Łotwa (łot.Latvija),Republika Łotewska (łot.Latvijas Republika) –państwo wEuropie Północnej, jeden zkrajów bałtyckich, położony w przeważającej części w dorzeczuDźwiny. Od północy Łotwa graniczy zEstonią, od wschodu zRosją iBiałorusią, a od południa zLitwą. Łączna długość granic lądowych wynosi 1370 km[1]. Większość zachodniej granicy Łotwy wyznacza wybrzeże Morza Bałtyckiego. Powierzchnia administracyjna Łotwy wynosi 64 573 km²[2], co daje jej 124. miejsce na świecie i 24. w Europie. Zamieszkana przez niecałe dwa miliony ludzi (2017)[6], zajmuje pod względem liczby ludności 147. miejsce na świecie, a 32. w Europie. Łotwa jestpaństwem unitarnym, w skład którego wchodzi pięć krain historycznych:Liwonia,Łatgalia,Kurlandia,Semigalia iSelonia.Administracyjnie podzielona jest na siedem miast wydzielonych oraz 36 powiatów. Jej największym miastem i stolicą jestRyga. Inne większe miasta toDyneburg,Lipawa,Jełgawa,Jurmała iWindawa.
Łotwa jest krajem nizinnym. 57% jej terytorium leży poniżej 100 m n.p.m., a tylko 2,5% powyżej 200 m n.p.m. Średnia wysokość nad poziomem morza wynosi 87 m. Najwyższym punktem jest wzniesienieGaiziņkalns (312 mn.p.m.), zaś najniżej położone jest wybrzeżeBałtyku (0 m).
Klimat Łotwy jestumiarkowany, przejściowy o cechach morskich naPółwyspie Kurlandzkim i bardziej kontynentalny na wschodzie. Średnie temperatury roczne wahają się pomiędzy 4,5 °C a 6,5 °C (w styczniu od −3 °C na zachodnim wybrzeżu do −7 °C na północnym wschodzie, w lipcu – ok. 17 °C). Roczne sumy opadów w zachodniejKurlandii sięgają 750 mm, natomiast na wschodzie nie przekraczają 550 mm.
Łotwa, podobnie jak jej północny sąsiad,Estonia, od wczesnegośredniowiecza, aż do początków XX wieku, a więc przez wieleset lat, znajdowała się pod bardzo silnym wpływem kulturyniemieckiej. Było to spowodowane tym, że obecne Łotwa i Estonia to dawneInflanty i inne krainy historyczne (np.Terra Mariana), które najdłużej w swej historii były podniemieckim panowaniem. Kultura niemiecka oddziaływała tam jednak znacznie dłużej niż tylko w czasie oficjalnego panowania Niemców na tym terenie, ale również w czasie panowańszwedzkiego,polskiego, czy teżrosyjskiego wyższą klasę społeczeństwa stanowili tam dalejNiemcy, obejmowali oni też często najważniejsze urzędy w administracji, a miasta w tych krajach wciąż miały niemiecki charakter i władzę sprawowała niemiecka Rada Regionalna (tzw.Landtag).
Kultura niemiecka silnie oddziaływała na, skupione głównie na wsiach,ludy fińskie, czyli przodków obecnychEstończyków orazludy bałtyckie – przodków obecnychŁotyszy. Kultura niemiecka wciąż obecna jest w wielu aspektach kulturowych dzisiejszych Estończyków i Łotyszy.
Lata 1225–1250, Łotwa jako ziemie niemieckiegozakonu kawalerów mieczowych. Łotwa przez wiele setek lat należała do zakonów niemieckich. Prawie do I wojny światowej język niemiecki odgrywał na Łotwie bardzo ważną rolę, a wpływy niemieckie na kulturę Łotyszy są silne.Lata 1308–1455, Łotwa jako częśćPrus ZakonnychMapa fizyczna Łotwy, 1920–1940Rok 1466 – od tego roku Łotwa na nowo przeszła pod władanie kawalerów mieczowychNiemieckizakon kawalerów mieczowych na Łotwie, zwany zakonem liwońskimPółnocna Łotwa jako częśćSzwecji w XVII wiekuDeklaracjaamerykańskiego departamentu stanu z 1940 r., nieuznająca włączenia Litwy, Łotwy i Estonii do ZSRR i stwierdzająca okupację tych krajów przez obce wojska. USA i większość krajów zachodnich nigdy nie uznały włączeniakrajów bałtyckich do ZSRR.
