenei był wówczas za młody i nie posiadał stosownego tytułu ajatollaha (był jedynie chodżdżatoeslamem)[10]. W związku z tym podjęto prace nad zmianąkonstytucji Iranu, jednak do śmierci Chomejniego nie ukończono ich[11]. Mimo to w sierpniu 1989 Ali Chamenei został wybrany przezZgromadzenie Ekspertów na nowego Najwyższego Przywódcę, natychmiast też otrzymał tytuł ajatollaha[10]. Nowym prezydentem został natomiast blisko współpracujący z nim Rafsandżani[12].
Pozycja nowego Najwyższego Przywódcy była nieporównywalnie niższa od tej, którą cieszył się Ruhollah Chomejni. Mimo politycznej zręczności, jaką się wykazywał, nie potrafił odgrywać symbolicznej roli poprzednika i w pełni zintegrować wokół siebie różnych stronnictw politycznych[13].
Mimo wyboru na Najwyższego Przywódcę Ali Chamenei nie cieszył się całkowitym poparciem irańskiego duchowieństwa. Legitymizacja jego władzy była kwestionowana. Ajatollah próbował wzmacniać swój autorytet, włączając instytucje religijne w system aparatu władzy lub do sieci subwencjonowanych przez państwo fundacji i stowarzyszeń. Oznaczało to poważne ograniczenie niezależności duchownych wobec władzy centralnej[14]. Na początku lat 90. prowadził kampanię przeciwko "agresji kulturalnej Zachodu"[15]. WedługThierry'ego Coville'a Chamenei nie był nigdy zwolennikiem rozwiązań siłowych, preferował "grę instytucjonalną", z pragmatycznych względów poparł otwarcie gospodarcze Iranu na świat, krytykował niektóre brutalne działania irańskich instytucji wojskowych i paramilitarnych (m.in. atak na protestujących studentów Uniwersytetu Teherańskiego w 1999)[16].
Bardzo dobre relacje Najwyższego Przywódcy z prezydentem Rafsandżanim zaczęły psuć się już ok. 1993. W wymienionym roku Chamenei w liście otwartym zażądał od niego większego zainteresowania losem najuboższych i zredukowania zależności Iranu od zagranicznego importu, kredytów i handlu ropą naftową. W parlamencie rząd był krytykowany za nieudolność w odbudowie kraju ze zniszczeń wojennych[17].
W 1997 prezydentem Iranu zostałMohammad Chatami, który w wyborach prezydenckich startował pod hasłami demokratyzacji, państwa prawa i budowy prawdziwego społeczeństwa świeckiego[18]. Stało się tak wbrew życzeniom Chameneiego, który popierał konserwatywnego kandydataAlego Akbara Nategh Nuriego[19]. Trzy lata później zwolennicy reform odnieśli również sukces w wyborach do Zgromadzenia Ustawodawczego. Najwyższy Przywódca początkowo deklarował neutralność w sporze między reformatorami a konserwatystami, jednak w miarę umacniania się pozycji pierwszej frakcji coraz wyraźniej wspierał drugą. Rada Strażników oraz zdominowana przez konserwatystówRada Ustalania Właściwego Porządku blokowały propozycje zmian w państwie zgłaszane przez reformatorów; Rada Strażników wetowała zarówno liberalizacyjne ustawy w dziedzinie gospodarki, jak i prawa zmierzające do liberalizacji systemu politycznego. Konserwatyści w walce politycznej wykorzystali kontrolowany przez siebie aparat sądowniczy, doprowadzając do zamknięcia ponad stu liberalnych czasopism i fali aresztowań dziennikarzy[18]. Aresztowania dotknęły również bliskich współpracowników Chatamiego[20]. Chatamiemu uniemożliwiono również przewartościowanie metod prowadzenia irańskiej polityki zagranicznej[20]. Reformatorzy z kolei surowo krytykowali Najwyższego Przywódcę, twierdząc, że nie miał on legitymacji do sprawowania urzędu, jako że nie uzyskał tytułu ajatollaha w przyjęty w tradycji sposób[21]. Równocześnie Chatami poszukiwał porozumienia i dialogu z Chameneim, co jednak nie dało rezultatów[22]. W 2000 Chamenei zablokował prace nad nowym prawem prasowym zgłoszonym przez reformatorów[23]. Brak sukcesów we wdrażaniu reform doprowadził do utraty przez Chatamiego poparcia, jakim początkowo się cieszył[18]. Równocześnie na początku XXI w. w Iranie wielokrotnie wybuchały lokalne protesty, podczas których krytykowana była osoba Chameneiego i jego polityka[24].
