| miasto igmina | |||||
 Rondo w centrum | |||||
| |||||
| Państwo | |||||
|---|---|---|---|---|---|
| Województwo | |||||
| Powiat | |||||
| Konurbacja | |||||
| Data założenia | 1287 | ||||
| Prawa miejskie | 1951 | ||||
| Burmistrz | Aleksander Wyra | ||||
| Powierzchnia | 20,07 km² | ||||
| Populacja (2023) • liczba ludności • gęstość |
| ||||
| Strefa numeracyjna | 32 | ||||
| Kod pocztowy | 43-170 do 43-173 | ||||
| Tablice rejestracyjne | SMI | ||||
Położenie na mapie powiatu mikołowskiego  | |||||
Położenie na mapie Polski  | |||||
Położenie na mapie województwa śląskiego  | |||||
 50°08′58″N 18°50′25″E/50,149444 18,840278[1] | |||||
| TERC (TERYT) | 2408011 | ||||
| SIMC | 0941139 | ||||
Urząd miejski pl. Ratuszowy 143-170 Łaziska Górne | |||||
| |||||
| |||||
| Strona internetowa | |||||
| BIP | |||||
Łaziska Górne (niem.Ober Lazisk[2],łac.Lazyska Superiori,czes. hist.Horní Laziska[3]) –miasto w południowejPolsce, wwojewództwie śląskim, wpowiecie mikołowskim.
Według danych z grudnia 2022 r. miasto miało 19 940 mieszkańców[4].
W latach 1945–1950, będąc wsią, miejscowość należała i była siedzibą gminyŁaziska Górne.
24 czerwca 2024 r. został ogłoszony dekret Stolicy Apostolskiej podczas mszy na tzw. Wierzysku, ustawianającyśw. Jana Chrzciciela patronem miasta.
Łaziska Górne leżą w południowej częściWyżyny Katowickiej i na południowym krańcuGórnośląskiego Okręgu Przemysłowego.
Sąsiadują z miastami:Mikołów,Orzesze igminą Wyry.
Łaziska leżą 18 kilometrów na południe od stolicy województwa –Katowic.
Pod koniec 2018 roku burmistrz Orzesza ogłosił konsultacje społeczne, które dotyczyły zmiany granic administracyjnych Gminy Orzesze z Gminą Łaziska Górne, przez odłączenie części obszaru, należącego do Gminy Orzesze i przyłączenie go do Gminy Łaziska Górne[5].
Według danych z roku 2002 Łaziska Górne ma obszar 20,2 km², w tym: użytki rolne 41%, użytki leśne: 10%[6].Według danych GUS-u z 1 stycznia 2013 r., obecnie powierzchnia miasta wynosi 20,07 km²[7].
W skład Łazisk Górnych wchodzą 4 dzielnice:
Dane z 31 grudnia 2012 r.[4]:
| Opis | Ogółem | Kobiety | Mężczyźni | |||
|---|---|---|---|---|---|---|
| jednostka | osób | % | osób | % | osób | % |
| populacja | 22 467 | 100 | 11 586 | 51,6 | 10 881 | 48,4 |
| gęstość zaludnienia (mieszk./km²) | 1119 | 577 | 542 | |||
Piramida wieku mieszkańców Łazisk Górnych w 2014 r.[8]:
Nazwa Łaziska nawiązuje do przeszłości tych terenów. W Polsce istnieje wiele miejscowości, które noszą nazwę Łazisk. Wywodzi się ona ze starychłazów, łysin, czyli terenów, na których wypalano lasy pod uprawę.
Pierwsza wzmianka o „villa Lasiszka” pochodzi z 1287 r., kiedy to właścicielem tych ziem był rycerz Borko (Bolko) z Łazisk[9][10].
W alfabetycznym spisie miejscowości na terenieprowincji śląskiej wydanym w 1830 r. weWrocławiu przez Johanna Knie wieś występuje pod niemiecką nazwąOber Lazisk[11].
