Ten artykuł dotyczy 3 Armii okresu II RP. Zobacz też:3 Armia – stronę ujednoznaczniającą.

3 Armia (3 A) –związek operacyjnyWojska Polskiego, utworzony w trakciewojny polsko-bolszewickiej rozkazemWodza Naczelnegomarsz.Józefa Piłsudskiego z 19 kwietnia1920. W ciągu niecałych dziewięciu miesięcy była trzykrotnie formowana i rozformowana, podobnie jak2 Armia. Po rozwiązaniu stała się zalążkiem inspektoratu armii.

W związku z przygotowaniami do wyprawy kijowskiej zreorganizowano WP, polegające na tym, że w marcu na miejsce frontów powołano armie. Nosiły one numery:1,2,4,6 i7.3 Armię powołano nieco później, z oddziałów różnego pochodzenia. Miała być główną siłą uderzeniową, która zniszczy 12 Armię i zdobędzieKijów. Jej dowódcą został gen. ppor.Edward Śmigły-Rydz, ale faktyczne dowództwo podczas operacji objął marsz. Józef Piłsudski.

Ofensywa rozpoczęła się 25 kwietnia i była kierowana bezpośrednio przez marsz. Piłsudskiego. 3 Armia uderzyła naŻytomierz iKorosteń. Następnego dnia znalazła się pod wyznaczonymi celami, a w nocy kawaleria gen. Romera zdobyłaKoziatyn, co doprowadziło do rozbicia i zniszczenia części sił 12 Armii bolszewickiej do tego stopnia, że do końca wojny nie odzyskała już pełnej sprawności bojowej. Ponadto jej dowództwo straciło łączność z resztkami swoich jednostek, bezładnie wycofujących za naDniepr. Armia kontynuowała ofensywę, zdobywającFastów iMakarów, a następnie zatrzymując się w celu rozeznania sytuacji i przegrupowania. 3 maja rozwiązano 3 A, po to by reaktywować ją dzień później. Uderzenie ruszyło się w nocy z 5 na 6 maja i po natrafieniu na słaby opór na przedpolach 1 DPLeg. 7 maja wkroczyła bez walki do Kijowa i po uchwyceniu przyczółka na Dnieprze 3 A rozpoczęła działania defensywne. Rozpoczął się miesiąc względnego spokoju, w czasie którego rozwiązano 2 A, resztę armii (3 i 6) podporządkowanoFrontowi Ukraińskiemu.

 Osobny artykuł:Wyprawa kijowska (1920).

27 maja ruszyła ofensywa sowiecka - 14 A uderzyła na 6 A,KonarmiaBudionnego na przełom armii polskich, a 12 A i grupa Jakira na 3 A w rejonie Kijowa. 5 czerwca Armia Konna przerwała front i wkroczyła na tyły wojsk polskich. 10 czerwca zdobyła Fastów, a 12 Armia przeprawiła się przez Dniepr, przez co armia gen. ppor. Śmigłego została okrążona. To właśnie ją uratowało, gdyż dowództwo radzieckie uznało, że 12 Armia sama sobie poradzi z osaczonymi formacjami polskimi. 10 czerwca 3 Armia przerwała cienki kordon i ruszyła na Korosteń. Po walkach w nocy z 11 na 12 czerwca z oddziałami Golikowa oraz 15 czerwca z 1 AK przedostała się do wyznaczonego celu. W związku z niepowodzeniami NDWP reaktywowało 2 Armię, którą w walkach wspomógł1 ppleg. z 3. armii. Formacja Śmigłego-Rydza musiała się jednak wycofać naOwrucz. Pod koniec czerwca rozpoczęła się realizacja planu okrążenia i zniszczenia armii Budionnego. Miała wziąć w niej udział 1 DP, lecz nie zdążyła i na początku lipca cała 3 A w wyniku walk podOlewskiem ustąpiła zaUborć. Natarcie 1 DPLeg. rozpoczęło się dopiero 6 lipca, a skierowane było na 4 DK wTuczynie.

Na początku lipca wojska Frontu Południowo-Wschodniego przegrupowały się i 3 Armia zajęła pozycje obronne nadStyrem. W tym czasie 12 Armia przedostała się bez przeszkód przezHoryń i toczyła walki wiążące z formacjami gen. Zielińskiego, które na początku sierpnia wycofały na Lubelszczyznę. Było to związane z przygotowaniami do rozstrzygającej bitwy wojny 1920 r.

