Algieria (arab.الجزائر,trl.Al-Jazā’ir,trb.Al-Dżaza’ir,tamazightⴷⵣⴰⵢⴻⵔ),Algierska Republika Ludowo-Demokratyczna (arab.الجمهورية الجزائرية الديمقراطية الشعبية, trl.Al-Jumhūriyyah al-Jazā’iriyyah ad-Dīmuqrāţiyyah ash-Sha‘biyyah, trb.Al-Dżumhurijja al-Dżaza’irijja ad-Dimukratijja asz-Szabijja) –10. co do wielkości państwo świata (największe w Afryce), położone wAfryce Północnej nadMorzem Śródziemnym, członekUnii Afrykańskiej. Znaczną część obszaru Algierii zajmują wchodzące w składSaharypustynie oraz półpustynie.
Terytorium współczesnej Algierii w starożytności zamieszkiwały ludyberberyjskie. Od XII wieku p.n.e. na wybrzeżach kraju powstawałyfenickie osady handlowe, które od IX wieku p.n.e. należały doKartaginy. W III wieku p.n.e. w głębi kraju utworzone zostało państwoNumidii, dołączone w I wieku p.n.e. doImperium Rzymskiego. W okresie rządów rzymskich kraj stał się jednym ze spichlerzy imperium, dzięki czemu nastąpił szybki rozwój kulturalny i gospodarczy ziem. W V wieku n.e. wybrzeże Algierii zajęliWandalowie, w 533Bizancjum, z kolei w drugiej połowie VII wiekuArabowie. Arabowie przeprowadzili w kraju procesislamizacji i arabizacji miejscowych ludów berberyjskich. W ciągu średniowiecza tereny często zmieniały władców. Wybrzeża były opanowane przezpiratów berberyjskich. U schyłku XV wieku licznie osiedlili się tu muzułmańscy uchodźcy zHiszpanii, zasilili oni osady pirackie. Częste eskapady piratów na tereny Hiszpanii i hiszpańskie okręty, doprowadziły do zajęcia przez Hiszpanów portu wOranie w 1509 (kontrolowali go do 1708 r.), a w 1510Algieru. Zagrożeni ekspansją hiszpańską piraci zwrócili się o pomoc doImperium Osmańskiego i w 1519 przyjęli zwierzchnictwo tureckie. Obecna Algieria została włączona w skład Imperium Osmańskiego pod arabską nazwą Al-Dżazair. Od początku XVIII wieku władzę przejmowali lokalni władcy[3].
W 1830 Algier został zdobyty przezFrancję. W kolejnych latach Francuzi prowadzili systematyczny podbój kraju, spotykając się z oporem algierskich plemion. Wnętrze Algierii siły francuskie opanowały po 1847 wraz z rozbiciem wojsk emiraAbd al-Kadira. Rząd francuski przyznał Algierii status osadniczego terytorium zamorskiego Francji i od lat 40. XIX wieku prowadził akcję osadniczą. Przeciwko francuskiejkolonizacji kraju występowała miejscowa ludność, która kilkukrotnie (między innymi w latach 1857, 1864-66, 1870-71) organizowała antyfrancuskie powstania. W 1881 Francuzi nadali Algierii kodeks tubylczy. Kodeks zakazał lokalnej ludności przynależności do partii politycznych izwiązków zawodowych. Część represyjnych praw zniesiono po I wojnie światowej. W okresie 20-lecia międzywojennego powstały pierwsze lokalne partie nawołujące do obrony interesu narodowego[3].
PodczasII wojny światowej Algieria stała się terenem walkaliantów z siłamirządu Vichy. Po zakończeniu wojny nasiliły się tendencje antykolonialne. W 1946 powstał Ruch na rzecz Triumfu Wolności Demokratycznych (MTLD), który 1947 wyłonił konspiracyjną Organizację Specjalną. Na bazie Organizacji Specjalnej powstał Komitet Rewolucyjny Jedności i Akcji[3][4]. W 1954 Komitet Rewolucyjny Jedności i Akcji (CRUA) zorganizowałantyfrancuskie powstanie i przekształcił się weFront Wyzwolenia Narodowego. Powstanie objęło cały kraj. Francuzi w trakcie powstania wprowadzili w kolonii system rządów terroru i odpowiedzialności zbiorowej wobec cywilów. Powszechne stały się tortury, ekspedycje karne i pacyfikacje[4][5]. W 1958 wKairze utworzono Tymczasowy Rząd Republiki Algierskiej. W 1962 przedstawiciele Frontu Wyzwolenia Narodowego i rządu Francji podpisaliukład w Évian-les-Bains, na mocy którego proklamowano niepodległość republiki[3][4].
U progu niepodległości kraju nasiliły się zamachy terrorystyczne podejmowane przezOrganizację Tajnej Armii (OAS), skupiającą pozostałych w kraju francuskich osadników. Terroryzm i reakcja nań ze strony władz spowodowały masowy exodus ludności francuskiej z kraju, do połowy 1962 Algierię opuściło 80% osadników[3]. W 1963 przyjęto pierwszą konstytucję algierską. Premierem i pierwszym prezydentem republiki zostałAhmad Ben Bella. W październiku 1963 suwerenność Algierii zakwestionowałoMaroko, w trakcie tak zwanejwojny piaskowej, w której siły algierskie pokonały wojska marokańskie[6]. W 1964 w Algierskiej Karcie Narodowej nakreślonosocjalistyczny program rozwoju państwa, w którym monopartyjne rządy objął Front Wyzwolenia Narodowego. W 1965 miał miejscezamach stanu zHuari Bumedienem na czele. Bumedien w trakcie rządów przeprowadziłreformę rolną inacjonalizację części sektorów przemysłu[3].
