 | |||
| Data i miejsce urodzenia | 15 lipca 1913 | ||
|---|---|---|---|
| Data i miejsce śmierci | 19 stycznia 2010 | ||
| Narodowość | |||
| Język | |||
| Dziedzina sztuki | |||
| Odznaczenia | |||
 | |||
| Nagrody | |||
| |||
| |||
| |||
Abraham Suckewer (jid. אַבֿרהם סוצקעווערAwrom Suckewer, ur.2 lipca?/15 lipca 1913 wSmorgoniach, zm.19 stycznia2010[1] wTel Awiwie) –żydowski ipolski poeta i pisarz, tworzący wjęzyku jidysz. Znawca literatury i sztuki, popularyzator języka jidysz wIzraelu. Jego wiersze tłumaczone były między innymi naangielski,francuski,japoński ipolski.
W 1970 i 1972 znalazł się w gronie osób nominowanych doNagrody Nobla w dziedzinie literatury[2][3].
Pochodził z rodziny rabinackiej, jego dziadkowie byli uczonymi w piśmie, a także sami pisali rozważania i interpretacje świętych ksiąg. Jego dziadek ze strony matki był rabinem w miejscowościMichaliszki.
W 1915 r., po spaleniuSmorgoni, rodzina Suckewerów przeprowadziła się naSyberię, gdzie młody Abraham wychowywał się wśródKirgizów. W tym okresie poznał oficera armiiaustriackiej, przyszłego poetę Awigdora Hameria. Ojciec Abrahama był skrzypkiem amatorem, zmarł w 1920 r., po jego śmierci rodzina wyjechała doWilna, gdzie zamieszkała przy ulicy Śnipiszki. Po przyjeździe do Wilna młody Suckewer znałjęzyk polski,hebrajski irosyjski. Języka jidysz nauczył się od kolegów. Uczęszczał do chederu i korzystał z pomocy korepetytorów, po czym poszedł do polsko-hebrajskiego gimnazjum. Wraz z przyszłymi poetamiMichałem Czernichowem iSzmerke Kaczergińskim należał do żydowskiej organizacji skautowskiejBin, ich wychowawcą był między innymi malarz Chaim Mekler, brat poetyLejzera Wolfa. Duży wpływ na Abrahama w tym okresie miał dom rodzinny i osoba jego matki.
Był słuchaczemUniwersytetu Wileńskiego (wykładyManfreda Kridla). Debiutował w latach 30. XX wieku na łamachwarszawskiego tygodnika jidysz „Wochnszrift far literatur” wierszemBal maskowy, następnie w wileńskim dzienniku „DerWilner Tog” ukazał się jego wierszPod deszczem. Związany z wileńską grupą literackąJung Wilne. W sierpniu 1935 r. poznał goszczącego w Wilnie światowej sławy malarzaMarca Chagalla, z którym w następnych latach łączyła go bliska przyjaźń. W tym samym roku będąc wWarszawie zawarł bliższą znajomość z redaktorem dziennika „Der Moment”Noachem Pryłuckim, młodym poetąAronem Cajtlinem, a także poznałJuliana Tuwima. Jego wiersze zaczęły się ukazywać w elitarnym czasopiśmie literackim „In Zicht”. W 1937 r. ukazał się dzięki pomocyJosepha Rotha pierwszy jego tomikLider (Wiersze) z okładką autorstw malarzaJankiela Adlera, wydany nakłademPEN Clubu pisarzy żydowskich. Tomik został ciepło przyjęty przez krytyków. Przedruki jego wierszy ukazały się również w prasie zachodniej. Bardzo rozwinięty w tym okresie u poety był proces samokształcenia. Często bywał w Bibliotece Staszuna oraz wŻydowskim Instytucie Naukowym. Z powodzeniem pisał w języku starożydowskim, przywracając go czytelnikowi. Stworzył w nim w tym okresie 80 wierszy (wojnę przetrwały cztery).
W 1940 r. ukazuje się jego drugi tomikWaldiks („Leśnie”). Przetrwał pierwszy okres prześladowań Żydów w Wilnie w lipcu 1941 r., w okresie łapanek Żydów przez bojówki litewskie, ukryty w przewodzie kominowym we własnym domu. Poemat, który wtedy napisał –Zaraza, nawiązuje do tych tragicznych dni. Rękopis tego wiersza przetrwał ukryty w domu rodzinnym Suckewera przy ul. Wiłkomirskiej 14 aż do 1990 r. W kwietniu 1942 zdobył pierwszą nagrodę za poematDos kejwer kind[a] („Dziecko grobu”)[6], w konkursie literackim ogłoszonym przez Związek Literatów i Dziennikarzy Żydowskich, w którym nagrodą główną było 10 rubli w złocie, podzielone później przez poetę między przyjaciół.