W tej bitwie 3 Armia miała osłaniać Lubelszczyznę i wraz z4 A nacierać na flankę wojsk nieprzyjaciela. Uderzenie rozpoczęła 16 sierpnia i tego dnia przeszła średnio po 45 km, zdobywającWłodawę iWohyń, rozbijając Grupę Mozyrską. 17 sierpnia zniszczyła 58 DS i część pomniejszych jednostek, podchodząc podBrześć i odbijającBiałą Podlaską. Następnego dnia kontynuowała ofensywę, do momentu otrzymania rozkazów nr 8875/III i 8885/III, zgodnie z którymi Front Środkowy został zreorganizowany - 3 A została przesunięta na Chełmszczyznę i Lubelszczyznę do walki z Budionnym, a z części jej oddziałów utworzono nową, trzecią już 2 Armię.

 Osobny artykuł:Kontruderzenie znad Wieprza.

 Osobny artykuł:Bitwa Warszawska.

3 A została zreorganizowana i od 26 sierpnia dowodził nią dotychczasowy dowódca5 A, gen. ppor. Władysław Sikorski. 25 sierpnia ruszyła w kierunkuZamościa, który osiągnęła29 sierpnia. Niewielka załoga (kilka batalionów i ukraińska 6 DS) stawiała zaciekły opór, co pozwoliło 3 Armii i grupie gen. Hallera z 6 Armii na wzięcie w kleszcze 1 Armię Konną. Udało jej się uciec, lecz doznała tak ciężkich strat (jak np. wbitwie pod Komarowem), że do końca wojny nie osiągnęła pierwotnej sprawności bojowej i dowództwo polskie mogło spokojnie planować kolejne operacje.

12 wrześniazagon na Kowel, odcinający dowództwo 12 A od oddziałów, rozpoczął ofensywę 3. i 6. armii na froncie południowym. Grupa gen.Krajowskiego (7 i 18 DP, oddziały białoruskie) zdobyłaKowel, powodując odwrót przeciwnika nad Styr. Również grupa gen.Żeligowskiego (10 DP i brygada kozacka) poczyniła postępy, zdobywającSokal, następnieBrody,Beresteczko i kierowała się naKrzemieniec. Oddziały 12 A i 1 AK próbowały stawić opór nadHoryniem, ale ostatecznie wycofały naSłucz iUborć. Grupa gen. Krajowskiego wspomogła też oddziały walczące na północnym odcinku frontu 26 września zdobywającPińsk, lecz było to już po rozwiązaniu 3 Armii rozkazem z 23 września.

4 października 3 Armia została reaktywowana i jej dowódcą został ponownie gen. Sikorski. Swoimi siłami wiązała armię litewską (2 i 3 DP) na odcinku od granicy z Niemcami doOran. 8 października 1 DLB upozorowała bunt i następnego dnia zajęłaWilno. Polska formalnie odżegnywała się od akcji gen. Żeligowskiego, w rzeczywistości 3 A osłaniała od zachodu "zbuntowane" jednostki. W związku z tym, że zmalało ryzyko kontrataku litewskiego 9 grudnia NDWP rozwiązało dowództwo 3 Armii, które miało się stać zalążkiem inspektoratu armii.

 Osobny artykuł:Bunt Żeligowskiego.

 Z tym tematem związana jest kategoria:oficerowie dowództwa 3 Armii (II RP).

• Dowódca armii:
  • gen. ppor.Edward Śmigły-Rydz (do 9 VII 1920)
  • gen. por.Zygmunt Zieliński (23 VI^[2] – 29 VIII^[3])
  • gen. ppor.Władysław Sikorski (od 27^[c]/30 VIII – 9 XII 1920)
• dowódca etapów 3 Armii – płk piech.Władysław Chełchowski
• szef Oddziału IV - kpt. p. SGJózef Wiatr (IV - XII 1920)
• szef łączności – mjrAlfred Wallner

• NormanN. Davies NormanN.,White Eagle, Red Star: The Polish-Soviet War, 1919-20, London: Pimlico, 2003,ISBN 83-03-01373-4 . Brak numerów stron w książce
• WaldemarW. Jaskulski WaldemarW.,Generał brygady Józef Konstanty Olszyna-Wilczyński (1890-1939), Włocławek: Expol, 2013,ISBN 978-83-60541-09-8 .
• TadeuszT. Wawrzyński TadeuszT.,Dowództwa armii 1920–1922, „Biuletyn Centralnego Archiwum Wojskowego”, 22, 1999 . Brak numerów stron w czasopiśmie
• MieczysławM. Wrzosek MieczysławM.,Wojny o granice Polski Odrodzonej, Warszawa: Wiedza Powszechna, 1992,ISBN 83-214-0752-8 . Brak numerów stron w książce
• LechL. Wyszczelski LechL.,Wojna o polskie Kresy 1918–1921, Bellona, 2013,ISBN 978-83-11-12866-8 .

• 3 Armia (II RP)
• Polskie armie z okresu wojny polsko-bolszewickiej

• Artykuły z brakującymi przypisami od 2017-05
• Uniwersalny szablon cytowania – brak strony