Od IX do XI wieku kraj zasiedlany był przezplemionabałtyckie orazugrofińskie (na północy). Od końca XII wieku następowała penetracjaniemiecka, czego konsekwencją były silne i długotrwałe wpływyniemieckie, a takżeskandynawskie. W XIII wieku ziemie łotewskie zostały podbite przez niemiecki zakon kawalerów mieczowych ischrystianizowane. Od tej pory stanowiły one częśćInflant – obszarów obejmujących dzisiejsze Łotwę i Estonię (ludność miejska posługiwała się tam głównie językiem niemieckim, a ludność wiejska językiem łotewskim oraz, w północnej części, estońskim i innymi językami z grupy fińskiej). Specyfika niemieckiego państwa zakonnego i wynikające stąd konflikty wewnętrzne sprawiły, żeŁotysze nie zostali do końca zgermanizowani i przetrwali jako naród do dziś, choć wpływy kulturniemieckiej i skandynawskiej są silne.
PodczasI wojny światowej najpierw od 1915 Kurlandia i Semigalia, a następnie od początku 1918 całość terytorium znajdowało się podokupacją niemiecką.
18 listopada 1918 wRydze proklamowanoniepodległość. W latach 1918–1920 trwaławojna o niepodległość (łot.Latvijas brīvības cīņas), w której siły łotewskie przy wsparciu estońskim, brytyjskim i polskim walczyły przeciw oddziałom niemieckim, białoruskim i bolszewickim. W latach 1934–1940 Łotwa była rządzona autorytarnie przezKārlisa Ulmanisa. W wyniku paktu Ribbentrop-Mołotow znalazła się w sowieckiej strefie wpływów.
Pod koniec 1939 utworzono sowieckie bazywojskowe, a od czerwca 1940 trwała okupacja. 5 sierpnia 1940 Łotwa została formalnie włączona doZSRR jakoŁotewska SRR. W związku z falami brutalnych sowieckich represji po czerwcu 1940 wkroczeniewojsk niemieckich w lipcu 1941 spotkało się z pozytywnym przyjęciemludności łotewskiej. W ramach okupacji niemieckiej Łotwa stała się Okręgiem Generalnym Łotwa (niem.Generalbezirk Lettland)Komisariatu Rzeszy Wschód (niem.Reichskommissariat Ostland). Na przełomie 1944 i 1945 większość obszaru kraju została zajęta przezArmię Czerwoną, jedynie wKurlandii do maja 1945 broniło się znaczne zgrupowanie wojsk niemieckich i oddziałów łotewskich. Mimo ustanowienia po wojnie władzy sowieckiej i przeprowadzenia kolektywizacji na przełomie lat 40. i 50. XX w. działała silna antysowiecka partyzantka.
W okresie powojennym władze sowieckie przeprowadziły dość intensywne uprzemysłowienie kraju, a jednocześnie umieszczono na jego obszarze znaczne ilości wojsk – doprowadziło to do znacznego napływu na ŁotwęRosjan i ludnościrosyjskojęzycznej.
W 1986 Łotwa brała udział w obradach Grupy „Helsinki”, podczas których unieważniono pakt Ribbentrop-Mołotow. Włączenie do ZSRR uznano za okupację. W 1988 powstałŁotewski Front Ludowy, a w 1989 –Łotewski Ruch Niepodległości Narodowej głoszący postulat wyjścia zZSRR. W maju 1989 Rada Najwyższa uznała język łotewski za państwowy (zamiast rosyjskiego). 23 sierpnia 1989 mieszkańcy Łotwy wzięli udział wżywym łańcuchuWilno –Tallinn, którego celem było wyrażenie sprzeciwu wobec ustaleńpaktu Ribbentrop-Mołotow w 50 rocznicę jego podpisania. W grudniu 1989 pakt ten został oficjalnie potępiony. 27 lipca 1989 Rada Narodowa podjęła uchwałę o samodzielności gospodarczej Łotwy, a 28 lipca ogłosiła deklarację osuwerenności państwowej. 11 stycznia 1990 usunięto z konstytucji zapis o kierowniczej roli partii komunistycznej, a 12 stycznia przywrócono flagę narodową, hymn i herb. W dniach 18 marca – 29 kwietnia 1990 odbyły się wybory parlamentarne, w których zwyciężył Łotewski Front Ludowy; przewodniczącym Rady Narodowej zostałAnatolijs Gorbunovs. 4 maja 1990 podjęto decyzję o przywróceniu niepodległości i konstytucji z 1922 (jej obowiązywanie wstrzymano do czasu wprowadzenia poprawek i w praktyce wciąż obowiązywały zapisy z konstytucji z 1978, jednak tylko te, które nie kolidowały z normami z 1922). 20 stycznia 1991 siłyOMON-u podjęły nieudaną próbę opanowaniaRygi w celu zastąpienia urzędującego rządu prorosyjskim.
