Abraham Lincoln wraz ze swymi generałami podczaswojny secesyjnejLitografia przedstawiająca moment zabójstwa Lincolna. Od lewej:Henry Rathbone,Clara Harris,Mary Todd Lincoln, Abraham Lincoln iJohn Wilkes Booth7 lipca 1865, egzekucja skazanych za spisek na życie Lincolna (Mary Surratt, Lewis Powell, David Herold i George Atzerodt)
Uczestnik wojnyCzarnego Jastrzębia. Zasiadał przez dwa lata jako przedstawicielPartii Wigów wIzbie Reprezentantów. W 1860 roku z sukcesem ubiegał się o nominację Partii Republikańskiej na urządPrezydenta Stanów Zjednoczonych. W głosowaniu powszechnym zwyciężył i piastowanie urzędu rozpoczął 4 marca 1861 roku. Trzy lata później ponownie został kandydatem partii na urząd prezydenta i został wybrany na drugą kadencję. Jego życie i prezydentura zakończyły się 15 kwietnia 1865 roku śmiercią w wynikuzamachu dokonanego przezJohna Wilkesa Bootha.
Abraham Lincoln urodził się 12 lutego 1809 roku na farmie Sinking Spring, ok. 3 km na południe od miasta Hodgenville[1] whrabstwie Hardin[2] (obecnieHrabstwo LaRue), jako syn Thomasa Lincolna i jego pierwszej żony Nancy Hanks. Jego ojciec był cieślą i podobnie jak matka Lincolna pochodził zWirginii. W 1811 roku rodzina Lincolnów przeniosła się do Knob Creek, natomiast po pięciu latach pobytu tam przeprowadziła się doPigeon Creek. Dwa lata później zmarła matka Lincolna, a wkrótce potem jego ojciec powtórnie się ożenił z Sarah Bush Johnstone. Macocha przyszłego prezydenta nakłaniała go do pobierania nauki. Ponieważ rodzina mieszkała na terenachpogranicza, uczęszczanie do szkoły było bardzo utrudnione i z tego powodu Lincoln nigdy żadnej szkoły nie ukończył – był jednak samoukiem[3].
W latach 20. XIX wieku Lincoln rozpoczął pracę zarobkową – pracował m.in. na roli oraz na promie[4]. Wiosną 1830 roku rodzina przeprowadziła się doMacon i tam przyszły prezydent został zatrudniony jako buchalter wNew Salem[4]. W tym czasie czytał dużo książek i uczył się angielskiego pod okiem Mentora Grahama[4]. W 1832 roku wziął udział wwojnie Czarnego Jastrzębia, a także ubiegał się o miejsce w legislaturze stanowej[4]. Po porażce wyborczej usiłował prowadzić własny interes, a rok później został mianowany kierownikiem jednoosobowej poczty, a następnie zastępcą mierniczego hrabstwa[5].
W 1834 roku Lincoln postanowił ponownie ubiegać się o miejsce wIzbie Reprezentantów stanuIllinois[5]. Tym razem zwyciężył i wygrywał kolejne wybory w latach: 1836, 1838 i 1840[5]. W 1846 roku wygrał wybory doIzby Reprezentantów, w której zasiadał przez jedną kadencję, jako jedyny przedstawicielPartii Wigów ze swojego stanu[6]. Dwa lata później poparł kandydata swojej partii,Zachary’ego Taylora, licząc na posadę rządową[7]. Ponieważ żadnej nie otrzymał, wycofał się z życia politycznego na 5 lat i zajął się praktyką prawniczą[7]. W 1855 roku bezskutecznie starał się dostać doSenatu, a rok później wstąpił do nowo utworzonejPartii Republikańskiej[7]. Ubiegał się o nominację na wiceprezydenta wwyborach w 1856 roku, jednak przegrał zWilliamem Lewisem Daytonem[7]. Między 21 sierpnia a 15 października 1858 roku prowadził ożywionedebaty na tematniewolnictwa z senatoremStephenem Douglasem, które przysporzyły mu popularności[8][9]. Pomimo tego nie udało mu się wygrać wyborów do Senatu, w których przegrał właśnie z Douglasem[8].
