Abbasydzi – jedna z dwóch największych (licząca 37 kalifów)sunnickich dynastii imperium muzułmańskiego, rządzącaKalifatemBagdadu[1]. Przejęła władzę w 750, po pokonaniu poprzednio rządzącychUmajjadów; przeżywała rozkwit przez dwa następne stulecia, potem znalazła się w cieniu politycznej dominacjiBujidów, a następnieSeldżuków, aż w końcu upadła po zajęciu i zburzeniu Bagdadu przezMongołów. W 1258 wódz mongolskiHulagu-chan zdobyłBagdad i był to faktyczny koniec znaczenia politycznego dynastii, chociażmamelucy utrzymywali jej potomków jeszcze do 1517.
Kalifowie abbasydzcy rościli prawa do tytułu kalifa na podstawie pochodzenia odAbbasa ibn Abd al-Muttaliba (ok. 565 – ok. 653), jednego z najmłodszych stryjów prorokaMahometa. Na tej podstawie negowali prawa Umajjadów, którzy byli potomkami Umajji i należeli do innego klanu, niż Mahomet w strukturze plemieniaKurajszytów.
Abbasydzi zarzucali Umajjadom etykę materialistyczną, wytykali im wady moralności, oraz – ogólnie – złe rządzenie państwem. Popierali niearabskich muzułmanów, zwanychmawali (z arab. ‘klienci’), którzy w imperium Umajjadów odgrywali rolę mieszkańców drugiej kategorii, o uprawnieniach mniejszych w stosunku do ludności rdzennie arabskiej. Przypominali statusem klientów wstarożytnym Rzymie: nabywali pewne uprawnienia w państwie na podstawie adopcji przez któreś z plemion arabskich.Muhammad Ibn Ali, prawnuk Abbasa, rozpoczął opozycyjną kampanię, której celem było przywrócenie władzy rodzinie Proroka.
W czasierządówMarwana II ruch ten osiągnął punkt kulminacyjny w postaci rewolty imama Ibrahima, potomka Abbasa w czwartym pokoleniu, który, przy wsparciu ludności prowincjiChorasan osiągnął znaczące powodzenie, ale został schwytany w 747 i zmarł w więzieniu (według niektórych podań, został zamordowany). Jego brat, Abu al-Abbas Abd Allah, znany jakoAs-Saffah (z arab. ‘rozlewca krwi’), przejął zwierzchnictwo nad rebeliantami i po zwycięstwie nad rzekąWielki Zab (750) ostatecznie pokonał Umajjadów i ogłosił się kalifem.
Abbasydzi, w procesie obalania Umajjadów, polegali w znacznym stopniu na pomocyIranu. Następca Abu al-Abbasa,Al-Mansur, przeniósł w 762 stolicę zDamaszku doBagdadu i powitał niearabskich muzułmanów na swoim dworze. Pomogło to w integrowaniu arabskich i perskich kultur, jednak zraziło wielu arabskich zwolenników, szczególnie z prowincjiChorasan, którzy pomagali Abbasydom podczas wielu bitew przeciwko Umajjadom.
Te nieporozumienia doprowadziły do poważnych problemów. Umajjadzi, chwilowo bez potęgi, nie zostali zniszczeni. Odbudowali swój kraj w Hiszpanii i w 756Abd ar-Rahman I ogłosił sięemirem Kordoby. Umajjadzi przyjęli także kulturęmauretańską, która była radykalne odmienna od tej, która powstała ze złączenia arabskiej i perskiej pod rządami Abbasydów.
Abbasydzi znaleźli się również w konflikcie zszyitami, którzy wspierali ich w trakcie wojny z Umajjadami, mając na względzie pokrewieństwo Abbasydów z Mahometem. Gdy tylko potomkowie Abbasa znaleźli się przy władzy, zaczęli otwarcie popierać islam sunnicki i wypierać szyicki. Prowadziło to do wielu sporów, zwieńczonych powstaniem wMekce w 786. Po krwawych walkach szyici zbiegli doMaghrebu i założyli tampaństwo Idrysydów, a krótko później berberscy Kharici powołali niepodległe państwo w północnej Afryce w 801.
W tym samym czasie Abbasydom przyszło się mierzyć z problemami znacznie bliżej rodzimych terenów.Cesarstwo Bizantyńskie walczyło z nimi o władze nadSyrią iAnatolią, aHarun ar-Raszid (786–809) do tych problemów dodał konflikt zBarmakidami, rodem perskich wezyrów dostarczającym wcześniej kalifatowi fachowych administratorów.
Mając do czynienia z takimi przeszkodami, Abbasydzi zdecydowali się na stworzenie armii lojalnej tylko kalifatowi, powołanej głównie z niewolników pochodzenia tureckiego i irańskiego, zwanych potocznie Turkami lub ghilmanami. Te wojska, ustanowione za rządówAl-Mamuna (813–833) i jego brataAl-Mutasima (833–842) przejęły faktyczną kontrolę nad kalifatem abbasydzkim.