17 marca 1991 odbyło sięreferendum, w którym 74% głosujących opowiedziało się za niepodległością. 21 sierpnia 1991 ogłoszono wystąpienie z ZSRR. Rada Państwa ZSRR zaakceptowała tę decyzję 6 września. W tym też roku Łotwa na podstawieRezolucji Rady Bezpieczeństwa ONZ nr 710 z 12 września została przyjęta doONZ[7]. W 1993 Łotewski Front Ludowy został zastąpiony u władzy przez centrowy ZwiązekŁotewska Droga. 27 stycznia 1994 w pełni przywrócono konstytucję z 1922 (z poprawkami). W tym samym roku (tj. 1994) podpisano układ o wycofaniu wojsk rosyjskich z łotewskiego terytorium, oraz państwo przystąpiło do programu NATOPartnerstwo dla Pokoju (członkiem NATO zostało w marcu 2004)[8]. Kryzys w bankowości doprowadził w 1995 do przedterminowych wyborów. W ich wyniku powstał słaby, składający się z 6 partii rząd, który upadł w 1998. Do władzy doszła wówczas prawicowaPartia Ludowa. W 2003 Łotwa opowiedziała się za przystąpieniem doUnii Europejskiej, co nastąpiło w maju 2004. 1 stycznia 2014 na Łotwie wprowadzonowalutęeuro.
Organem ustawodawczym jest jednoizbowyparlament –Sejm (Saeima), składający się ze 100 parlamentarzystów wybieranych na czteroletnią kadencję.Prezydent jest wybierany przez Sejm na kadencję trwającą cztery lata. Reprezentuje on państwo na arenie międzynarodowej, jest najwyższym zwierzchnikiem sił zbrojnych Łotwy, a także ma prawo powoływać i odwoływaćambasadorów oraz innych przedstawicieli państwa.
Organem wykonawczym jest Gabinet Ministrów (Ministru kabinets), składający się z premiera i ministrów przez niego powołanych.Premier wyznaczany jest przez prezydenta państwa. Gabinet Ministrów musi otrzymać wotum zaufania w Sejmie, jest przed nim także odpowiedzialny za swoje działania.
W wyniku włączenia Łotwy do ZSRR przesiedlono tam wielu Rosjan. WiększośćRosjan mieszkających na Łotwie nie znajęzyka łotewskiego, co jest jednym z powodów, dla których Łotwa nie chce przyznać wielu z nich obywatelstwa (nieobywatele). 18 lutego 2012 roku odbyło się w tym krajureferendum, w którym Łotysze mieli zdecydować o nadaniu rosyjskiemu statusu języka urzędowego, za takim rozwiązaniem opowiedziało się 24,88% głosujących. Premier ŁotwyValdis Dombrovskis apelował by jak najwięcej Łotyszy zagłosowało przeciwko uznaniu języka rosyjskiego drugim językiem urzędowym, z kolei mniejszość rosyjska chciała zwrócić uwagę na problem dyskryminacji Rosjan, którzy pomimo iż w niektórych okręgach stanowią ponad 40%, nie mogą korzystać ze swojego języka ojczystego w urzędach[9].
Średnia gęstość zaludnienia to 35,05 osób na km². W miastach mieszka około 71% ludności.
Struktura narodowościowa/etniczna na Łotwie według spisów ludności z 2011 i 2000 roku[5]
Wyznania:luterańskie (głównie Łotysze z zachodniej i północnej części kraju),rzymskokatolickie (głównie Łotysze ze wschodniej części kraju, Polacy i Litwini),prawosławne (głównie Rosjanie, Białorusini i Ukraińcy).
Religią dominującą na Łotwie jestprotestantyzm (z wyjątkiem wschodniej cz. Łotwy, gdzie dominujekatolicyzm), ale tylko 7% Łotyszy praktykuje regularnie[11].
Według danychEurobarometru z 2005 roku[13] 37% Łotyszy deklaruje wiarę w istnienieBoga, 49% wierzy, że istnieje jakaś siła wyższa, zaś 10% nie deklaruje wiary w istnienie Boga, ducha czy innej „mocy”.
