Ten artykuł dotyczy polityka. Zobacz też:inne osoby o tym nazwisku. | |||
| Data i miejsce urodzenia | 24 grudnia 1909 | ||
|---|---|---|---|
| Data i miejsce śmierci | |||
| Minister spraw zagranicznych | |||
| Okres | od 27 kwietnia 1956 | ||
| Przynależność polityczna | |||
| Poprzednik | |||
| Następca | |||
| Minister szkolnictwa wyższego | |||
| Okres | od 15 maja 1950[1] | ||
| Przynależność polityczna | |||
| Następca | |||
| Minister żeglugi | |||
| Okres | od 16 kwietnia 1947 | ||
| Przynależność polityczna | Polska Partia Socjalistyczna /Polska Zjednoczona Partia Robotnicza | ||
| Poprzednik | |||
| Następca | |||
| Odznaczenia | |||
              | |||
| |||
Adam Rapacki (ur.24 grudnia1909 weLwowie, zm.10 października1970 wWarszawie) – polskipolityk, ekonomista idyplomata. Posełna Sejm Ustawodawczy oraz naSejmPRLI,II,III iIV kadencji, członekBiura Politycznego KC PZPR (w latach 1948–1954 i 1956–1968, od 1954 do 1956 zastępca członka),minister żeglugi (1947–1950), minister szkół wyższych i nauki orazminister szkolnictwa wyższego (1950–1956), w latach 1956–1968minister spraw zagranicznych.Budowniczy Polski Ludowej. Autor projektu dotyczącego stopniowego rozbrojenia konwencjonalnego i utworzeniastrefy bezatomowej, znanego jakoplan Rapackiego.
Był synemMariana, działacza ruchu spółdzielczego, i Marii z Dobrzańskich. Po wybuchuI wojny światowej Rapaccy przenieśli się doPiotrkowa Trybunalskiego, a w 1919 doWarszawy. W okresie 1920–1929 uczył się wGimnazjum im. Adama Mickiewicza w Warszawie, a 1929–1932 studiował wWyższej Szkole Handlowej. W czasie studiów działał w organizacjach młodzieżowych lewicy. W 1931 wstąpił doZwiązku Niezależnej Młodzieży Socjalistycznej, w którym sympatyzował z „centrowym” nurtem organizacji, kierującym się zasadamiaustromarksizmu. Pracował również wOrganizacji Młodzieży Towarzystwa Uniwersytetu Robotniczego. Po ukończeniu Wyższej Szkoły Handlowej w 1932 opublikował w „Spółdzielczym Przeglądzie Naukowym” (1933 nr 9 i 10) pracę dyplomową pt.Podstawy spółdz. ruchu spożywców w Polsce i jej możliwości rozwojowe.
W latach 1933–1934 ukończył Dywizyjny Kurs Podchorążych Rezerwy28 Dywizji Piechoty przy15 Pułku Piechoty „Wilków” w Dęblinie, a następnie odbył praktykę w36 Pułku Piechoty Legii Akademickiej w Warszawie. Na stopieńpodporucznika rezerwy został mianowany ze starszeństwem z 1 stycznia 1935 i 1313. lokatą w korpusie oficerów piechoty[3].
W 1934 rozpoczął pracę zawodową wSpółdzielczym Instytucie Naukowym w Warszawie. Kontynuował przerwaną przez służbę wojskową działalność w ZNMS i został członkiem zarządu warszawskiego środowiska organizacji. Brał też udział w starciach zObozem Narodowo-Radykalnym oraz w demonstracjach. Już jako senior utrzymywał kontakty z ZNMS i wygłaszał prelekcje na kursach partyjnych, w związku zawodowym robotników budowlanych i wTowarzystwie Kooperatystów. Poza tym w latach 1934–1938 opublikował na łamach „Spółdzielczego Przeglądu Naukowego” kilka obszerniejszych artykułów i studiów o spółdzielczości, poruszając w nich m.in. problemy roli ideologii w spółdzielczym ruchu spożywców, dynamiki działalności gospodarczej robotniczych spółdzielni spożywców w Warszawie,Łodzi iZagłębiu Dąbrowskim w latach 1927–1929 oraz w dobiewielkiego kryzysu. Od października 1937 do czerwca 1938 przebywał na stypendium weWłoszech, gdzie zbierał materiały o ruchu spółdzielczym i nawiązywał kontakty z włoskimi spółdzielcami. W końcu 1938 roku uzyskał magisterium nauk ekonomicznych, a 1 marca 1939 podjął pracę w Instytucie Badania Koniunktur Gospodarczych i Cen w Warszawie, na stanowisku kierownika oddziału rolnictwa.