Pierwsza osada na tych terenach to obecna stara niemiecka dzielnicaŁaziska Średnie, dopiero później powstały niemieckie Dolne, a najpóźniej na okolicznych wzgórzach zasiedlono obszar, który nazwano Łaziskami Górnymi. Łaziska Dolne były lokowane na prawie niemieckim Magdeburskim[12]. O Łaziskach Dolnych wiadomo, że jako „Nowe Pole” były przekazane w formie darowizny dla kościoła św. Wojciecha wMikołowie przez „Księcia Opolskiego i Pana na Raciborzu”.
W dokumencie sprzedażydóbr pszczyńskich węgierskiemu szlachcicowi Aleksemu z roduTurzonów wystawionym przezKazimierza II cieszyńskiego wjęzyku czeskim weFrysztacie w dniu 21 lutego 1517 r. wśród wymienionych 50 wsi komory pszczyńskiej wymienionoLazyska Dolny iLazyska Horny[13]. Data ta jest uznawana za początek funkcjonowaniapszczyńskiego państwa stanowego.
Łaziska Dolne i Górne były od początku własnością panów naPszczynie – najpierwPiastów, a następnie innych rodów. NatomiastŁaziska Średnie były własnością rodzin szlacheckich do 1814 r., aby następnie przejść w ręce właścicieli stanowego państwa pszczyńskiego. W XVI w., w okresiereformacji większość mieszkańców przyjęłaewangelicyzm[14].
W 1806 r. otwarto w Łaziskach Górnych pierwszą szkołę, natomiast w Łaziskach Średnich w 1821 r.[15]
Do XVIII w. ludność trudniła się rolnictwem, choć już w XVII w. powstałahuta szkła (działała do następnego stulecia). Złoża węgla odkryto w 1779 r., być może już wtedy otwarto w Łaziskach Dolnych kopalnięHeinrichsglück –Szczęście Henryka (choć pojawia się też data 1839), a w 1779 r. w Łaziskach ŚrednichTreue Caroline. W 1823 r. Wyższy Urząd Górniczy wBrzegu wydzielił na terenie Łazisk obszar górniczy o powierzchni 4 520 tys. m² - w latach 1834 - 1858 funkcjonowało na tym terenie 12 kopalń[16]. W II połowie XIX w. do wsi dotarła industrializacja - otwartohutę oraz połączenia kolejowe (na liniachMikołów-Orzesze orazTychy-Orzesze).
Słownik geograficzny Królestwa Polskiego wymieniał w 1884 r. 7 działających kopalni:Augustenfreude,Brade w Łaziskach Górnych,Martha-Valesca (Waleska),Herzogin-Auguste,Gottmituns,Trautscholtsegen iBonaparte w Łaziskach Średnich oraz 1 nieczynną od 1845 r. –Heinrichsglück (Szczęście Henryka) w Łaziskach Dolnych. W Łaziskach Górnych istniało wówczas 119 budynków, w tym 104 domy i szkoła[17]. W 1910 r. w gminie wiejskiej Łaziska Górne mieszkało 2268 osób, wobszarze dworskim (Gutsbezirk Ober Lazisk) 920 osób, w gminie Łaziska Średnie 1406 mieszkańców, a w obszarze dworskim (Gutsbezirk Mittel Lazisk) 373, natomiast w gminie Łaziska Dolne 1227 osób, a w obszarze dworskim (Gutsbezirk Nieder Lazisk) 6[18].
%2c_1913.jpg)
W 1906 r. w Łaziskach Górnych powstałkościół (w wyniku rozbudowy dawnej kaplicy), a w 1908 r. utworzonoosobną parafię (do tej pory należały one do parafii w Mikołowie). W 1896 r. rozpoczęła się elektryfikacja, w 1910 r. książę pszczyński założył fabrykę materiałów wybuchowych (dzisiejszy ERG), a w 1917 r. zaczęła pracęElektrownia Łaziska (wówczas „Elektro”), wybudowana wraz z fabryką karbidu (również należące do Hochbergów)[16] i zaczęły pracę pierwsze wodociągi.
