 | |||
| Data i miejsce urodzenia | |||
|---|---|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |||
| Zawód, zajęcie | lekarz | ||
 | |||
| |||
Albrecht von Haller (ur.16 października1708 wBernie, zm.12 grudnia1777 tamże[1]) –szwajcarski,niemieckojęzycznylekarz,fizjolog,botanik ipoeta, a także jeden z pierwszych niemieckojęzycznych konserwatystów.
Od 1723 do kwietnia 1725 studiował pod kierunkiemJohanna Duvernoy nauki przyrodnicze, głównie botanikę i anatomię, na protestanckim uniwersytecie wTybindze. Od 1725, kontynuował naukę z zakresu anatomii i chirurgii naUniwersytecie w Lejdzie u słynnego już wówczas profesoraHermana Boerhaave, gdzie też 23 maja 1727 uzyskał stopieńdoctor medicinae. W Lejdzie Haller poznałJohannesa Gessnera. Latem 1727 odbył akademicką podróż po Anglii (Londyn iOxford), a następnie udał się do Francji, gdzie wParyżu ponownie spotkał Gessnera.
Zimą 1727–1728 Haller i Gessner studiowali tuanatomię i doskonalili się wchirurgii w renomowanych szpitalach. Wiosną 1728 obaj wyjechali doBazylei, gdzie na uniwersytecie uczęszczali na wykładyJohanna Bernoulliego z matematyki. Latem odbyli wspólnie podróż poSzwajcarii, która zaowocowała głębszym zainteresowaniem się Hallera florą alpejską i rozpoczęciem gromadzenia jego zbiorów botanicznych, a także popularnym później poematem dydaktycznym pt. „Die Alpen”. Utwór ten doczekał się aż 30 wydań i został przetłumaczony na języki: angielski, francuski, włoski i łacinę. Zimą 1728–1729 Haller zastąpił wBernie na stanowisku profesora anatomii chorego J.R. Miega, po czym jeszcze w tym samym 1729 osiadł w tym mieście i tu podjął praktykę lekarską. Bezskutecznie ubiegał się o posadę medyka miejskiego, a później także o objęcie katedryretoryki miejscowej uczelni. W 1735 uzyskał jedynie nominację na stanowiskobibliotekarza miejskiego. Zawiedziony w następnym roku opuścił miasto. Ostatnie lata Hallera naznaczone były walką z chorobami. Jego synem był botanikAlbrecht von Haller (1758–1823).
W latach 1736–1753 Haller zajmował stanowisko profesora medycyny, botaniki i anatomii na uniwersytecie wGetyndze, gdzie stworzył m.in. instytut anatomii i założyłogród botaniczny. Był również inicjatorem założenia w 1751 r. tutejszejAkademii Nauk[2] oraz jej pierwszym przewodniczącym.
Haller usystematyzował szwajcarską wiedzę botaniczną, wydając w 1742 r.Enumeratio methodica stirpium Helveticae indigenarum - opis flory szwajcarskiej w tomie in-folio, liczącym 830 stron i 24 plansze. W 1768 r. wyszło drugie wydanie jego dzieła pt.Historia stirpium indigenarum Helvetiae, liczące 971 stron i 48 rycin. Pomiędzy 1664 gatunkamiroślin kwiatowych i 822 gatunkamiroślin zarodnikowych, które podał, ok. 300 gatunków bądź odmian zostało opisanych po raz pierwszy[2].Swoją wiedzę medyczną zawarł w wielotomowym opracowaniu pt. „Elementa physiologiae corporis humani” (wyd. 1757–1766). W dziele tym, które wznawiano aż do początków XX w., zawarł kompleksową, krytyczną wiedzę z anatomii ifizjologii swojej epoki. Dało ono podwaliny pod nowoczesną fizjologię eksperymentalną. Haller po raz pierwszy objął tu terminem fizjologii całokształt czynności zdrowego organizmu ludzkiego, wprowadzając szereg nowych pojęć, m.in.drażliwość (irritabilitas) iczułość (sensibilitas). Drażliwość jego zdaniem jest specyficzna dla mięśni, a czułość dla nerwów. Jako pierwszy wprowadził także takie pojęcia medyczne jaknadpobudliwość inadwrażliwość.
W uznaniu swej wiedzy medycznej został mianowany doktorem honoris causa i nadwornym medykiem dworu angielskiego. Oferowano mu wielokrotnie posady na różnych europejskich uczelniach, m.in. wUtrechcie iOxfordzie, jednak żadnej z nich nie przyjął. W 1747 objął kierowanie wydawaniem „Göttingischen Zeitungen von gelehrten Sachen” i ponownie odrzucił zaproszenie z zagranicy, tym razem zBerlina. 23 kwietnia 1749 uzyskał szlachectwo, nadane mu przez cesarza Franciszka I.
W 1753 objął stanowiskoRathausammana we władzach Berna, co pozwoliło mu powrócić do tego miasta wraz z rodziną – jednak tylko na cztery lata. Później (w latach 1758–1762) zarządzałsalinami wRoche w dystrykcieL’Aigle, a następnie, do 1763 pełnił obowiązki wicegubernatora L’Aigle (obecnie w kantonieVaud).
W 1764 Haller ponownie wrócił do konserwatywnego Berna, gdzie dziewięciokrotnie bez sukcesu ubiegał się o mandat w tzw. Małej Radzie. Dopiero w 1769, gdy po raz kolejny otrzymał zaproszenie do wyjazdu doGetyngi i objęcia tam urzędu kanclerza uniwersytetu, Berno w wyjątkowym trybie mianowało go dożywotnim assesorem sanitarnym z roczną pensją 400 koron.
Von Haller reprezentował typowo konserwatywne poglądy polityczne i społeczne, do pewnego stopnia zbieżne z tymi jakie głosiłJustus Möser. Von Haller uważał radykalne poglądy filozofów oświecenia za „czyste zło”. Krytykował ich bezkrytyczną wiarę w rozumowe możliwości ludzkie. Jego bratankiem był konserwatywny myśliciel politycznyKarl Ludwig von Haller (ur. 1768), który kontynuował idee wuja.