Granice administracyjne powiatów (novads) w Republice Łotewskiej poreformie administracyjnej z 2021 roku
Od 1 lipca 2021 roku (tj. od momentu wejścia w życiereformy administracyjnej z 2020 roku) Łotwa podzielona jest na 35 powiatów (novads) oraz 10 „miast państwowych“ (valstspilsētas), z których siedem największych jest wydzielonych administracyjnie, zaś pozostałe trzy zarządzane są z poziomu gminy.[14]
Głównym zadaniem powiatu, w tym samorządów powiatowych (novada domes) jest koordynowanie polityki gospodarczej i działańekologicznych w obrębie swojego terytorium.
Łotwa składa się z czterech krain historyczno-kulturowych:
W 2015 r. Łotwa była24. gospodarkąUnii Europejskiej pod względem wielkościPKB wparytecie siły nabywczej i104. gospodarką świata, a pod względem wielkości PKB nominalnego –25. gospodarką UE i98. gospodarką świata. W 2015 r.PKB per capita w parytecie siły nabywczej Łotwy wyniósł 18 500PPS (64,5% średniej UE), a PKB per capita nominalny – 12 326euro (42,9% średniej UE).
Łotwa uznawana jest przezONZ za kraj „bardzo wysoko rozwinięty” pod względemwskaźnika rozwoju społecznego (HDI), który bierze pod uwagę takie czynniki jak długość życia, średnią długość edukacji odbytej przez 25-latków i oczekiwany czas edukacji dzieci w wieku szkolnym, jak również realny PKBper capita, tj. z uwzględnieniemsiły nabywczej[15]. Wskaźnik HDI dla Łotwy za 2015 r. wyniósł 0,830, dając jej 44. miejsce na świecie na 188 uwzględnionych państw lub terytoriów zależnych, międzyWęgrami iArgentyną[16].
Dług publiczny Łotwy w 2015 r. wyniósł około 36% PKB[17], co było poziomem znacznie niższym od średniej UE, który wyniósł 85%. W 2016 r. według Eurostatuwspółczynnik Giniego dlaekwiwalentnych dochodów do dyspozycji, mierzący równomierność rozkładu dochodów, osiągnął dla Łotwy poziom (34,5)[18] znacznie wyższy od średniej UE (30,8). Najniższy poziom nierówności w UE w 2015 r. odnotowano na Słowacji (23,7), a najwyższy w Litwie – 38. Od 2005 r. obserwuje się na Łotwie sukcesywny spadek wartości współczynnika Giniego, co interpretuje się jako zmniejszanie nierówności dochodowych.
Gospodarka łotewska była jedną z najszybciej rozwijających się w Unii Europejskiej. Wzrost PKB w 2007 wynosił ponad 10%[19]W 2008 Łotwę nawiedził kryzys gospodarczy. Jeden z banków,Parex, ograniczył wypłaty z kont[20]. PKB w trzecim kwartale 2008 r. skurczył się o 4,2%, a rząd został zmuszony do zaciągnięcia pożyczki w Międzynarodowym Funduszu Walutowym i Komisji Europejskiej[21]. W pierwszym kwartale 2009 roku spadek PKB wyniósł 18%[22]. Łotwa w dniu 1 stycznia 2014 roku przyjęła walutęeuro.
Lasy zajmują na Łotwie ok. 2,7 mln ha. Z tego 12,6% to lasy chronione, pozostające w granicachparków narodowych,rezerwatów przyrody i parków przyrodniczych. Dalsze 38,5% to lasy z ograniczonymi formami gospodarowania, leżące w obszarach chronionego krajobrazu, „zielonych strefach” i na innych obszarach istotnych z punktu widzenia ochronyśrodowiska przyrodniczego. Pozostałe blisko 49% to lasy gospodarcze. Cały zasób drewna w tych lasach szacowany jest na 426 mln m³, z tego lasy państwowe 290 mln m³ (68%) i lasy prywatne ponad 130 mln m³ (blisko 31%). Wielkość planowanego rocznego pozyskania drewna wynosi ok. 6,2 miliona m³, co stanowi 2,3 m³/ha lub 85% średniorocznego przyrostu.
Z ramienia państwa lasami zarządza Minister Leśnictwa, który bezpośrednio nadzoruje pracę 34 obwodów leśnych (nadleśnictw), które z kolei dzielą się na 230 leśnictw, w których pracuje 1841 strażników leśnych[23].