W okresie prusko-niemieckim na przełomie XIX i XX w. życie w Łaziskach Górnych toczyło się przyDorfstrasse (dzisiejszej ulicy Wiejskiej i Barlickiego) – znajdował się tam m.in. sklep kolonialny z produktami importowanymi orazKaufhaus z towarami spożywczymi. Wybudowano nową dzielnicę mieszkalną przy obecnej ulicy Św. Jana Pawła II - w nowychfamilokach zamieszkali sprowadzeni przez księcia pszczyńskiego górnicy wraz z rodzinami, w większości pochodzący zDolnego Śląska. Okolice te określano jakoHundekolonie (Psia kolonia) – nazwę ta wymyślili miejscowi łaziszczanie, nie pałający sympatią do napływowych mieszkańców, a nawiązywała do trudnych czasówWielkiej Wojny, kiedy to w czasie głodu nierzadko jedzono również psy[21].
Kiedy zakończyła sięI wojna światowa niektórzy mieszkańcy Łazisk brali udział wpowstaniach śląskich. W czasieI powstania zajęto dworzec kolejowy oraz kopalnieGottmituns i częśćTrautscholtsegen, w których mieściły się biura okręgu policyjnego. WII powstaniu doszło do starcia z żołnierzami włoskimi, sprowadzonymi przez dyrekcję kopalniPrinzengrube, w której wybuchłstrajk (powodem było niezrealizowanie żądania wydalenia kilkunastu wskazanych urzędników). Do spotkania z rozjemczym wojskiem włoskim doszło po raz kolejny w następnym roku - powstańcy nie pozwalali górnikom na zjazd pod ziemię i wówczasWłosi, wezwani zOrzesza, podjęli interwencję. W wyniku wymiany ognia zginęło trzech powstańców, ich grób znajduje się na cmentarzu parafialnym. Pomimo tego incydentu miejscowość pozostała w rękach powstańców do końca jego trwania[22]. Podczasplebiscytu w marcu 1921 r. większość łaziszczan opowiedziała się za przyłączeniem doPolski – w Górnych 1165 do 212, w Średnich 580 do 166, a w Dolnych 659 do 59; w obszarach dworskich wyniki plebiscytu również były korzystne dla Polski - 433 do 87 (Łaziska Górne) i 269 do 171 (Łaziska Średnie)[23]. Jednak według pierwotnych planów podziału Górnego Śląska teren Łazisk Górnych miał zostać w Niemczech (tzw. Linia Percival - de Marinis[24]; byłby to niewielki „cypel” terytorium poniżej granicy, którą projektowano na północ od miejscowości) z powodów ekonomicznych (kopalnie, huta i elektrownia). Ostatecznie, poIII powstaniu śląskim, Rada Ambasadorów zatwierdziła inny plan podziału obszaru plebiscytowego i Łaziska Górne zostały przyłączone do Polski. Nadal pozostały ważnym ośrodkiem górniczym - mapa z okresu międzywojennego pokazuje na terenie dzisiejszego miasta sześć kopalń (część już nieczynnych) –Alina (?)Brada,Princen,Kamieraca (?),Waleska iSzczęście Henryka[25]. Na niemieckiej mapie z 1943 na terenie dzisiejszych Łazisk Górnych zaznaczono te same kopalnie (poza pierwszą), tylko pod niemieckimi nazwami:Brade-grube,Prinzen-grube,Trautscholtsegen,Valeska iHeinrichsglück[26].
W 1922 roku wieś wpowiecie Pszczyna znalazła się na terenie teraz należącym do Polski Górnego Śląska. Niejasności podczasplebiscytu odzwierciedliły się podczas wizytyKorfantego i jego syna w 1922 roku w Górnym Łazisku, kiedy to, zagrożeni przez miejscowych, musieli opuścić miejscowość w pośpiechu i pod groźbą przemocy[27].
