Ten artykuł dotyczy ruchu apostolstwa świeckich. Zobacz też:Akcja Katolicka – ruch mający na celu rozbicie jedności Kościoła katolickiego w Czechosłowacji. Akcja Katolicka – znaczek | |||
| Założyciel | |||
|---|---|---|---|
| Ważne daty | • 1903 – nazwa „Akcja Katolicka” | ||
| Strona internetowa | |||
| |||
Akcja Katolicka – ruchkatolików świeckich (laikatu), zmierzający do większego nasycenia życia publicznego wartościamichrześcijańskimi, powstały w 1876 r. pod nazwąOpera dei Congressi w celu przeciwdziałania wzrostowi prądówliberalnych iantyklerykalnych[1].
Apostolstwo świeckich zawsze towarzyszyło ewangelizacyjnej misjiKościoła katolickiego, nie miało jednak określonych jasno zadań i struktur organizacyjnych. Mimo ich braku, w ciągu wieków odegrało ono olbrzymią rolę. Nawet w okresach zawirowań religijnych, istniała grupa ludzi pracujących na rzecz ewangelizacji. Przykładem może tu być działalność choćby tzw. Trzecich Zakonów –tercjarzy św. Franciszka i św. Dominika, znane są też prace świeckich na polu działalności charytatywnej. Dopiero w XIX w. podjęto próby tworzenia zorganizowanych ruchów o charakterze katolickim. W ten sposób doszło do kształtowania się ogólnego ruchu pod nazwą akcji katolickiej.
Gdy papieżPius X zaproponował ją Kościołowi, chodziło o akcję katolicką (pisaną małą literą), rozumianą jako aktywnośćapostolską wiernych świeckich. Z czasem uświadomiono sobie, że tego rodzaju działalność nie jest w pełni możliwa bez struktur organizacyjnych, które w sposób wyraźny ukształtowały się dopiero za pontyfikatuPiusa XI. Wtedy zaczęto używać wyrażenia „Akcja Katolicka” w znaczeniu nazwy własnej. Nie było pod tym względem ścisłej konsekwencji. Np. o wielu organizacjach ściśle współpracujących z Akcją Katolicką i realizujących jej program mówiono, że są one Akcją Katolicką. Dziś to wyrażenie faktycznie należy traktować jako nazwę zastrzeżoną dla konkretnej organizacji, choć trzeba ją również widzieć w kontekście szerszym. W tym szerszym ujęciu byłyby to ponadto inne ruchy katolików świeckich, upowszechniające wartości chrześcijańskie w życiu publicznym.
Na przełomie XIX i XX w. duży wpływ na kształtowanie się idei akcji miała działalność papieżaLeona XIII. Jego społeczne encykliki powodowały budzenie się wśród katolików świeckich świadomości, że oni także są odpowiedzialni – obok hierarchii kościelnej – za losy Kościoła. Odpowiedzialność to czynne angażowanie się w apostolstwo. Zaczęły wówczas powstawać stowarzyszenia robotników i związki młodzieży chrześcijańskiej.
Papież ten, budując chrześcijański ustrój społeczny, olbrzymią rolę wyznaczał świeckim. W swojej najsłynniejszejencyklice społecznej z 15 maja 1891 r.Rerum novarum stwierdził, że dwa główne czynniki –hierarchia kościelna i wierni świeccy – muszą współpracować, aby społeczeństwo zmierzało do właściwego celu i panował spokój społeczny. Całą społeczną działalność tego papieża można uważać za pierwszy krok do ukształtowania późniejszej Akcji Katolickiej.
Akcja Katolicka jako nazwa pojawiła się w 1903 r. PapieżPius X w swymmotu proprio z grudnia 1903 r. rozwijający się ruch apostolstwa świeckich określił jako chrześcijańską akcję ludową lub akcją katolicką. Chcąc nadać temu ruchowi określony kierunek, ogłosił encyklikęIl fermo proposito w 1905 r., w której po raz pierwszy ten ruch nazwano Akcją Katolicką (lub też Akcją Katolików).
Według niego Akcja to prawdziwe apostolstwo na cześć i chwałę Chrystusa. Pius X wezwał świeckich do brania czynnego udziału w różnych działaniach na rzecz dobra Kościoła, społeczeństwa i jednostki. Mają one na celu zbawienie dusz i rozszerzenie Królestwa Bożego wśród wiernych, ich rodzin i w społeczeństwie. Środkami do realizacji tych zadań jest praktykowanie cnót chrześcijańskich, szerzenie Ewangelii oraz spełnianie miłosiernych uczynków. W ten sposób Chrystus ma być wprowadzony do rodzin, szkół, społeczeństwa. Całe to działanie ma odbywać się w ścisłym współdziałaniu z Kościołem. Pius X zajął się również organizacją struktur Akcji.