Emisjarównoważnika dwutlenku węgla z terenu Łotwy wyniosła w 1990 roku 27,567 Mt, z czego 20,141 Mt stanowił dwutlenek węgla. W przeliczeniu na mieszkańca emisja wyniosła wówczas 7,559 t dwutlenku węgla, a w przeliczeniu na 1 dolarPKB 869 kg. Głównym źródłem emisji była wówczas energetyka. Następnie emisje spadały, osiągając minimum w roku 2000. Od tego czasu emisje utrzymują się na podobnym poziomie, przy czym w przeliczeniu na mieszkańca nieznacznie rosną, a w przeliczeniu na PKB nieznacznie spadają. W 2018 emisja dwutlenku węgla pochodzenia kopalnego wyniosła 7,824 Mt, a w przeliczeniu na mieszkańca 4,054 t i w przeliczeniu na 1 dolar PKB 154 kg. W tym czasie proporcjonalnie wzrósł udział emisji z transportu. Pojawienie się nowych gazów cieplarnianych, takich jakfluorowęglowodory sprawiło natomiast, że emisja równoważnika dwutlenku węgla jest prawie dwukrotnie wyższa od emisji samego dwutlenku węgla (w 2015 odpowiednio 13,452 Mt wobec 7,696 Mt)[24].
Nowe tablice rejestracyjne na Łotwie składają się zeurobandu z lewej strony, na którym znajdują się flagaUE, oraz niżejkod samochodowy Łotwy „LV”. Reszta to dwie czarne litery oznaczające serię tablicy rejestracyjnej,dywiz, i jedna do czterechcyfr (liczb mniejszych niż 1000 nie uzupełnia się do czterech cyfr poprzez dodanie z przodu odpowiedniej liczby zer).
Na starych tablicach z lewej strony znajdowały sięflaga Łotwy i kod samochodowy, a dalej dwie czarne litery oznaczające serię tablicy rejestracyjnej, dywiz, i cztery cyfry.
Za dodatkowy koszt są dostępne tablice rejestracyjne z dowolnym tekstem lub kombinacją cyfr.
Tablice rejestracyjne taksówek składają się z liter TQ, dywizu i 1–4 cyfr umieszczonych na żółtym tle.
Łotwa jest krajem nizinnym, z licznymiwzniesieniami, oraz posiada około 5000jezior, w większościpolodowcowych. Słabo urozmaiconykrajobraz, oraz także liczne źródła wód mineralnych predestynują Łotwę do stania się miejscem wypoczynku. Dużymi atutami Łotwy są długa linia brzegowa i nadbałtyckieplaże. Najsłynniejszym miastem wypoczynkowym jest otoczona wianuszkiem mniejszych ośrodkówJurmała, skąd można dopłynąć promem do innych portów nadBałtykiem. PozaRygą i Jurmałą wielu turystów odwiedza nieodległą od stolicySiguldę, leżącą na skrajuParku Narodowego Gauja, gdzie podziwiać można: zamki, jaskinie (największa –jaskinia Gutmana), jeziora,starodrzew. Turyści chętnie odwiedzają także drugie miasto kraju, położony nad DźwinąDyneburg.
W 2015 roku kraj ten odwiedziło 2,024 mln turystów (9,8% więcej niż w roku poprzednim), generując dla niego przychody na poziomie 895 mlndolarów[25].
Łotewskie Narodowe siły zbrojne składają się zWojsk Lądowych,Marynarki Wojennej,Sił Powietrznych, Żandarmerii Wojskowej oraz Obrony Krajowej. Liczą 5,3 tys. zawodowych żołnierzy i 16 tys. rezerwistów. Są wyposażone w 310 opancerzonych pojazdów bojowych, 45 sztuk artylerii samobieżnej, 10 artylerii holowanej, 11 okrętów patrolowych, 6 niszczycieli min i 4 śmigłowce. Są klasyfikowane jako 97. siła militarna na świecie z rocznym budżetem wynoszącym 750 mln USD[26].
↑Naddniestrzańska Republika Mołdawska nie jest uznawana przez żadne w pełni suwerenne państwo.
↑Republika Kosowa jednostronnie ogłosiła niepodległość, którajest uznawana przez 97 ze 193 państw członkowskich ONZ. Obecnie działa tam specjalna misja Unii Europejskiej –EULEX.
.svg)