Lata 20. XX wieku charakteryzowały się częściowo gwałtownymi konfliktami dotyczącymi silnej, zakorzenionej w miejscowościniemieckiej mniejszości oraz polskiej administracji[28]. Dochodziło do nacjonalistycznie motywowanych zamachów bombowych ze strony Polaków przeciwko miejscowej ludności sympatyzującej zNiemcami. Najbardziej znanym był zamach bombowy na ówczesną restaurację Mucha[29]. Szkoła mniejszości niemieckiej funkcjonowała faktycznie z własnej inicjatywy miejscowej ludności sympatyzującej z Niemcami od 1924 roku[30]. Górne Łaziska stało się przedmiotem polityki wLidze Narodów, gdyPolska, wbrew przepisom, zamknęła szkołę mniejszości niemieckiej[31]. Niemiecka ludność, a szczególnie jej system szkolnictwa, cierpiała z powodu szykan ze strony polskich władz, które nakazały jej nielegalne zamknięcie[32]. Prasa szeroko informowała o braku ochrony dla ludności sympatyzującej z Niemcami przez miejscową polską policję podczas antyniemieckich akcji[33].
W 1927 r. zakończono budowę jednego z najbardziej charakterystycznych obiektów w ówczesnej gminie –ratusza (choć Łaziska nie posiadały jeszcze praw miejskich).
W latach 30. uruchomiono połączenie autobusowe zKatowicami przezMikołów – w 1937 r. autobusy firmyŚląskie Linie Autobusowe, kursujące do 8 razy dziennie aż do Zakładów Elektro[34], przewiozły na tej trasie łącznie ponad 320 tysięcy osób[35].
W okresie międzywojennym miejscowość była bastionem wpływów Polskiej Partii Socjalistycznej[36].
PodczasII wojny światowej Łaziska już 1 września zostały zajęte przez jednostki Wehrmachtu iFreikorpsu (granica z III Rzeszą biegła zaledwie kilkanaście kilometrów od wsi, a wśród atakujących mogli znajdować się też niemieccy mieszkańcy Łazisk[37]), wkraczające od stronyOrzesza. Nie obyło się bez rozlewu krwi. Zakładów „Elektro” bronili m.in. studenci odbywający tam praktyki (wszyscy zostali zabici w walce), kilku żołnierzyWojska Polskiego zginęło przy zakładach chemicznych, kilku również wŁaziskach Średnich. W dzielnicyBrada spłonęło ponad 20 domów; ogień strawił także kościół w Łaziskach Górnych, na którego wieży polskie wojsko umieściło punkt obserwacyjny (według innych źródeł punkt ten mieścił się na wieży wodociągowej), salę katechetyczną, kościelne zabudowania gospodarcze oraz działający wówczas klasztor żeński[38]. Polscy żołnierze bronili się też w schronach – umocnieniachObszaru Warownego Śląsk w Łaziskach Dolnych i Średnich, ale szybko się z nich wycofali wobec przeważających sił wroga. Niemieckie samoloty zrzuciły także kilka bomb, zabijając m.in. jednego z robotników pracujących przy budowie nawierzchni dzisiejszej ulicy Mikołowskiej.
2 września Niemcy aresztowali wójta Łazisk Dolnych – dalsze jego losy są nieznane. Tego i w ciągu następnych dni oddziały Wehrmachtu i Freikorpsu rozstrzelali w Łaziskach kilkadziesiąt osób – w Górnych 20, w Średnich 17, a w Dolnych 11[37]. Część z nich była dawnymi powstańcami śląskimi, innych aresztowano pod zarzutem posiadania broni i otwierania ognia do niemieckiego wojska. Niektórych byłych powstańców wydali ich sąsiedzi[37].
3 września 1939 roku kościół został poważnie uszkodzony przez niemiecką artylerię. Był to jedyny kościół na terenie Górnego Śląska, anektowanym przez Polskę w 1922 roku, który podczas walk został praktycznie całkowicie zniszczony[39]. Odbudowa kościoła w Łaziskach Górnych przebiegała sprawnie, z dostawą dwóch wagonów dachówek z Aschaffendorfu w Turyngii wiosną 1942 roku oraz wykonaniem ławek i konfesjonałów przez mistrza stolarskiego Mendeckiego w tym samym roku. Środki finansowe diecezji wspierały odbudowę. Dodatkowo zakupiono rzeźbione stacje Drogi Krzyżowej i zaprojektowano ołtarz z czarnego granitu do prezbiterium, kompletny z trzymetrowym krzyżem z brązu i trzema witrażami mozaikowymi, wykonanymi przez firmę Meyer z Monachium. Postępy zostały jednak gwałtownie przerwane przez przybycie Armii Czerwonej w styczniu 1945 roku, gdy sowiecki czołg ostrzelał wierzchołek wieży kościelnej, powodując nowe, poważne zniszczenia[40].