Zmobilizowany do armii 24 sierpnia 1939 brał udział wwojnie obronnej jako dowódca plutonu w 1 kompanii strzeleckiej 36 Pułku Piechoty Legii Akademickiej. Do niewoli niemieckiej dostał się 22 września 1939 naprzedpolach Modlina i cały okresII wojny światowej spędził w oficerskich obozach jenieckich. Przebywał m.in. w obozach XVIII A wLienzu,II C Woldenberg (Dobiegniew),II B w Arnswalde (Choszczno),II D w Gross-Born (Borne Sulinowo) i wVI B w Dössel. W oflagach prowadził szeroką działalność oświatową, artystyczną, publicystyczną i polityczną o charakterze antyhitlerowskim i lewicowym. Organizował tzw. koła zagadnień społecznych i pisywał w legalnych i tajnych gazetkach obozowych. W Woldenbergu należał do grona założycieli koła ekonomistów, a w Arnswalde do założycieli grupującego komunistów, socjalistów i ludowców koła zagadnień wiejskich, które z czasem rozszerzyło działalność na ogół oficerów. Na podstawie prasy niemieckiej opracowywał tygodniowe przeglądy zdarzeń i przekazywał je współwięźniom. Był przewodniczącym koła literackiego. Pisywał recenzje teatralne do pisma obozowego „Za Drutami”, wygłaszał odczyty oliteraturze włoskiej i uczyłjęzyka włoskiego, a sam pobierał lekcjejęzyka rosyjskiego. Z inicjatywy Rapackiego zorganizowano w 1942 kurs urbanistyki i historii sztuki na poziomie średnim z udziałem ok. 280 osób. Po zlikwidowaniu legalnego pisma był redaktorem naczelnym tajnego tygodnika mówionego „Zadrucie”. W obozie w Dössel wygłaszał wykłady z prawa i ekonomii i redagował tygodnik „Siedem Kresek w Kalendarzu”.
Po uwolnieniu z obozu jenieckiego 1 kwietnia 1945 pełnił krótko służbę, sprawując pieczę nad obozem oficerów i żołnierzy włoskich i na początku lipca 1945 powrócił do kraju. Przebywał początkowo wPoznaniu, a następnie w Łodzi, gdzie rozpoczął pracę w biurze Komisji Planowania i Spółdzielczości w Łodzi – miesiąc później został także kierownikiem Referatu Polityki Spółdzielczej w„Społem” Związku Gospodarczym Spółdzielni RP. W grudniu 1945 stanął na czele Biura Prezydialnego „Społem”, które działając od stycznia 1946 w Warszawie (po przeniesieniu się centralnych agend „Społem” do stolicy), zajmowało się zagadnieniami planowania i polityki gospodarczej w spółdzielczym ruchu spożywców. Dzięki zabiegom Rapackiego 8 marca 1946 podpisana została umowa między „Społem” iZwiązkiem Samopomocy Chłopskiej o połączeniu tych jednostek gospodarczych i utworzeniu komisji wiejskiej w ramach Związku „Społem”.
W sierpniu 1945 wstąpił do koncesjonowanejPolskiej Partii Socjalistycznej, wygłaszał odczyty na tematy gospodarcze, organizował kursy OM TUR. Po przeniesieniu się w styczniu 1946 do Warszawy, brał udział w pracach gospodarczych organów doradczych przy Centralnym Komitecie Wykonawczym PPS. Zajmował się również zagadnieniami roli ruchu spółdzielczego w przemianach społecznych i gospodarczychPolski, co łączyło się z koncepcjami ustrojowymi, rozwijanymi przez działaczy PPS. Wraz z grupą innych działaczy socjalistycznych, którzy powrócili z niemieckich obozów lub przybyli do Polski z Zachodu, został 25 sierpnia 1946 dokooptowany do Rady Naczelnej i w skład Centralnego Komitetu Wykonawczego PPS. W związku z przygotowywaniem wyborów do Sejmu Ustawodawczego CKW PPS powołał go na stanowisko pełnomocnika do spraw propagandy wyborczej. Z ramienia RN PPS uczestniczył w redagowaniu manifestu wyborczego partii. Wwyborach z 19 stycznia 1947 wybrany został na posła z listy państwowej i był nieprzerwanie posłem naSejm Ustawodawczy oraz naSejm PRL I, II, III i IV kadencji. W latach 1947–1948 wchodził w skład prezydiumZwiązku Parlamentarnego Polskich Socjalistów. 