Konwencja Partii Republikańskiej zebrała się wChicago w dniach 16–18 maja 1860 roku[10]. Głównymi konkurentami w rywalizacji o nominację prezydencką wwyborach byli Abraham Lincoln iWilliam Henry Seward[10]. W trzecim głosowaniu Lincoln uzyskał wymaganą większość, natomiast kandydatem nawiceprezydenta zostałHannibal Hamlin[11].Partia Demokratyczna była podzielona na dwa obozy: frakcja z Północy nominowała Stephena Douglasa, natomiast frakcja z Południa –Johna Breckinridge’a[11]. Czwartym kandydatem byłJohn Bell – przedstawicielKonstytucyjnej Partii Unii[11]. W głosowaniu powszechnym zwyciężył Lincoln i uzyskał 180 głosów elektorskich (ok. 60%), wobec 12 głosów dla Douglasa, 72 głosów dla Breckinridge’a i 39 głosów dla Bella[12].
Na początku urzędowania William Seward zaproponował Lincolnowi, by zjednoczyć kraj za pomocą wojny z mocarstwem europejskim:Anglią,Francją,Hiszpanią lubRosją[13]. Prezydent odrzucił ten postulat[13]. 12 kwietnia 1861 roku wojska konfederackie zaatakowałyFort Sumter wKarolinie Południowej i dwa dni później go zajęły, co jest uznawane za początekwojny secesyjnej[15]. Zadaniem dyplomacji amerykańskiej było wówczas zapobieżenie interwencji z zewnątrz[15]. 15 kwietnia 1861 roku Lincoln wydał nakaz wojskom federalnym odzyskania fortów, które zajęli konfederaci, a cztery dni później wprowadziłblokadę morską wobec statków Południa (blokadą objęto także wybrzeża stanów Wirginia iKarolina Północna)[16]. Anglia i Francja ostro sprzeciwiły się tej decyzji, broniąc swoich interesów handlowych[16]. Miesiąc późniejLondyn i większość pozostałych europejskich stolic ogłosiłyneutralność wobec obu walczących stron[15]. Pod koniec 1862 rokuSąd Najwyższy ogłosił, że wprowadzenie blokady było prawne i było skutkiem stanu wojny domowej w Stanach Zjednoczonych[17]. Południe nie dysponowało zbyt silną flotą, zatem usiłowało korzystać z usług okrętówkaperskich, korzystając z faktu, że Stany Zjednoczone nie sygnowałyDeklaracji paryskiej w 1856 roku[17]. Wobec tego władze Północy natychmiast rozpoczęły starania, by sygnować Deklarację[18]. Ostatecznie USA ogłosiły, że będą stosować się do Deklaracji, choć, jak się później okazało, nie miało to większego znaczenia dla przebiegu wojny[19].
Pod koniec 1861 roku dwaj dyplomaci PołudniaJames Murray Mason iJohn Slidell wypłynęli brytyjskim statkiem doSouthampton[19]. Ich statek został jednak zatrzymany przez okręt amerykański, a kapitanCharles Wilkes aresztował polityków konfederackich (Incydent Trent)[20]. Wielka Brytania zażądała zwolnienia dyplomatów, jednocześnie przygotowując ośmiotysięczną armię na wysłanie doKanady[20]. 28 grudnia 1861 roku Seward zdecydował się ich zwolnić, twierdząc, że zostali oni bezprawnie zatrzymani na neutralnym terenie, bez sprowadzenia statku z powrotem do portu[20]. 1 stycznia 1862 roku Masona i Slidella przewieziono naBermudy, skąd dotarli do Wielkiej Brytanii pod koniec miesiąca[21].
W listopadzie 1861 roku Lincoln przyjął rezygnację generałaWinfielda Scotta i zastąpił goGeorge’em McClellanem[21]. W następnym roku prezydent był ostro atakowany przez przeciwników wojny i Południowców, a także przezabolicjonistów[22]. Podkreślał wówczas, że jego głównym celem wcale nie jest walka z niewolnictwem, ale walka o utrzymanie jedności kraju[22][a].