W 1979, po śmierci Bumediena, urząd prezydenta objąłSzadli Bendżedid. Uchwalona w 1989 nowa, demokratyczna konstytucja, spowodowała chaos polityczny. Duże poparcie społeczne uzyskał islamistycznyIslamski Front Ocalenia, który w 1990 wygrał wybory komunalne i regionalne. Po wygranej pierwszej turze wyborów parlamentarnych w 1991 doszło do reakcji wojska i zwolenników państwa laickiego: Islamski Front Ocalenia został zdelegalizowany, a wybory unieważnione. W latach 90. XX wieku w kraju trwaławojna domowa. W styczniu 2000 rozwiązała sięIslamska Armia Ocalenia, zbrojne skrzydłoIslamskiego Frontu Ocalenia (FIS), a wielu jej bojowników poddało się w zamian za amnestię[3]. W XXI wieku Algieria znalazła się w czołówce najlepiej rozwiniętych państw kontynentu[7]. Na przełomie 2010 i 2011 w kraju wybuchłyogólnokrajowe protesty[3]. W kwietniu 2019 do dymisji podał się wieloletni prezydentAbd al-Aziz Buteflika, na co miały wpływ trwającemasowe protesty spowodowane przez rosnące koszty życia i bezrobocie[8].
Wyraźnie osobnym narodem są berberyjscyKabylowie posiadający własnyjęzyk i odrębne zwyczaje, którzy zamieszkują głównie północno-wschodni region kraju zwanyKabylią, gdzie są w większości. Liczebność Kabylów w Algierii ocenia się pomiędzy 3 000 000 a 6 000 000 osób. Występują wśród nich tendencje do żądaniaautonomii, w szczególności językowej, które dotychczas zwalczane były przez władze algierskie.
Na obszarach pustyń i oaz w środkowej i południowej części kraju występują także inne grupy posługujące sięjęzykami berberyjskimi, w tymTuaregowie.
największe miasta według liczby ludności (dane szacunkowe z 2009[9]):
Wojska algierskie w 2023 liczyły 512 tysięcy żołnierzy służby czynnej oraz 465 tysięcy rezerwistów. Według rankinguGlobal Firepower (2023) algierskie siły zbrojne stanowią 26. siłę militarną na świecie, z rocznym budżetem na cele obronne w wysokości 10 mld dolarów[13][14].
Algieria zgodnie z konstytucją z 19 listopada 1976 (wielokrotnie nowelizowaną) jest republiką, w której głową państwa jest prezydent wybierany w wyborach powszechnych na okres 5 lat.Prezydent mianuje premiera, który stoi na czele rządu. Dwuizbowyparlament składa się z izby niższej – Narodowego Zgromadzenia Ludowego liczącego 462 członków wybieranych w wyborach powszechnych na okres 5 lat – oraz izby wyższej: Rady Narodu liczącej 144 członków z których 96 wybieranych jest przez kolegium elektorów a 48 jest powoływanych przez prezydenta na okres 6 lat[15].
↑Ottaway, David (1970),Algeria: The Politics of a Socialist Revolution, s. 166, Berkeley, California: University of California Press,ISBN 978-0-520-01655-2.
Eligiusz Dworaczyński (red.):Algieria: badania 1987-1988. Wykopaliska archeologiczne-Algieria. Materiały Pracowni Archeologiczno-Konserwatorskiej. Kraków Biblioteka Międzynarodowego Centrum Kultury. Pracownia Archeologiczno-Konserwatorska PKZ 1988
Barska Anna:Konflikt kulturowy w społeczeństwie algierskim w drugiej połowie XX wieku, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego 1998
Dobosiewicz Zbigniew:Algieria dnia dzisiejszego, Wydawnictwo Wiedza Powszechna Warszawa 1971
Égretaud Marcel:Algieria, Wydawnictwo Książka i Wiedza Warszawa 1958
Frazik Józef Tomasz:Arabska architekturaTunezji, Algierii,Maroka oraz mauretańskiej Hiszpanii, Wydawnictwo Politechniki Krakowskiej 1993
Jałowiecki Bohdan:Procesy rozwoju społecznego współczesnej Algierii, Państwowe Wydawnictwa Naukowe Warszawa 1978
Kasznik-Christian Aleksandra:MiędzyFrancją a Algierią, Zakład Narodowy im. Ossolińskich Wrocław 1977
Kasznik-Christian Aleksandra:Algieria, Wydawnictwo TRIO Warszawa 2006
Kasznik-Christian Aleksandra:Wojna algierska 1954-1962, Wydawnictwo Ibidem Łódź 2001
Krasicki Ignacy:Współczesna Algieria, Krajowa Agencja Wydawnicza Warszawa 1978
Matosek Stanisław:Algieria, Wydawnictwo Książka i Wiedza Warszawa 1976
Nostitz-Jackowska Anna:Algierska Republika Ludowo-Demokratyczna, Krajowa Agencja Wydawnicza Warszawa 1979
_-_DZA_-_UNOCHA.svg)
.svg)