Przeżycia związane zI wojną światową spowodowały, że papieżPius XI zamierzał działać na rzecz pokoju między narodami. Jednym ze sposobów odnowienia całej ludzkiej społeczności było wezwanie wiernych wszystkich stanów i bez względu na wiek do zjednoczenia się w apolitycznej Akcji Katolickiej. W kilka lat po wyborze naStolicę Apostolską zaczęto go nazywać papieżem Akcji Katolickiej.
Była ona dla Piusa XI dziełem niezwykle ważnym. Do żadnego chyba tematu i sprawy nie powracał tak często, jak do Akcji. Troska o jej rozwój przewija się w encyklikach, listach i przemówieniach. Nadał jej urzędowy podpis, urzędową pieczęć najwyższej instancji kościelnej. W rezultacie samorzutny czyn świeckich katolików miał stać się od tej pory ogólnym niesieniem pomocy na wszystkich płaszczyznach pracy duszpasterskiej. Dotychczasowe sporadyczne i przypadkowe kształcenie świeckich apostołów stawało się systemem z kościelnym zatwierdzeniem.
Według papieża AK to udział, współpraca i współdziałanie świeckich katolików w hierarchicznym apostolstwie Kościoła. Zadania Akcji to nic innego jak współpraca świeckich i hierarchii w rozprzestrzenieniu Królestwa Chrystusa. Świeccy mają być urzędowymi pomocnikami hierarchii kościelnej.
Tak właśnie w 1922 r. w encykliceUbi arcano Dei określił definicje i zadania Akcji. Za główny środek zaradczy na skutki wojny wśród ludzi, uznał wprowadzenie pokoju w ich serca i pojednanie między nimi. „Trzeba odbudować Królestwo Chrystusowe na ziemi” – pisał, a dokonać tego mają wspólnie apostołowie świeccy i hierarchia kościelna.
Komentarz do tej encykliki stanowi list z 1928 r. do kardynałaAdolfa Bertrama, arcybiskupa wrocławskiego, o powszechnych podstawach i zasadach Akcji. Papież określił ją jako inicjatywę duchową, religijną, oddziałującą społecznie, zdecydowanie jednak odcinającą się od problematyki świeckiej, a w szczególności politycznej. Celem jej jest obrona wiary i obyczajów, budowa Królestwa Chrystusowego na ziemi. Mogą w niej uczestniczyć wszyscy katolicy bez różnicy wieku, płci, środowiska społecznego lub przynależności partyjnej (oczywiście jeżeli w swej działalności nie są w sprzeczności z nauką Kościoła). Akcja ma też za zadanie wychowywać i przygotowywać swych członków do życia publicznego. Z tego też względu powinna być otoczona opieką nie tylko biskupów i kapłanów, ale także państwa.
Akcja może przyjąć różne formy organizacyjne w poszczególnych państwach, ale pozostaje w jednolitych ramach organizacyjnych i pod jednym kierownictwem. Jej wzorem pod względem organizacyjnym powinna być włoska Akcja Katolicka.
W 1928 r. papież ten ostatecznie określił zadania i cele Akcji.
W pierwszej fazie organizowania się AKepiskopaty większości krajów, np.Polski,Holandii,Jugosławii,Czechosłowacji, za organizacje AK uznały już istniejące w tych krajach organizacje katolickie. W dalszym stadium rozwoju krajeAmeryki Łacińskiej,Hiszpania (1931), Polska (1934) oparły organizację AK o cztery stany naturalne: mężczyźni, kobiety, młodzież męska i młodzież żeńska, tzw. kolumny wzorując się w tym naWłoszech, które model kolumn wypracowały zgodnie do wytycznych Papieża Piusa XI.
Późniejsza praktyka pokazała jednak, że ten punkt wyjścia nie był słuszny. Istniejące z natury rzeczy zróżnicowania społeczno-kulturowe, zawodowe domagały się wypracowania modelu uwzględniającego zróżnicowania środowiskowe. Podjęto je głównie wBelgii,Francji,Kanadzie.
Kilka lat po ukazaniu sięRerum novarum biskupJózef Bilczewski oraz biskupJózef Sebastian Pelczar powołali do życia Akcję Katolicką wGalicji, która oprócz czytelni ludowych, kół rolniczych i kas oszczędnościowych zajmowała się również pomocą potrzebującym[2].