W połowie 1863 roku w Wielkiej Brytanii znowu wzrosły nastroje prokonfederackie, dzięki zwycięstwu generałaRoberta Lee wPensylwanii iMaryland[24]. Po ostrej debacie wIzbie Gmin uznano, że kraj nie będzie uznawał Skonfederowanych Stanów Ameryki[24]. We Francji panowały podobne nastroje jak w Wielkiej Brytanii, zwłaszcza że w sympatyzującym z PołudniemMeksyku rządziłMaksymilian I – cesarz mianowany przez Francuzów[24]. Zarówno we Francji, jak w i Anglii budowano okręty dla Konfederatów, jednak po protestach ze strony dyplomacji amerykańskiej statki nie opuściły portów[25]. Władze Południa wiedziały, że bez poparcia mocarstw europejskich nie mają szans w wojnie z uprzemysłowioną Północą[25]. Po namowachsekretarza stanuJudaha Benjamina prezydent Jefferson Davis zgodził się wysłać do Europy specjalnego posłaDuncana Kennera, który miał zapewnić o zniesieniu niewolnictwa na Południu i stałych dostawachbawełny mocarstwom europejskim[26]. Posłowie Slidell i Mason, współpracując z Kennerem, zabiegali o audiencje u władców Wielkiej Brytanii i Francji[26]. CesarzNapoleon III przychylnie odniósł się do inicjatywy, o ile poprze je również Wielka Brytania[26]. Premierlord Palmerston był jednak powściągliwy i starał się nie zobowiązywać do niczego[26].
Po powstrzymaniu działań ofensywnych generała Lee w Karolinie Południowej, Karolinie Północnej iGeorgii prezydent Lincoln podniósł kwestię niewolnictwa w kontekście wojny[26]. Nie chciał tego robić wcześniej, by nie rozdrażnićstanów przygranicznych (Wirginia, Maryland,Kentucky iMissouri), które zachowały niewolnictwo, ale nie dokonały secesji[27]. 22 lipca 1862 roku prezydent przedstawił, na posiedzeniu gabinetu, wniosek oproklamacji zniesienia niewolnictwa[28]. Sprzeciwił się temu Seward, który uważał, że może to spowodować bunt na Południu, a przez to zatrzymanie produkcji bawełny, co może z kolei skutkować interwencją zbrojną mocarstw europejskich[28]. Lincoln postanowił się wstrzymać i ogłosił tę decyzję dopiero 22 września[28] po zwycięstwie podAntietam. Dekret prezydenta mówił, że wszyscy czarnoskórzy niewolnicy ze stanów walczących przeciw Unii będą wolni od 1 stycznia 1863 roku[28]. Seward krytykował takie posunięcie, zarzucając, że Lincoln znosi niewolnictwo na obszarach, gdzie nie sięga jego władza, natomiast na obszarze Unii utrzymujestatus quo[28]. Dzięki takim posunięciom około 180 tys. Afroamerykanów wstąpiło do armii wojsk Północy i walnie przyczyniło się do zwycięstw nad Konfederacją[28]. Po zakończeniu wojny, 11 kwietnia 1865 roku, Lincoln stwierdził, że Afroamerykanom należy się nie tylko wolność, ale także ograniczone prawa obywatelskie[28].