W 2005 kolejnym prezydentem Iranu został konserwatystaMahmud Ahmadineżad, wspierany przez Najwyższego Przywódcę iKorpus Strażników Rewolucji Islamskiej[27]. Jego relacje z Najwyższym Przywódcą również nie były jednak proste, oba ośrodki władzy w pierwszych latach silnie rywalizowały o wpływy. W październiku 2005 Chamenei nakazał Radzie Ustalania Właściwego Porządku kontrolowanie rządu, zaś rok później ogłosił, wbrew opinii prezydenta, że 80% irańskiej gospodarki powinno znaleźć się w rękach prywatnych[28]. Według Michaela Axworthy'ego Ahmadineżad był gotów podporządkować się samemu Chameneiemu, jednak nie zamierzał w całości rezygnować z politycznej niezależności i ograniczyć się do wykonywania poleceń innych wpływowych konserwatystów[29].
Przed wyborami prezydenckimi w Iranie w 2009 Chamenei udzielał zdecydowanego poparcia Ahmadineżadowi. Natychmiast po ogłoszeniu pierwszych wyników głosowania nazwał zwycięstwo urzędującego prezydenta "sądem boskim"[30]. Reformatorzy oskarżyli następnie rząd Iranu o sfałszowanie wyborów; doszło do masowych protestów, których uczestnicy atakowali również Najwyższego Przywódcę[31].
15 sierpnia 2012 roku przywódca duchowyIranu zapowiedział, żeIzrael „zniknie z pejzażu” regionu[32][33]. Nie dystansował się również od licznych antyizraelskich i antysemickich wypowiedzi prezydenta Ahmadineżada[34], chociaż dochodziło między nimi do publicznych sporów w innych kwestiach[35].
Ali Chamenei głosuje w wyborach prezydenckich w Iranie w 2013
Ali Chamenei wyraził w październiku 2015 "warunkowe" poparcie dlaporozumienia w sprawie irańskiego programu nuklearnego, zastrzegając jednak, że nie wyraża zgody na dalsze zacieśnianie relacji z państwami Europy Zachodniej i ze Stanami Zjednoczonymi. Stwierdził również, że Iran wycofa się z porozumienia natychmiast, jeśli sygnatariusze traktatu nałożą na Teheran nowe sankcje[36].
Chamenei w 1964 roku zawarł związek małżeński z Mansoureh Khojasteh Bagherzadeh (ur. 1947). Mają sześcioro dzieci, w tym czterech synów: Mustafę (ur. 1965), Mujtaba (ur. 1969); Masouda (ur. 1974); Maithama (ur. 1978) i dwie córki: Boshrę (ur. 1980) oraz Hodę (ur. 1981)[37][38].
Axworthy M.: Revolutionary Iran. A History of the Islamic Republic. London: Penguin Books, 2014.ISBN 978-0-14-104623-5. Brak numerów stron w książce
Coville T.: Najnowsza historia Iranu. Republika islamska. Warszawa: Wydawnictwo Akademickie Dialog, 2009.ISBN 978-83-61203-40-7. Brak numerów stron w książce
_(cropped).jpg)
.jpg)
.jpg)
