| osada | |||
_w_zespole_ko%25C5%259Bcio%25C5%2582a_parafialnego.jpg) Kościół św. Wawrzyńca w Żółkiewce | |||
| Państwo | |||
|---|---|---|---|
| Województwo | |||
| Powiat | |||
| Gmina | |||
| Liczba ludności (2021) | 693[2] | ||
| Strefa numeracyjna | 84 | ||
| Kod pocztowy | 22-335[3] | ||
| Tablice rejestracyjne | LKS | ||
| SIMC | 0907510[4] | ||
Położenie na mapie gminy Żółkiewka  | |||
Położenie na mapie Polski  | |||
Położenie na mapie województwa lubelskiego  | |||
Położenie na mapie powiatu krasnostawskiego  | |||
 50°54′35″N 22°50′04″E/50,909722 22,834444[1] | |||
| |||
Żółkiewka-Osada (używana nazwaŻółkiewka[5]) –osada wPolsce, położona wwojewództwie lubelskim, wpowiecie krasnostawskim, wgminie Żółkiewka[4][6]. Leży nad rzekąŻółkiewką. W latach 1702–1870 samodzielnemiasto.
Według Narodowego Spisu Powszechnego (III 2011 r.) miejscowość liczyła 755 mieszkańców[7].W latach 1975–1998 miejscowość administracyjnie należała dowojewództwa zamojskiego.
Wspólnotą samorządową osób zamieszkujących obszar miejscowości Żółkiewka-Osada jestsołectwo "Żółkiewka-Osada"[8].Osada[4] "Żółkiewka-Osada" jest faktyczną siedzibągminy Żółkiewka[9]. Z mocy prawa jednak siedzibą tej gminy jest nieistniejąca miejscowość "Żółkiewka"[10][11].
Żółkiewka leży w południowej częściwojewództwa lubelskiego, przy drogach wojewódzkich numer837 i842. Przez osadę przepływa rzekaŻółkiewka, która na południowo-zachodnim krańcu miejscowości rozlewa się tworząc zalew. W północnej części znajdują się dwa wiatraki prądotwórcze. Przy ulicy Szkolnej znajduje się urząd gminy Żółkiewka i szkoła podstawowa.
Na terenie Żółkiewki znajdują się dwie parafie: polskokatolickaparafia św. Jakuba Apostoła i rzymskokatolickaparafia św. Wawrzyńca. Oprócz tego w Żółkiewce działa zbórŚwiadków Jehowy. Do 1938 roku w Żółkiewce znajdowała sięsynagoga, a 500 m na północ zniszczony podczasII wojny światowejcmentarz żydowski. We wschodniej części miejscowości znajduje się cmentarz komunalny.
18 listopada 2022 roku w Żółkiewce został uroczyście odsłonięty pierwszy w Polsce okazały monument poświęcony hetmanowiStanisławowi Żółkiewskiemu (1547-1620) zwycięzcy w słynnejbitwie pod Kłuszynem[12][13].
Pierwsza wzmianka o miejscowości Żółkiew pochodzi z 1359 roku. W XVI wieku powstał tutajzbórkalwiński, który istniał do 1609 roku. W 1702 roku Żółkiew otrzymała prawa miejskie. Potem nastąpiła zmiana nazwy miasta na Żółkiewka. W 1772 roku Żółkiewka znalazła się w zaborze austriackim. W 1809 roku weszła w składKsięstwa Warszawskiego, a w 1815 roku –Królestwa Polskiego. W 1863 roku rozegrała się tu bitwa między oddziałami powstańczymi a rosyjskimi.
13 stycznia 1870 r. pozbawiono Żółkiewkępraw miejskich[14].
W 1894 w Żołkiewce urodził sięMieczysław Basiewicz, major piechoty Wojska Polskiego.
W okresie międzywojennym, w 1936 roku zdewastowano miejscowy cmentarz żydowski, a w 1937 i 1938 roku doszło do wybuchu antyżydowskich zamieszek. 21 maja 1938 roku Żółkiewka została zniszczona przez wielki pożar, w którym spłonęła między innymi murowanasynagoga. W owym czasie w Żółkiewce żyło około 1,5 tys.Żydów.
Podczasagresji III Rzeszy na Polskę, we wrześniu 1939 roku Żółkiewkę zajęływojska niemieckie. Następnie w wyniku porozumień Niemcy wycofali się, i 28 września 1939 roku do Żółkiewki wkroczyły wojskaArmii Czerwonej. W wyniku kolejnych porozumień, na początku października Armia Czerwona wycofała się, a Żółkiewka znalazła się chwilowo na ziemi niczyjej. W nocy z 7 na 8 października 1939 roku w Żółkiewce doszło dopogromu ludności żydowskiej, w którym zginęło 23 Żydów. Następnie miejscowość zajęli Niemcy, którzy w maju i sierpniu 1942 roku deportowali 2 tys. Żydów z Żółkiewki doobozu zagłady w Bełżcu. Około 200 Żydów rozstrzelano na miejscu.