Lincoln angażował się osobiście w sprawy wojskowe i strategiczne[29]. 7 listopada 1862 roku zdymisjonował generała George’a McClellana, którego zastąpiłAmbrose Burnside[29]. Na początku 1863 roku, po klęscepod Fredericksburgiem, Burnside został zastąpionyJosephem Hookerem[29]. Pół roku później Hookera zastąpiłGeorge Meade[29]. W dniach 1–3 lipca 1863 roku rozegrała siębitwa pod Gettysburgiem, która jest uznawana za największe starcie wojsk Unii i Konfederacji w czasie całej wojny secesyjnej[29]. Po porażce generał Lee wycofał się doRichmond, natomiast prezydent nakazał generałowi Meade’owi, by ścigał wojsko Południa[29]. Meade odmówił, twierdząc, że poniósł zbyt wielkie straty, co zdenerwowało prezydenta[29]. 19 listopada Lincoln wygłosiłprzemowę gettysburską, w której oddał hołd poległym i stwierdził, że dokończenie ich dzieła spoczywa na barkach żywych[29]. W tym samym czasie generałUlysses Grant wyparł Konfederatów zTennessee, poIII bitwie pod Chattanoogą[30]. Został za to awansowany na głównego dowódcę wojsk Unii, 12 marca 1864 roku[30].
Na początku czerwca 1864 roku wBaltimore odbyła się konwencjaPartii Republikańskiej, mająca wybrać kandydata na prezydenta w zbliżających sięwyborach[30]. Lincoln uzyskał nominację w pierwszym głosowaniu, a kandydatem na wiceprezydenta zostałAndrew Johnson[31].Część Partii Republikańskiej, pozostająca w opozycji do Lincolna, zebrała się tydzień później wCleveland i wybrała swoim kandydatem generałaJohna Frémonta[31]. Wkrótce potem wycofali się z tej decyzji i wsparli urzędującego prezydenta[31]. Partia Demokratyczna wystawiła kandydaturę George’a McClellana[31]. Głównym tematem kampanii republikanów było zniesienie niewolnictwa w formietrzynastej poprawki do Konstytucji, która została uchwalona przez Senat w kwietniu 1864 roku i przez Izbę Reprezentantów w styczniu 1865 roku[31]. Lincoln zwyciężył w głosowaniu powszechnym i uzyskał 212 głosów wKolegium Elektorskim, wobec 21 głosów dla McClellana[31]. Elektorzy ze stanów konfederackich nie wzięli udziału w głosowaniu[31].
Wojska generałaWilliama Shermana odnosiły kolejne sukcesy – 3 kwietnia 1865 roku zajęły Richmond w Wirginii, a 9 kwietnia otrzymały wiadomość, że generał Lee poddał się pod Appomattox[32].
Obejmując urząd na drugą kadencję, Lincoln planowałodbudowę kraju[33]. Zastosowałweto kieszonkowe wobec ustawy Wade’a-Davisa, która zakładała powrót do Unii stanów południowych, pod warunkiem złożenia przysięgi lojalności[33]. Lincoln odmówił także „bezwzględnego zaangażowania do jakiegokolwiek pojedynczego planu odnowy”, jak wymagał tego projekt, ponieważ to „zniszczyłoby konstytucje i rządy wolnych stanów, przyjętych już i sprawujących władzę wArkansas iLuizjanie”[34]. 3 lutego 1865 roku spotkał się wHampton Roads nieoficjalnie z przedstawicielami Konfederacji, gdzie obiecał amnestię i niepodejmowanie środków karnych wobec buntowników[33][b]. Proponując pięcioletni okres wprowadzania 13. poprawki, nalegał na ponowną akceptację Konstytucji USA[33]. Postulował także odszkodowania dla właścicieli ziemskich, którzy mieli utracić niewolników[33].
14 kwietnia 1865 roku prezydent Lincoln i generał Grant z małżonkami mieli wziąć udział w spektakluToma Taylora „Nasz amerykański kuzyn”[33]. Ponieważ Grantowie nie mogli w nim uczestniczyć, zaproszenie przyjął majorHenry Rathborne wraz z przybraną siostrą[33]. Po godzinie 22 do niestrzeżonej loży prezydenckiej wtargnął 26-letni aktorJohn Wilkes Booth, który popierał niewolnictwo[36]. Trzymając w rękach pistolet i sztylet, strzelił Lincolnowi w tył głowy, a majora Rathborne’a dźgnął w ramię, a następnie zeskoczył na scenę i powiedział:„sic semper tyrannis” (łac. „tak to się zawsze dzieje tyranom”)[36]. Rannego prezydenta przeniesiono do pobliskiego pensjonatu Williama Petersona, lecz nie było możliwości udzielić pomocy Lincolnowi[36]. Prezydent zmarł po godzinie 7 rano, 15 kwietnia 1865 roku[36]. Został pochowany w rodzinnym mieścieSpringfield[36].