Osobny artykuł:Akcja Katolicka w II Rzeczypospolitej.II Rzeczpospolita istniała w latach 1918–1939. Powstała ona po rozpadzie państw zaborczych. W tym też okresie katolicy świeccy wraz z hierarchią kościelną zakładali różne koła pod wspólną nazwą Akcja Katolicka. Były osobne grupy dla kobiet, mężczyzn, dzieci i młodzieży. Cieszyły się one niezwykłą popularnością. W 1939 r. liczba członków Akcji Katolickiej wzrosła do 750 tys. (według R. Kaczmarka ok. 650 tys.[3]).
Liczne pisma wydawane przez młodzież szkolną w II Rzeczypospolitej stanowiły jeden z elementów procesu wychowawczego. Oprócz dużych miast, gdzie działały bardziej znaczące szkoły, pisma takie ukazywały się także w mniejszych ośrodkach. W Świeciu nad Wisłą uczniowie gimnazjum zaczęli wydawać od 13 stycznia 1931 r. miesięcznik „Gregorianum”, który ukazywał się do 1939 r. Opiekunem grupy młodych osób tworzących pisemko był ksiądz Maksymilian Dunajski. Na łamach „Gregorianum” przedstawiano aktualne sprawy z działalności gimnazjum, przede wszystkim wyniki w kształceniu, działalność licznych kół zainteresowań, wyniki wyborów do samorządu szkolnego, przebieg i rezultaty różnorodnych zawodów sportowych. Swoje miejsce zajmowała również tematyka religijna. Prezentowane zagadnienia poruszały życie religijne miasta i powiatu oraz lokalnych organizacji i stowarzyszeń katolickich.
Wybuchwojny i powojenne układy zwycięskich koalicjantów przerwały na długie lata działalność tego stowarzyszenia.
WPolsce Ludowej działalność Akcji Katolickiej była zakazana. W tym czasie, w latach 60., odbywał się w Rzymiesobór watykański II, który w DekrecieO apostolstwie świeckich (DA, 20) wymienił cztery cechy konstytutywne Akcji Katolickiej, odróżniające ją od innych organizacji katolickich:
W okresie rządów komunistycznych dochodziło do licznych przejawów wzmożonej dyskryminacji obywateli za ich przekonania religijne.
III Rzeczpospolita wytworzyła się po przemianach po 1989 r. Powróciła wówczas religia do szkół, zaś katolicy świeccy mogli swobodnie zrzeszać się w organizacje dotąd zakazanych. Powstała również Akcja Katolicka. O woli jej reaktywowania mówiłJan Paweł II do biskupów polskich podczas ich wizyty w Rzymie 12 stycznia 1993 roku. Wypowiedział wówczas znamienne słowa:Niezastąpionym środkiem formacji apostolskiej świeckich są organizacje, stowarzyszenia i ruchy katolickie. Wśród nich szczególne miejsce zajmuje Akcja Katolicka, która kiedyś w Polsce żyła i przyniosła tyle wspaniałych owoców. Trzeba więc, aby na nowo odżyła. Bez niej bowiem infrastruktura zrzeszeń katolickich w Polsce byłaby niepełna. Papież mówił też o innych powstających organizacjach katolickich:Ze szczególnym zadowoleniem powitałem decyzję dotyczącą ponownego powołania do życia Katolickiego Stowarzyszenia Młodzieży.
O celu i zadaniach Akcji mówi artykuł9. jej statutu:
Najwyższym organem stowarzyszenia jest Krajowy Instytut Akcji Katolickiej. Każda ze struktur posiada swój własny zarząd i asystenta kościelnego. Ponadto władzami Instytutów: Krajowego i Diecezjalnych są Rady. Rada DIAK składa się z prezesów parafialnych i osób nominowanych przez biskupa ordynariusza, natomiast Radę KIAK tworzą prezesi DIAK-ów i jeden delegat instytutów diecezjalnych. Diecezjalne Instytuty Akcji Katolickiej działają w większości diecezji. Stowarzyszenie skupia w Polsce ok. 35 tys. członków.
TakżeBenedykt XVI zachęcał polskich katolików świeckich do tworzenia akcji katolickich. Przemawiając do biskupów polskich przybyłych z wizytąAd limina apostolotum do Rzymu w dniu 9 grudnia 2005 r. powiedział m.in.:Wiem, że podczas ostatniej wizyty ad limina Jan Paweł II zachęcał Was do odrodzenia w Polsce Akcji Katolickiej wraz z Katolickim Stowarzyszeniem Młodzieży. To zadanie zostało wykonane na płaszczyźnie strukturalnej. Trzeba jednak dołożyć starań, aby Akcja Katolicka i KSM miały coraz bardziej przejrzysty i dojrzały program oraz by został wypracowany ich własny profil duchowy.
Patronem Akcji Katolickiej w Polsce jest błogosławionyStanisław Kostka Starowieyski[4] oraz świętyJan Paweł II[5].
Patroni Akcji Katolickiej w wybranych diecezjach:
