Ta strona zawiera symbole fonetyczneMAF. Bez właściwego wsparcia renderowania wyświetlane mogą być puste prostokąty lub inne symbole zamiast znakówUnikodu.
Znak „ß” w różnych krojach pismaZnak „ß”, użyty w krótkiej inwokacji na sklepieniu spichlerza wPrzeczycy z 1732
ẞ ß (escet,niem.Eszett lubscharfes S „ostre S”) – litera występująca wyłącznie walfabecie niemieckim, z wyjątkiem alfabetu w standardzie szwajcarskim używanym wSzwajcarii iLiechtensteinie. Reprezentuje onaspółgłoskę szczelinową dziąsłową bezdźwięczną (polskie s). Znak ten powstał jako ligatura małych literS iZ, zapisywanych historycznie jakoſ iʒ (ſʒ), co stanowi źródło nazwEs-Zett. Litera nazywana jest teżScharfes-S, gdyż jest czytana zawsze tak jak polskies, zaś litera S w niemieckim może być wymawiana na trzy sposoby: jak polskies (was),z (sein) lubsz (Stunde). Litera ß występuje zawsze w środku lub na końcu wyrazu.
Litera ß jest wymawiana w identyczny sposób jak dwuznakss (doppel S). Poreformie ortograficznej z 1996 r.ß używa się wyłącznie podyftongach i długichsamogłoskach, a w pozostałych przypadkach zapisywane jestss. Nie dotyczy to wersji alfabetu stosowanej w Szwajcarii i Liechtensteinie, gdzie zawsze używa sięss, aß nie funkcjonuje w ogóle. Ponadto zastępowanie ß przezss jest obowiązkowe, gdy czcionka nie zawiera tego znaku. Dwuznakuss zamiastß używa się też często, gdy słowo go zawierające zapisywane jest dużymi literami, ponieważ escet funkcjonuje zasadniczo jako minuskuła, gdyż nie znajduje się na początku żadnego słowa. Zastępowanieß majuskułąSS powoduje problem, gdyż w m.in. nazwach własnych (szczególnie nazwiskach) przekształcając wielkie literySS w małe nie wiadomo, czy w ich miejscu stoiß czyss. Stąd pojawiły się postulaty stworzenia majuskuły escetu (ẞ), która ostatecznie została oficjalnie uznana przezRadę Ortografii Niemieckiej w 2017 r.[1][2] Zatem, zamiast zastępowaćß przezSS (wcześniej stosowano również formęSZ) w zapisie słowa wielkimi literami, można też użyćẞ, chociaż jest niedostępna na niemieckim układzie klawiatury i została oficjalnie zatwierdzona dosyć niedawno[3]. Niedozwolone jest także zastępowanie przez wielką literęB, podobną do escetu kształtem.
Dawniej stosowany częściej niż dziś, w odgórnie reformowanej pisownijęzyka niemieckiego znakß zastąpiony został przezss w położeniu po samogłosce krótkiej, a przed spółgłoską lub na końcu wyrazu, na przykład:
Expreß → Express
Boß → Boss
Schloß → Schloss
Obowiązujące przed reformą z 1996 r. reguły pisania ß pochodzą od ortografaJohanna Christopha Adelunga i zostały wprowadzone do szkół i urzędów reformą niemieckiej pisowni z 1901 r.
Zgodnie z nimi ß pisano:
na końcu wyrazu:muß,aß,Kuß,daß
na końcu cząstki wyrazowej:kußecht,Schlußstrich,Paßbild
przed spółgłoską:müßt,paßt,grüßt,wäßrig,unvergeßne,Rößl
po akcentowanej długiej samogłosce:Straße,aß,aßen,Buße,grüßt (niezmienione)
między samogłoskami, z których pierwsza była krótka:müssen,Wasser,Küsse,Rüssel.
w wyrazach obcego pochodzenia:Renaissance,Croissant,Fitness.
Zbitkass pozostawała na końcu wyrazu, jeżeli po nim stałapostrof:(ich) lass', ale:laß! (tryb rozkazujący).
Pewne nazwy własne nie stosowały się do reguły pisaniaß na końcu, np.: ciąg uliczny weFrankfurcie nad MenemFreßgass (z powodu gwary brakuje na końcu litery „e”), miejscowośćNeuss i osobaGünterGrass.
Literas odpowiada głosce [z] z wyjątkiem niektórych zapożyczeń (zwłaszcza zjęzyka angielskiego), chyba że ulega ubezdźwięcznieniu. Jednak inaczej niż wjęzyku polskim ubezdźwięcznienie następuje nie tylko przed spółgłoskami bezdźwięcznymi i w wygłosie wyrazu, ale często też w wygłosiemorfemu. W tym ostatnim przypadku ubezdźwięcznienie nie następuje przedkońcówkami fleksyjnymi rozpoczynającymi się od samogłoski. A więc na przykład:das Haus [dasˈhaʊs] (ubezdźwięcznienie w wygłosie wyrazu),häuslich [ˈhɔʏslɪç] (ubezdźwięcznienie w wygłosiemorfemu), ale:die Häuser [diːˈhɔʏzɐ] (brak ubezdźwięcznienia przed samogłoską w nagłosie końcówki fleksyjnej), por. pol.chodź [ˈxɔʨ] –chodźmy [ˈxɔʨmɨ][4], ale:chodzimy [xɔˈʥimɨ]. Z tego powodu łącznik-(e)s- czyta się jak [(ə)s] (Todesangst [ˌtoːdəsˈʔaŋst]).
Niekiedyß/ss wymienia się zs:das Geheimnis – die Geheimnisse,des – dessen (aleden – denen),aus – außer. Wynika to z wymowy.
Połączeniast,sp na początku wyrazów i cząstek wyrazowych czyta się odpowiednio jak polskieszt [ʃt] iszp [ʃp] (Stube [ˈʃtuːbə],verspäten [fɐˈʃpeːtn̩]). W innych pozycjach przedspółgłoskamibezdźwięcznymis oznacza głoskę [s], aß/ss spotyka się rzadko (Ski, Aster, ist – 'jest', aleisst (nowe)/ißt (dawne) – 'je').
Tekst polski z 1599 roku pochodzący z polskiego tłumaczeniaBibliiJakuba Wujka, w nim położenie litery ß przy jednym podanym słowie: „náßéy” (naszej).
Zgodnie z uchwałąRady Języka Polskiego niemiecka litera ß w tekstach polskich powinna być zapisywana jako „ss”, dopuszcza się jednak zapis oryginalny w uzasadnionych przypadkach[6].