Zdaniem jego biografa i przyjaciela Williama Herndona Lincoln cierpiał już wówczas na zaawansowane powikłania na skutek długotrwałego, źle leczonegosyfilisu i mógłby nie dożyć do końca kadencji[37].
Na początku lat 30. Lincoln poznał Ann Rutledge, która była córką właściciela tawerny[5]. Para zaręczyła się, lecz Rutledge zmarła na tyfus przed planowanym ślubem[5]. Około 1840 roku Lincoln poznałMary Todd zLexington[6]. Początkowo ich ślub był zaplanowany na 1 stycznia 1841 roku, lecz z niejasnych przyczyn nie odbył się[6]. Para pobrała się 4 listopada 1842 roku w kościele episkopalnym w rodzinnym mieście panny młodej[6]. Lincolnowie mieli czterech synów:Roberta, Edwarda, Williama i Thomasa[6].
Już w młodości, podróżując do Nowego Orleanu, Lincoln zaobserwował, że niewolnicy są traktowani okrutnie przez swoich właścicieli[4]. Gdy zasiadał w legislaturze stanu Illinois, jego stanowisko w kwestii niewolnictwa jeszcze bardziej się zaostrzyło[5]. Kiedy pojawił się wniosek potępiający abolicjonizm, Lincoln stwierdził, że niewolnictwo jest niesprawiedliwe społecznie[5]. Gdy zasiadał w Izbie Reprezentantów, sprzeciwiał się, by niewolnictwo rozszerzać na inne stany, a także napisał poprawkę do ustawy uwalniającą wszystkie dzieci niewolników urodzone po 1 stycznia 1850 roku[6]. W 1858 roku, kandydując w wyborach w Illinois, wygłosił przemówienie:Dom rozdzielony niezgodą ostać się nie może. Sądzę, że jest rzeczą niemożliwą, aby nasz ustrój pozostał na stałe półniewolniczy i półwolny [...].Albo przeciwnicy niewolnictwa zahamują dalsze jego rozprzestrzenianie się i doprowadzą do takiej sytuacji, że opinia publiczna uspokoi się w przeświadczeniu, że jest ono na drodze do ostatecznego wygaśnięcia, albo też zwolennicy niewolnictwa zdołają je przeforsować i będzie prawnie dopuszczone we wszystkich stanach, zarówno starych, jak i nowych, zarówno na Północy, jak i na Południu. Zasada suwerenności osadników, zwana też świętym prawem samorządu, sprowadza się właściwie do tego, że jeśli jakiś człowiek będzie chciał zrobić z drugiego niewolnika, to trzeciemu nie będzie wolno się sprzeciwiać[38].
Mimo swoich antyniewolniczych poglądów twierdził, że należy „utrzymać supremację białej rasy”[8]. Lincoln jasno przedstawił swoje stanowisko: „Nie jestem i nigdy nie byłem zwolennikiem wprowadzenia jakiejkolwiek społecznej i politycznej równości białej i czarnej rasy – nie jestem i nigdy nie byłem zwolennikiem uczynienia z Murzynów wyborców czy członków ławy przysięgłych, przyjmowania ich na urzędy czy małżeństw z białymi; dodam też, że uważam, iż między tymi rasami występują fizyczne różnice, które na zawsze nie pozwalają im współżyć na równych prawach społecznych i politycznych”[39].
Pod względem religijnym Lincoln w młodości byłsceptykiem[40]. Jego poglądy były najbardziej zbliżone dochrześcijaństwa, jednak nigdy nie zdefiniował siebie jako chrześcijanina[41]. Wierzył jednak we wszechmogącegoBoga, co podkreślał podczas większości swoich przemówień[41]. Twierdził, że nigdy nie był członkiem żadnego Kościoła, choć podkreślał, że wierzy w treść zawartą wŚwiętych księgach[42]. Miał on także zostać w tajemnicyochrzczony przez wielebnegoKościoła Chrystusowego Johna O’Kane’a[42].