Co najmniej od połowy IX w. dochodziło w państwie abasydzkim do tendencji odśrodkowych: zaczynały się kolejno, jedna po drugiej, uniezależniać od Bagdadu poszczególne prowincje. Z drugiej strony rząd centralny zaczyna przejmować element obcy, w rękach którego Abbasydzi stają się władcami marionetkowymi. Zaczęło się w pierwszej połowie wieku od gwardii tureckiej w nowej stolicy kalifatu abbasydzkiego,Samarze zaAl-Mutasima (833–842). Następnym krokiem było powierzenie przez kalifaAr-Radiego (934–941) tytułu „najwyższego rozkazodawcy”, „emira emirów” (arab. amir al-umara) TurkowiIbn Raikowi. Odtąd „amir al-umara” stał się niejako świeckim ramieniem władzy kalifa. Temu ostatniemu pozostały funkcje reprezentacyjne. W 945 szyiccyBujidzi zdobyli władzę w Bagdadzie i środkowym Iraku na ponad sto lat. Ich miejsce zajęli w 1055Turcy Seldżuccy, wyznawcy islamusunnickiego. W tym samym okresie rodzinaHamdanidów, dynastiaszyicka, zawładnęła północnym Irakiem. Seldżuków wyparła z Iraku pod koniec XII w. dynastia chorezmszachów. Abbasydzi na krótko zdobyli pewną samodzielność na przełomie XII/XIII w., za panowania kalifaAn-Nasira (1180–1225), korzystając z tego, że chorezmszachowie, dzięki którym się pozbyli zwierzchności Seldżuków, byli uwikłani w konflikt z Mongołami. Ci ostatni ostatecznie podbili i Chorezm (1219), i Irak w 1258.
Rządy Abbasydów były okresem intensywnejurbanizacji kalifatu – przykładowo założony od podstawBagdad w ciągu jednego pokolenia osiągnął niemal pół miliona mieszkańców. Miasta zamieszkiwali głównie urzędnicy państwowi, wojskowi, uczeni, kupcy i rzemieślnicy. Jednakże ich rozwój nie byłby możliwy bez znaczącego postępu w rolnictwie, które znacząco poszerzyło areał upraw i osiągnęło wydajność sięgającą 8–10 ziaren z jednego wysianego; w analogicznym okresie w Europie Zachodniej ten wskaźnik wynosił 2 ziarna z jednego wysianego. Ponadto Abbasydzi włączyli wieś w obrót pieniądza poprzez obowiązek płacenia podatków w pieniądzu przez chłopów.
Państwo Abbasydów miało również strategiczne położenie w handlu dalekosiężnym. wIraku krzyżowały się szlaki handlowe zEuropy iAfryki doIndii,Indonezji iChin. Podobnie przez kalifat wiodły szlaki prowadzące na daleką północ w obrębBałtyku i w głąbtajgi. Przez pewien czas wKantonie funkcjonowała muzułmańskafaktoria. Handlowano głównie bronią, towarami luksusowymi i niewolnikami.
RządyHaruna ar-Raszida (786–809) i jego następców odznaczyły się jako lata ogromnego dorobku intelektualnego. Wielu średniowiecznych myślicieli i filozofów żyjących pod rządami muzułmanów, narażając się ogółowi na opinię ateistów lub heretyków, odgrywało znaczącą rolę w przekazywaniu greckich, hinduskich oraz innych, przedmuzułmańskich źródeł wiedzy światu islamu, a za jego pośrednictwem – chrześcijańskiemu zachodowi (m.in. myśliArystotelesa). Aleksandryjska matematyka, geometria i astrologia, nad którą pracowali swojego czasu jednostki jakEuklides lubPtolemeusz, były ulepszane i rozszerzane przez uczonych muzułmańskich, takich jak matematykAl-Chuwarizmi, od którego swoją nazwę wzięła algebra, filozofAl-Farabi, czy lekarzAl-Razi.
Hulagu-chan zdobyłBagdad 10 lutego 1258, mordując znaczną część mieszkańców.Al-Mustasim, ostatni kalif z dynastii Abbasydów rządzący w Bagdadzie został stracony 10 dni później. Abbasydzi nadal starali się kierować sprawami religijnymi sunnitów, pozostając wEgipcie pod rządami mameluków. Ostatni z tych marionetkowych kalifów abbasydzkich,Mutawakkil III, po zdobyciu Egiptu przez Turków Osmańskich w styczniu 1517 został zaproszony na dwór sułtański do Konstantynopola. Selim I obiecał wprawdzie kalifowi, że przywróci go do Bagdadu, kiedy odbierze to miasto irańskim Saffawidom, ale tak się nie stało. W 1534Sulejman Wspaniały (1520–1566) wprawdzie odbił Bagdad Persom, ale Abbasydy tam nie przywrócił. Pozwolił mu wrócić do Kairu, gdzie ten ostatni zmarł w 1543. Roszczenia do tytułu kalifa w późniejszych wiekach zgłaszali zarówno sułtanowie osmańscy, jak i władcy z dynastiiWielkich Mogołów z Indii, co najmniej od czasówAkbara (1556–1605), a po nich timurydzcy władcy z Delhi doSzaha Alama II (1759–1806). Na przełomie XVII i XVIII w. o tytuł kalifa upomnieli się pretendenci zJemenu. Tytuł „kalifa, księcia wiernych”, określający stosunek zwierzchności sułtana tureckiego wobec chanaTatarów krymskich, został uznany ‘de iure’ w traktacie pokojowym wKüçük Kainarcι w 1774. 3 marca 1924 tureckie Wielkie Zgromadzenie Narodowe podjęło uchwałę znoszącą kalifat.
Przejęli władzę po wymordowanej dynastiiUmajjadów. Pierwszy z roduHaszymidów, który został wybranykalifem 8 listopada 749 roku i utworzył nową dynastię byłAl-Abbas.
.svg)
.png)