 Nikołaj Czerkasow w roli tytułowej | |||
| Gatunek | |||
|---|---|---|---|
| Data premiery | 1938 | ||
| Kraj produkcji | |||
| Język | |||
| Czas trwania | 112 min | ||
| Reżyseria | |||
| Scenariusz | |||
| Główne role | |||
| Muzyka | |||
| Zdjęcia | |||
| Scenografia | Iosif Szpinel | ||
| Kostiumy | Konstantin Jelisiejew | ||
| Produkcja | |||
| |||
Aleksander Newski (ros. Александр Невский) –radziecki, historyczny dramat wojenny z1938 roku w reżyseriiSiergieja Eisensteina i Dmitria Wasiliewa na podstawie biografiiAleksandra Newskiego. Muzykę do filmu skomponował rosyjski kompozytorSiergiej Prokofjew.
Wielki moralitet polityczny o zwycięstwie księcia nowogrodzkiego Aleksandra Newskiego nadinflancką gałęzią zakonu krzyżackiego[1].
Dzieło zostało entuzjastycznie przyjęte przez rodzimą widownię, a reżyser został nagrodzony przez samegoStalina[2].
Eisenstein zebrał najlepszą ekipę aktorską, w tym odtwórcę głównej roli – Nikołaja Czerkasowa, który kontynuował współpracę z reżyserem również wIwanie Groźnym. Bez żadnych prób Eisenstein zaangażował Nikołaja Ochłopkowa i Andrieja Abrikosowa do ról towarzyszy broni księcia – Wasilija Busłaja i Gawryły Oleksycza. Siergiej Blinnikow zagrał Twierdiłę. Do roliwielkiego mistrza zakonu reżyser zaprosił wyróżniającego się aktoraMoskiewskiego Teatru Artystycznego Władimira Jerszowa. Swoją pierwszą rolę filmową zagrał Fiodor Odinokow.
Kadry głównej sceny filmu –bitwy na lodzie – z powodu napiętych terminów kręcono latem. W tym celu zbudowano dekoracje na dziedzińcu studia filmowegoMosfilm. Asfalt posypanokredą i zalano płynnymszkłem. Wykorzystano również drewniane „bryły lodu” pomalowane na biało.
Specjalnie do filmu wykonano dokładną kopię średniowiecznych przenośnych organów, na których katolicki mnich ubrany na czarno gra przed bitwą (wątek zaczerpnięty zLiwońskiej Kroniki).
Fabuła oparta jest na historycznych XIII-wiecznych wydarzeniach – walceRepubliki Nowogrodzkiej z ekspansją zakonów rycerskich. Akcja rozgrywa się w1242 roku, już pobitwie ze Szwedami na Newie, co pozwoliło szerzej ukazać w filmie „niemiecki temat”. Kulminacyjnym punktem akcji jest starcie zbrojne na powierzchni zamarzniętego jeziora. Jednakże Eisenstein nie przykładał wagi do prawdy historycznej. W scenariuszu fikcja przeplatała się z rzeczywistością.
Muzykę do filmu zawierającą utwory symfoniczne i chóralne, skomponował Siergiej Prokofjew.
Eisensteinowi udało się wAleksandrze Newskim wcielając swoją koncepcję montażu pionowego dokonać syntezy obrazu, słowa i muzyki[3].
Jednak film został wprowadzony do kin ze źle zapisaną ścieżką dźwiękową. Niską jakość zapisu tłumaczono tym, że do filmu wstawiono roboczą wersję, którą należało jeszcze dopracować. Ponieważ właśnie ta wersja przeszła pomyślnie przez cenzurę, Eisenstein nie ryzykował już żadnych zmian.
Na zachodnie rubieże Rusi wkraczają wojskazakonu krzyżackiego[4]. ZajmująPsków, torturują i zabijają mieszkańców. Rycerze przedwcześnie dzielą się jeszcze niezdobytymi ruskimi ziemiami, nadając sobie tytuły książąt, licząc na poparcie papieża.
Nowogrodzianie zwołują wiec i postanawiają powołać drużynę, a dowództwo powierzyć doświadczonemu wodzowi – księciu Aleksandrowi, zwanemu Newskim. Dwaj bohaterowie (postacie historyczne) – Gawryło Oleksycz i Waśka Busłaj – starają się o rękę tej samej dziewczyny, ta postanawia, że wybierze tego, który okaże się lepszy w bitwie.
Wojska zbliżają się do brzegów zamarzniętegojeziora Pejpus. Przed bitwą jeden z wojów opowiada księciu baśń o lisicy uwięzionej w rozszczepionym pniu drzewa, gdzie została zwabiona przez zająca. Aleksander postępuje podobnie, okrąża i pokonuje wroga. Rzucający się do ucieczki Niemcy, łamiąc lód pod ciężarem rynsztunku, toną. Przywódcy dostają się do niewoli.
Po bitwie ruskie kobiety zbierają rannych. Dwóch bohaterów, ledwo żywych, zawożą do Nowogrodu, gdzie Wasilij publicznie oddaje pierwszeństwo przyjacielowi. Sam natomiast żeni się z córką wojewody, która na równi z mężczyznami brała udział w bitwie.
Książę i Nowogrodzianie sądzą Krzyżaków. Szeregowych knechtów wypuszczają, rycerzy zostawiają do wykupu. Przywódców wojsk i zdrajców tłum linczuje na miejscu. Następnie Nowogrodzianie hucznie świętują zwycięstwo. Aleksander błogosławiąc puszczonych wolno knechtów, parafrazuje Biblię „Kto do nas z mieczem przyjdzie, od miecza zginie! Tym stoi i stać będzie ruska ziemia!"
Film powstawał w czasie, gdyZwiązek Radziecki był w konflikcie zIII Rzeszą. Stalin zażądał od Eisensteina nakręcenia filmu odstraszającego Niemców od najazdu na ziemie rosyjskie[3].
W filmie ukazano wielealegorii politycznych odzwierciedlających sytuację polityczną w1930 roku oraz postać Newskiego jako rybaka i ludowego bohatera. Hełmy krzyżaków przypominały hełmy niemieckich żołnierzy zlat 20. XX wieku. W pierwszej wersji filmu na hełmach pojawiają się nawetswastyki. W filmie ukazana jest scena zawarcia pokoju przez Newskiego zMongołami tylko po to, by skoncentrować się na walce z Krzyżakami. Scena nawiązuje do zawarcia pokoju przez Związek Radziecki zJaponią, który był potrzebny do odparcia wojsk hitlerowskich w trakcie ewentualnego ich najazdu. Pokój z azjatyckim wrogiem odnosił się również do polityki Stalina nieeskalowania działań wojennych na wschodnich granicach.
Nieszczęśliwie dla Eisensteina film szydzący z zawierania paktu z Niemcami został ukończony na kilka miesięcy przed zawarciempaktu Ribbentrop-Mołotow. Wkrótce po premierze został zdjęty z ekranów. Dopiero po agresji Niemiec na Związek Radziecki w1941 roku wyświetlanie filmu wznowiono we wszystkich salach kinowych. Fragmenty pokazywane były w amerykańskim filmie propagandowymThe Battle of Russia.
| 1920-29 | |
|---|---|
| 1930-39 |
|
| 1940-49 |