W czasieokupacji niemieckiej przebywał wraz z rodziną wgetcie wileńskim. Od stycznia 1942 r. był jednym z pięciu Żydów zatrudnionych przy katalogowaniu zrabowanych dzieł sztuki i księgozbiorów pochodzących z żydowskich i polskich muzeów, bibliotek, bożnic, mieszkań prywatnych oraz YIVO na zlecenie Einsatzstab Reichsleiter Rosenberg. W tym czasie wraz z Zeligiem Kalmanowiczem, Hermanem Krukiem, Szmerke Kaczergińskim, Rachelą Kryńska, Umą Olkienicką, drem Danielem Feinsteinem, Noema Markelesem, Marią Abramowicz i litewskim poetąKazysem Borutą podjął się organizacji schowków i zdeponowania w nich najcenniejszych ze zrabowanych dzieł, którym groziło zniszczenie, w tym ok. dwóch tysięcy ksiąg z biblioteki Straszuna, rzeźb z Muzeum An-skiego, oryginału niewydanego dotąd słownika draAlfreda Landaua, listówSzolema Alejchema, rękopisówChajima Nachmana Bialika,Maksyma Gorkiego iDawida Bergelsona. Od przełomu stycznia i lutego 1942 r. działał wZjednoczonej Organizacji PartyzanckiejIcchaka Wittenberga. W 1943 r. stworzył poematKol Nidrej, wysłany za pośrednictwem partyzantów doMoskwy i opublikowany w języku angielskim i niemieckim.
W getcie została zamordowana matka i siostra poety, a także jego nowo narodzony syn.
Po likwidacjigetta wileńskiego był ukrywany przez Polkę, Janową Bartoszewicz. Według innych źródeł spędził okres do lipca 1944 r. walcząc w partyzanckim oddzialeAbby Kownera. Był jednym ze współzałożycieli powstałego w 1944 roku Muzeum Żydowskiego w Wilnie, co dzięki wstawiennictwu żydowskich literatów wZSRR umożliwiło mu wyjazd doMoskwy, gdzie współpracował z „Prawdą” i „Izwiestiami”. W tym okresie nawiązał bliską przyjaźń zIlją Erenburgiem,Salomonem Michoelsem,Perecem Markiszem i Dawidem Bergelsonem. 29 kwietnia 1944 r. w „Prawdzie” ukazał się artykuł Erenburga poświęcony poecie. W Moskwie Suckewer uczestniczył w licznych spotkaniach literackich, jego utwory zaczęły być tłumaczone na rosyjski.
Po zakończeniu działań wojennych zeznawał jako jedyny Żyd-oskarżyciel wprocesie norymberskim reprezentując stronę radziecką; miało to miejsce 27 lutego 1946 r.
Po powrocie do Moskwy publikował w tamtejszej prasie, a także uczestniczył w odczycie Żydowskiego Komitetu Antyfaszystowskiego na temat procesu norymberskiego. RządLitewskiej Socjalistycznej Republiki Radzieckiej wystąpił o przyznanie mu Nagrody Stalinowskiej za całokształt twórczy. Jeszcze w 1946 r. wyjechał do Polski, gdzie mieszkał w Warszawie iŁodzi. W tym okresie napisał poematDo Polski. W tym samym roku wyjechał doParyża, a także uczestniczył w pierwszym po wojnie kongresiesyjonistycznym wBazylei, gdzie poznał przyszłą premier Izraela,Goldę Meir, która pomogła mu w zdobyciu fałszywego paszportu, umożliwiając tym samym wyjazd doPalestyny.
We wrześniu 1947 r. wraz z żoną i córką na statku Patria dotarł do Palestyny, gdzie zostaje entuzjastycznie przyjęty. Zorganizował grupę młodych twórców piszących w języku jidyszJung Israel („Młody Izrael”) i został przewodniczącym Związku Pisarzy Żydowskich w Izraelu. W 1966 roku był kandydatem doliterackiej Nagrody Nobla.
Do śmierci mieszkał wTel-Awiwie. W Izraelu walczył o przetrwanie języka jidysz publikując pismo „Di Goldene Kejt”, które zyskało sobie miano najlepszego pisma literackiego i literaturoznawczego w jidysz.
W 1953 r. ukazał się w Izraelu powstały w 1936 r. poemat poetySybir nawiązujący do krainy jego dzieciństwa. Utwór został przetłumaczony na język hebrajski, angielski i częściowo na język francuski. Ilustracje do utworu wykonał Marc Chagall. Sam Suckewer przed ukazaniem się utworu wielokrotnie go poprawiał i zmieniał.
W 1993 r. ukazał się w Polsce zbiórZielone akwarium w przekładzieMichała Friedmana, a w 2003 r. biografia pt.Wilno Jerozolimą było – rzecz o Abrahamie Sutzkeverze autorstwa niewidomego publicystyDaniela Kaca.
Na pisarstwo Suckewera, szczególnie w pierwszych etapach jego twórczości, duży wpływ miała literatura polska, dziełaAdama Mickiewicza,Juliusza Słowackiego,Bolesława Leśmiana,Juliana Tuwima iCypriana Kamila Norwida.
Został laureatemnagrody im. Icyka Mangera[7].