Prezydent wyróżniając się swoim wzrostem (wynoszącym 6 stóp i 4 cale) ponad ówczesnych ludzi dodatkowo używał charakterystyczny wysoki cylinder. Cylinder posiadał czarną jedwabną opaskę dla upamiętnienia zmarłego syna Williego. Po raz ostatni nosił go w dniu zamachu na jego życie, 14 kwietnia wTeatrze Forda. Żona, Mary Lincoln przekazała goSmithsonian Institution i obecnie znajduje się wNational Museum of American History[46].
Motyw zamachu na prezydenta był wielokrotnie wykorzystywany w komiksach o super bohaterach (z uniwersumMarvela iDC) którzy w świecie równoległym lub w wyniku cofnięcia się w czasie, natrafiali na to wydarzenie i w niektórych przypadkach zmieniali rezultat zamachu[47].
↑W odpowiedzi na ataki znanego nowojorskiego dziennika „Tribune”, a zwłaszcza artykuł wydawcy tego pisma, Horace’a Greeleya z 19 sierpnia 1862 pt.Modlitwa dwudziestu milionów w którym oskarżał Lincolna jakoby chciał stłumić rebelię, tolerując równocześnie niewolnictwo, które ją wywołało, prezydent napisał list, wydrukowany 22 sierpnia w „Tribune”:Moim głównym celem w tej walce jest ocalenie Unii, a nie uratowanie lub zniszczenie niewolnictwa. Gdybym mógł ocalić Unię bez uwalniania niewolników w ogóle, to bym to uczynił; gdybym mógł Unię ocalić uwalniając wszystkich niewolników, też bym to uczynił; i gdybym mógł tego dokonać obdarzając wolnością tylko niektórych [...]również bym to zrobił. Wszystkim moim poczynaniom w sprawie niewolnictwa i rasy kolorowej przyświeca wiara, iż przyczynią się one do ocalenia Unii [...].Przedstawiłem tu mój cel zgodnie z pojęciem oficjalnego obowiązku i nie zamierzam zmieniać często wyrażanego życzenia, żeby wszyscy ludzie wszędzie byli wolni[23].
↑Lincoln i Seward zaproponowali stronie konfederackiej (reprezentowanej przez Alexandra Stephensa, M.R. T. Huntera oraz Johna Cambella) przerwanie działań zbrojnych i podjęcie wspólnej operacji przeciwko armii francuskiej znajdującej się w Meksyku. Konfederacja odrzuciła jednak propozycję, gdyż zakładała ona powrót stanów objętych secesją do Unii[35].
↑Debaty, które zmieniły historię. W: Wojciech Labuda, Tomasz Dołęgowski: Szermierka na słowa: o debacie oksfordzkiej i nie tylko. Warszawa: Poltext, 2021, s. 213-245.ISBN 978-83-8175-313-5. (pol.).
↑Abraham Lincoln: The Collected Works of Abraham Lincoln. T. VII. New Brunswick: Rutgers University Press, 1955, s. 433.OCLC194467283. (ang.).
↑Krzysztof Michałek: Dyplomaci i okręty: z dziejów polityki zagranicznej Skonfederowanych Stanów Ameryki 1861–1865. Warszawa: PWN, 1987, s. 235.ISBN 83-01071-39-7.
↑Abraham Lincoln: The Collected Works of Abraham Lincoln. T. III. New Brunswick: Rutgers University Press, 1955, s. 16, 145–146, 399.OCLC194467283. (ang.).
↑Douglas Wilson: Honor’s Voice: The Transformation of Abraham Lincoln. Randon House Digital, 1999, s. 84–85.ISBN 978-0-307-76581-9.
↑abMark Noll: A History of Christianity in the United States and Canada. Wm. B. Eerdmans, 1992, s. 321–322}.ISBN 978-08028-3703-5. (ang.).
.jpg)
.svg)