16 kwietnia 1947 zostałministrem żeglugi. Tego samego dnia został sekretarzem CKW PPS, zajmując się w kierownictwie partii polityką gospodarczą, był też referentem w sprawie działalności gospodarczej na XXVII Kongresie PPS weWrocławiu w dniach 14–17 grudnia 1947, na którym wszedł ponownie do Rady Naczelnej i CKW. Od 11 stycznia 1948 do utworzeniaPolskiej Zjednoczonej Partii Robotniczej wchodził w skład Komisji Politycznej CKW PPS, stanowiącej ścisłe kierownictwo partii. Należał do grupy „centrowej”, która z czasem przeszła na pozycje lewicy i opowiedziała się za koncepcją budowy „socjalizmu” głoszoną przezPolską Partię Robotniczą i uczestniczył w „kampanii zjednoczeniowej”. ObokJózefa Cyrankiewicza i 8 innych działaczy był wnioskodawcą uchwalonej 17 września 1948 deklaracji CKW PPS, która z kolei stała się podstawą uchwały RN obradującej w dniach 18–22 września 1948, która wysoce krytycznie oceniając przeszłość PPS w ogóle, a także politykę i taktykę wielu działaczy PPS, spowodowała restrykcje organizacyjne wobec licznych pepeesowców, a innych spośród nich odepchnęła od PZPR. Na Radzie tej Adam Rapacki był znów referentem w sprawach polityki gospodarczej PPS, krytykując ją z pozycji bliskich lub identycznych, jakie zajmowało ówczesne kierownictwo PPR (Bolesław Bierut,Hilary Minc i inni). Na Kongresie Zjednoczeniowym PZPR w dniach 15–21 grudnia 1948 został wybrany doBiura PolitycznegoKomitetu Centralnego. Zasiadał w nim do 16 marca 1954, następnie był zastępcą członka i od 28 lipca 1956 do 15 listopada 1968 ponownie członkiem BP. Zaliczany do byłych członków PPS zbliżonych do„puławian” podczas walki o władzę w kierownictwie PZPR w latach pięćdziesiątych[4]. Członkiem KC był do 16 listopada 1968, czyli do V Zjazdu PZPR.
Do 15 maja 1950 był ministrem żeglugi. Na tym stanowisku koncentrował działalność na sprawach odbudowy i rozbudowy gospodarki morskiej i floty handlowej. Od 15 maja 1950 do 27 kwietnia 1956 był ministrem szkół wyższych i nauki (od 15 grudnia 1951szkolnictwa wyższego). Z tytułu pełnienia tego urzędu należał do współorganizatorów I Kongresu Nauki Polskiej w 1951, wchodził też w skład kierownictwa Komitetu Współpracy Kulturalnej z Zagranicą oraz był pierwszym przewodniczącym powołanej w 1953Centralnej Komisji Kwalifikacyjnej kadr naukowych; w tym samym roku ogłosił broszurę pt.Rozwijać i pogłębiać ofensywę ideologiczną. W latach 1956–1968 sprawował funkcjęministra spraw zagranicznych.
2 października 1957 na forumOrganizacji Narodów Zjednoczonych przedstawił propozycję utworzenia strefy bezatomowej wEuropie Środkowej – tzw. Plan Rapackiego. W 1964 postulował zwołanieKonferencji Bezpieczeństwa i Współpracy w Europie. W 1965 został doktoremhonoris causaUniwersytetu Wrocławskiego. Brał udział w posiedzeniach Doradczego Komitetu Politycznego Państw – StronUkładu o Przyjaźni, Współpracy i Pomocy Wzajemnej. W 1966 został nominowany doPokojowej Nagrody Nobla[5]. Wycofał się z życia politycznego w okresiewydarzeń marcowych w 1968 w proteście przeciwko prześladowaniom osób żydowskiego pochodzenia.
Został pochowany z honorami wojskowymi w Alei Zasłużonych nacmentarzu Wojskowym na Powązkach (kwatera A28-tuje-15)[6]. W pogrzebie udział wzięli członkowie najwyższych władz PRL, m.in. I sekretarz KC PZPRWładysław Gomułka, premierJózef Cyrankiewicz, marszałek Sejmu PRLCzesław Wycech,Zenon Kliszko,Eugeniusz Szyr,Bolesław Podedworny,Emil Kołodziej iJózef Kępa. W imieniu Rady Ministrów PRL przemówienie wygłosił premier Józef Cyrankiewicz[7].
Dwukrotnie żonaty: z Alicją ze Stępnowskich i z Krystyną z Zańskich (1914–1981[24])primo voto Rudzką. Z pierwszego małżeństwa miał córkęJoannę, historyk literatury serbsko-chorwackiej. Drugą córką (przybraną,de facto pasierbicą) jestMaria Wierzbicka, historyk historiografii.
.jpg)
| W dniu zaprzysiężenia |
|
|---|---|
| Późniejsi członkowie rządu |
|