14 maja 1943 roku grupy wypadoweArmii Krajowej iGwardii Ludowej dokonały akcji na urząd gminy w Żółkiewce, dezorganizując jego pracę na rzecz okupacyjnego reżimuIII Rzeszy. W czasie kolejnej akcji dokonanej 12 lutego 1944 roku przez partyzantów z Armii Krajowej iBatalionów Chłopskich na areszt policyjny uwolniono więzionych w nim Polaków. Ostatnia akcja uwolnienia więżniów miała miejsce w marcu 1944 roku. Oprócz uwolnienia więźniów, rozbito posterunekpolicji granatowej i zdobyto broń. Pomyślnie zakończoną akcję przeprowadziły tym razem wspólnie oddziały Armii Krajowej, Batalionów Chłopskich iArmii Ludowej[15].
Po nadaniu Żółkwiprawa magdeburskiego w 1603 roku, rodyŻółkiewskich, a następnie ich spadkobiercy posiadali dwie posiadłości o tej samej nazwie. Żółkiew, jako gniazdo rodowe i szybko rozwijające się. W 1702 rokuAleksander Żółkiewski pierwszy użył nazwy zdrobniałej «Żółkiewka», a w 1714 roku Aleksander wybudował w Żółkiewce trzeci drewniany kościół. Po jego śmierci w 1720 roku Żółkiewkę dziedziczy jego córka Zofia, żonaSamuela Głogowskiego.
Od rodziny Głogowskich w 1738 roku Żółkiewkę z okolicznymi wsiami odkupuje Antoni Gruszecki (ojciec malarzaAntoniego Gruszeckiego), z roduGruszeckich herbu Lubicz, a od niego w 1755 roku Żółkiewkę kupujesędzia ziemskichełmskiTomasz Stamirowski, późniejszy starostakrasnostawski. Tomasz Stamirowski miał dobre stosunki z ostatnim królem Polski –Stanisławem Poniatowskim, który w 1787 roku gościł w Żółkiewce. W latach 1769–1770 Tomasz Stamirowski pobudował istniejący obecnie kościół dla wyznawcówrzymskokatolickich. W 1796 roku, po śmierci Tomasza, jego synAntoni Stamirowski w 1800 roku sprzedaje Żółkiewkę bogatemu kupcowi pochodzenia niemieckiego Janowi Weberowi. W 1813 roku Żółkiewkę, jako wiano ślubne, otrzymuje jego trzynastoletnia córka Ludwika, wychodząca za mąż za również bogatego fabrykanta spodLwowa Ludwika Preszla.
Nikły rozwój infrastruktury miejskiej oraz odwet zaborcy po klęsce powstania styczniowego doprowadziły ukazem caraAleksandra II (z 1 czerwca 1869 roku) do utraty przez Żółkiewkę prawa miejskiego i zaszeregowania jej do grupy tzw. osad[16].
W miejscowości funkcjonuje założony w 1970 roku Gminny Klub SportowyHetman Żółkiewka. W sezonie 2014/2015 występował wIII lidze, zajmując 17 miejsce i zdobywając 28 punktów[17]. W sezonie 2021/2022 Hetman Żółkiewka występuje wklasie okręgowej[18]. Barwy klubowe: niebiesko-białe.
Klub korzysta ze Stadionu Miejskiego z 387 miejscami siedzącymi iboiskiem o wymiarach 100 × 57 m[18].
Z tym tematem związana jest kategoria:Ludzie urodzeni w Żółkiewce-Osadzie.
| Wsie | |
|---|---|
| Kolonie | |
| Osada | |
| Części wsi | |
| Kolonia wsi |
| Przynależność wojewódzka |
|
|---|---|
| Miasta | |
| Gminy wiejskie (1867–1954 i 1973–75) |
|
| Gromady (1954–72) |
|
| Legenda |
|
Legenda: (1) w nawiasach podano okres praw miejskich; (2) wytłuszczono miasta trwale restytuowane; (3) tekstem prostym opisano miasta nierestytuowane, miasta restytuowane przejściowo (ponownie zdegradowane) oraz miasta niesamodzielne, włączone do innych miast (wyjątek: miasta połączone na równych prawach, które wytłuszczono); (4) gwiazdki odnoszą się do terytorialnych zmian administracyjnych: (*) – miasto restytuowane połączone z innym miastem (**) – miasto restytuowane włączone do innego miasta (***) – miasto nierestytuowane włączone do innego miasta (****) – miasto nierestytuowane włączone do innej wsi; (5) (#) – miasto zdegradowane w ramach korekty reformy (w 1883 i 1888); (6) zastosowane nazewnictwo oddaje formy obecne, mogące się różnić od nazw/pisowni historycznych.
|
Źródła: Ukaz do rządzącego senatu z 1 (13) czerwca 1869, ogłoszony 1 (13 lipca) 1869. Listy miast poddanych do degradacji wydano w 20 postanowieniach między 29 października 1869 a 12 listopada 1870. Weszły one w życie: 13 stycznia 1870, 31 maja 1870, 28 sierpnia 1870, 13 października 1870 oraz 1 lutego 1871 (Stawiski).