Podczas wojny mieszkańcy walczyli i ginęli na frontach w mundurach armii zarówno niemieckiej, jak i alianckich. Władze niemieckie planowały zmienić niemiecką nazwę Łazisk Górnych zOber Lazisk (kojarzyła się zbyt słowiańsko) naPrinzengrube, ale ostatecznie do tego nie doszło, choć na niemieckich mapach z okresu wojny zamiast nazwyKopanina pojawia sięPrinzenkolonie[26]. Planowana była również nazwaMittel Laziska naMittelgruben, aNieder Lazisk naNiedergruben[41].
W styczniu 1945 r. miejscowość została zdobyta przez Armię Czerwoną – pozostałością po działaniach wojennych są 4 zbiorowe mogiły niemieckich żołnierzy, w których pochowano kilkudziesięciu zabitych[37]. Pierwszy radziecki czołg wjeżdżający do miasta ostrzelał wieżę kościelną, która runęła. Wojska radzieckie zniszczyły także bramę wjazdową na plac kościelny[38]. Spaleniu uległ również ratusz[42].
Rządy nowej władzy ludowej, oprócz represji (zimą 1945 r. niektórych Łaziszczan wywieziono naSybir[38]), przyniosłyprawa miejskie (1951 r.), status osiedla dlaŁazisk Średnich (do których w 1945 r. wcielonoŁaziska Dolne), a ostatecznie połączenie wszystkich łaziskich dzielnic w jeden organizm miejski (1973 r.). W okresie Polski Ludowej przyłączono też do miejscowości fragmenty gromadyMokre (w latach 50. stację kolejową wraz z osiedlemAmeryka, w latach 70. – kolejne niewielkie osiedle). Niestety, Łaziska, jako teren wysoce uprzemysłowiony, były przez kilkadziesiąt lat narażone na zagrożenia ekologiczne, płynące z miejscowych zakładów. Dopiero po 1989 r. powietrze zostało oczyszczone z zanieczyszczeń.
OkresPRL-u to także największe sukcesy najstarszego łaziskiego chóru –Echo (założony w 1913 r.). Reaktywowany po II wojnie światowej, wybudował własnym wysiłkiem budynek przeznaczony na występy i próby. W latach 40. i 50. był w ścisłej czołówce polskich chórów amatorskich – kilkukrotnie występował na przeglądach piosenki w Warszawie, a występy chóru transmitowało Polskie Radio. Chór istnieje do dziś i jest jednym z najstarszych na Śląsku.
Z kolei w 1948 r. otwarto pierwszą w miejscowościbibliotekę publiczną – mieściła się w ratuszu. Później przeniesiono ją do pomieszczeń w nowo wybudowanym okazałym Miejskim Domu Kultury (do tej pory jest największym w powiecie mikołowskim), a na początku lat 90. XX w. do dawnego budynku mieszkalnego – tzw.Schlafhausu.
Budynek ratusza, oprócz swej funkcji, okresowo mieścił wspomniany MDK, posterunekMO, a w latach 60. i 70. XX w. takżełaźnię publiczną[43].
.JPG)
Na terenie miasta znajduje się 8 obiektów wpisanych na listę zabytków (wszystkie, poza jednym, zostały na nią wpisane w 2005 r.)[44]:
Najstarszym obiektem jest krzyż dziękczynny z 1738 r., ustawiony przez mistrza szklarskiego Szymona Mendeckiego z książęcej huty szkła w podzięce za jej ocalenie podczas wielkiego huraganu, który przeszedł w tym roku nad Łaziskami. Został odnowiony w 1834 r. po uszkodzeniach dokonanych przezposzukiwaczy skarbów[45]. Krzyż stoi w dzielnicyBrada, na terenie prywatnym.
