 | |||
| Autor | |||
|---|---|---|---|
| Data powstania | około 1662–1665 | ||
| Medium | |||
| Wymiary | 120 × 100 cm | ||
| Miejsce przechowywania | |||
| Lokalizacja | |||
| |||
Alegoria malarstwa (W pracowni artysty) albo Sztuka Malarska (niderl. De schilderkunst) –obrazolejny autorstwaJana Vermeera datowany na lata 1662–1665. Dzieło jestsygnowane; sygnatura znajduje się na mapie, na prawo od modelki.
Obraz doczekał się licznych interpretacji i jest jednym z najszerzej dyskutowanych dzieł Vermeera. Powszechnie uważany jest za hołd składany malarstwu i gloryfikację zawodu artysty oraz swego rodzaju „testament” artystyczny, podsumowujący wizje artystyczne Vermeera.
Obraz powszechnie datuje się na lata 1662–1665. W 1661 wDelfcie, na tyłach domu Vermeera rozpoczęto wznoszenie nowego budynku dla gildii świętego Łukasza (cechu artystów), do której należał Vermeer. Była to budowla klasycyzująca, wewnątrz zdobiona alegorycznymi przedstawieniamimalarstwa,rzeźby iarchitektury. Rok później malarz został wybrany członkiem zarządu gildii, więc siłą rzeczy musiał w jakimś stopniu brać udział w tym przedsięwzięciu. Może właśnie zaangażowanie w budowę budynku, w którym wszak znajdowały się symboliczne przedstawienia sztuk (w tym malarstwa), skłoniły Vermeera do stworzenia swojejAlegorii malarstwa?[1]. Rzeczywista motywacja malarza nie jest jednak znana.
Obraz przez całe życie pozostał w jego rękach i był jednym z niewielu, które były jego własnością w momencie śmierci (1675). Biorąc pod uwagę wysiłki rodziny artysty, by zachować ten obraz, musiał on zajmować szczególne miejsce w jego twórczości. Z zachowanym dokumentów wynika, że 24 lutego 1676 wdowa po Vermeerze przekazała obraz swojej matce, Marii Thins, jako wyrównanie za długi (dla zmniejszenia tego, co winna jest [...] Pani Marii Tins[...] przekazuje tejże na całkowitą własność obraz, namalowany przez wymienionego jej śp. męża, na którym to obrazie przedstawiona jest „Sztuka Malarska”)[2]. Z dokumentu z 12 marca 1677 można się dowiedzieć, żeAntoni van Leeuwenhoek (kurator mienia Vermeerów), zamierzał wystawić obraz na sprzedaż, pomimo iż płótno zostało wcześniej przekazane teściowej zmarłego malarza. Maria Thins zaprotestowała.
Dalsze losy obrazu nie są znane aż do roku 1813, kiedy został kupiony (jako jedno z dziełPietera de Hoocha) przezJohanna Rudolfa Czernina von und zu Chudenitza. W jego kolekcji obraz pozostał do 1940, gdy został kupiony przezHansa Posse – dyrektoraGalerii Drezdeńskiej, nabywającego dzieła sztuki w imieniuAdolfa Hitlera. Obraz został ukryty w kopalni soli wAltaussee, gdzie został znaleziony przez wojskoamerykańskie w1945. Obraz przejęły władzeAustrii i w 1946 przekazałyKunsthistorisches Museum wWiedniu[3].
Obraz przedstawia malarza i jego modelkę w zasobnym wnętrzu. Dziewczyna mawieniec laurowy na głowie (symbol zwycięstwa), ubrana jest w niebieską suknię z żółtą spódnicą, w lewej ręce trzyma księgę, a w prawej długą trąbkę (symbol chwały). Posługując sięIkonologiąCesarego Ripy można ją zinterpretować jako przedstawieniemuzy historii –Klio.
Malarz, za którego często uważa się samego Vermeera, siedzi na taborecie przedsztalugami i maluje modelkę podpierając prawą dłońlaską malarską. Na płótnie widać już namalowany wieniec.
Na stole znajdują się różne przedmioty: maska, stojąca gruba księga, otwarty zeszyt i zwisające tkaniny. Ich znaczenie nie jest jasne. Maskę można uznać za symbol naśladowania, czyli malarstwa[4]. Można także zinterpretować je jako atrybuty innych muz:Polihymnii iEuterpe (księga) iTalii (maska)[5].
Kotara z lewej strony przypomina kurtynę teatralną i stąd wysnuwany jest wniosek, że być może scena ta jest upozowana. Nienaturalne wydają się także inne elementy wnętrza: biało-czarna marmurowa posadzka i złoty żyrandol, które nie pasują do pracowni artysty, ale do zamożnego domu.Michał Walicki w książceVermeer pyta:Niebiesko-żółto-czerwony jedwab kotary, marmury posadzki, czy rzeczywiście tak urządzona była jego pracownia? Współczesne mu holenderskie obrazy o podobnym temacie przedstawiają na ogół wnętrza skromne, często wręcz zapuszczone, pełne rekwizytów malarskich, których nie widzimy zupełnie na obrazie Vermeera. Zauważa także, że i strój malarza jest przesadnie elegancki i niemodny już w czasach Vermeera (podobne ubiory noszono wXVI wieku)[5]. Przypomina on ubiór mężczyzny z wcześniejszego obrazu, zatytułowanegoU stręczycielki (około 1656).
Ważnym elementem obrazu jest zawieszona na ścianie mapa, której oryginał został wykonany przezClaesa Jansz. Visschera i opublikowany w 1636[6]. Mapa przedstawia 17 prowincjiniderlandzkich przed podziałem na część północną (Republikę Zjednoczonych Prowincji) i południową, która pozostała w rękachHabsburgów. Odwołuje się zatem do czasów sprzed1609, gdy całe Niderlandy były w rękach cesarskich. Była ona zatem mocno nieaktualna w momencie, gdy malował ją Vermeer. Po obu jej stronach znajdują się widoki miast – po lewejBrukseli,Luksemburgu,Gandawy,Mons/Hainaut,Amsterdamu,Namur,Leeuwarden,Utrechtu,Zutphen, i dworu wHadze, z prawejLimbourgu,Nijmegen,Arras,Dordrechtu,Middelburgu,Antwerpii,Mechelen,Deventer,Groningen i dworu brabanckiego w Brukseli.
Badacze w różny sposób interpretują znaczenie tej mapy.Wendy Beckett pisze, żemapa za plecami kobiety przypomina, że historia rozgłosi sławę po całym świecie[7]. Inni zastanawiają się, czy mapa ta nie jest oznaką sentymentu Vermeera do czasów, gdy Niderlandy nie były podzielone i znajdowały się w rękach cesarskich. Może toukłon w stronę minionej epoki świetności malarstwa, kiedy to nie było podziału na artystów Północy i artystów Południa?[8]. Norbert Schneider wskazuje na silnie polityczny wydźwięk i kontekst obrazu. Oprócz mapy zwraca bowiem uwagę także na inne elementy, między innymi na zawieszony u sufitu świecznik zdwugłowym orłem – symbolem Habsburgów. Elementy te mogłyby sugerować sympatię Vermeera do Cesarstwa[9]. Michał Walicki natomiast sądzi, że obraz można traktować jako wizję wymarzonego powodzenia i dobrobytu, którego Vermeer nie zaznał za życia.
Obraz stał się inspiracją wierszaJacka KaczmarskiegoAlegoria malarstwa (Vermeer)[10].