Inne wiekowe budynki to m.in.:
W 2009 r. otwarto w Łaziskach Górnych halę widowiskowo-sportową (należącą do Miejskiego Ośrodka Sportu i Rekreacji) o ogólnej kubaturze 85 tys. m², mieszczącą arenę główną (1,2 tys. m² z 410 miejscami na widowni), kręgielnię, siłownię, saunę oraz salę fitness. Jest to największy i najnowocześniejszy obiekt wpowiecie mikołowskim[47].
W mieście znajduje się także druga hala sportowa, Stadion Miejski oraz Ośrodek Rekreacyjno-Sportowy „Żabka” z otwartymi basenami, kortami tenisowymi oraz boiskiem ze sztuczną nawierzchnią, a zimą działa na nim lodowisko.
W latach 1953–1977 w mieście działała drużynahokeja na lodzieElektro Łaziska Górne (początkowo jako „Ogniwo”, następnie „Sparta” Łaziska), który w latach 60. XX w. grał w II lidze – największym sukcesem było 4. miejsce w sezonie1963/64 oraz mistrzostwoŚląska (ligi okręgowej katowickiej) w sezonie 1967/68. Swoje mecze rozgrywała na nieistniejącym już lodowisku przy ulicy F. Chopina – obiekt mógł pomieścić niecałe 5 tys. widzów[48].
Przez Łaziska Górne biegnie dwupasmowadroga krajowa nr 81 (popularnaWiślanka) zKatowic doSkoczowa.
Połączenie ze stolicą województwa zapewniają także pociągi kursujące nalinii kolejowej nr 140 (Katowice-Nędza). Zatrzymują się one na dwóch przystankach kolejowych:Łaziska Górne orazŁaziska Górne Brada. Na żadnym z nich nie ma już czynnego dworca kolejowego.
W południowej części miasta funkcjonuje jeszczelinia kolejowa nr 169Tychy-Orzesze Jaśkowice, z dwoma dawnymi przystankami:Łaziska Średnie iŁaziska Kopanina oraz ładownią kolejową Łaziska Huta. W latach 90. XX wieku trasę zamknięto dla ruchu pasażerskiego i obecnie kursują po niej tylko składy towarowe. Od 15.06.2025 r. przywrócono połączenia kolejowe przez LK169. Jest to linia S74 obsługiwana przez Koleje Śląskie.
Autobusowy transport miejski zapewniaZTM. Od 4 stycznia 2016 r. w Łaziskach Górnych zaczęły funkcjonować trzy bezpłatne linie miejskie, kursujące w granicach administracyjnych gminy oraz do granicznych terenówOrzesza iMikołowa[49].
Łaziska Górne sągminą miejską. Mieszkańcy wybierają do Rady Miejskiej w Łaziskach Górnych 15 radnych.
Liczba mandatów dla poszczególnych komitetów przedstawia się następująco[50]:
Mandaty radnych otrzymali:
Organem wykonawczym samorządu jest burmistrz miasta, którym obecnie jest Aleksander Wyra, który w wyborach samorządowych w 2024 roku, został wybrany w pierwszej turze głosowania z przewagą 83,47% (6 457 głosów). Jego przeciwnikiem był Sebstian Reinhold Handÿ-FIscher który uzyskał 16,53% (1279 głosów)[52].
Trzyparafie:
Jedenzbór:
| Przynależność wojewódzka |
|
|---|---|
| Miasta (1954–75*) | |
| Osiedla (1954–72) | |
| Gromady (1954–72) |
|
| Gminy wiejskie (1973–75**) | |
| Gminy miejskie (1999–2001→) | |
| Gminy wiejskie (1999–2001→) | |
| Legenda |
|
_REJON_ZAGLEBIE_POLSKIE_15_MIKOLOW_1926.jpg){kind=link}
