Cas di torto ofcas di lodo (tambe yamacas di bara), ta un estilo di construccion tradicional naAruba yBonaire.[1]. Ta calcula cu naAruba tin mas of menos sesentidos cas di torto ainda, aunke solamente cuater ta den bon estado.
Ta pensa cu e tradicion di traha cas di torto a bin for diVenezuela, pa motibo cu napeninsula di Paraguaná tabatin e mesun sorto di cas aki, cu nan tabata yama "casa de torta".[2] E tradicion aki a sigui te na aña1925.
E prome habitantenan tabata e indjannan cu a biba naAruba tabata uza material cu nan haya den naturalesa pa construi nan cas. A cuminsa traha cas di torto of cas di lodo densiglo diesocho. Nan tabata uza un mescla di klei y awa (lodo) y yerba seco (Panicum capillare). Pa e structura tabata uza palo di mata ycadushi (Cereus) y tabata situa e cas conforme e pasada di aire y posicion di solo. Despues cu limpia e tereno y pareh'e, ta cuminsa cu trahamento di e cas. Nan tabata coy cuater brasa diki dikwihi cu parti ariba unhorket y hinca esakinan den tera. Parti ariba tambe nan tabata pone taki diki di cuihi pa forma asina e spant pa carga e dak. Ora cu nan cla cu esaki, nan tabata pone tur e partinan cu lo forma porta y bentana. Despues cu nan finalisa eskelet, nan tabata vlecht tur esaki den forma di crus, lagando solamente e partinan paporta ybentana habri.
Nan tabatapleister eskelet tur dos banda cu torto, esta e mescla dilodo cuyerba. Nan tabata yena eskelet cu aproximadamente dies centimeter di torto cada banda. Tin hende ta bisapañota en bes di pleister. Despues nan tabata blancha e cas cu un mescla dicalichimula yaloe. Cu e calki aki e cas tabata haya un colo un poco geel. E marga di e aloe tabata evitacomehein drenta den structura di e cas. Nan tabata pone bentana y porta habri pafo y tabata duna nan generalmente un colo berde scur.
Pa traha e dak, nan tabata uzapal'i maishi. Nan tabata laga esaki seca denbohi. Despues tabata habri e bohi fo'i otro y tabata pres e pal'i maishi debidamente. Djey nan tabata pone esakinan riba e skelet pa forma e dak.
Un cas di torto ta consisti di unsala, uncushina y un of doscamber. E hendenan di cas tabata cushina ribafogon. Riba esaki tabatin fogon, nan tabata uza un confo pafo pa cushina.Bestro y baño tambe tabata pafo.
Segun tempo tabata pasa a bin cambio den e estilo di construccion di e casnan aki. E murayanan tabata bira cas bes mas diki, como cu tabata uza piedra basta grandi pa traha. E dak si a keda e prome temponan di pal'i maishi. Cu binida di [[refineria Lago na1924, a cambia e daknan pazim ofasbest. Poco poco a cambia porta y bentana tambe, sea payalusi dipalo of paglas. Teniendo cuenta cu clima di Aruba, e cambionan aki no tabata asina faborabel, ya cu e casnan no tabata asina fresco mas manera esunnan original. NaMasiduri ainda po observa un cas di torto y naCunucu Arikok tin un replica di un cas di torto.
Trahamento di un cas asina tabata un asunto colectivo. Famia, bisiña y amigo tabata haya cuminda y bebida. P'esey hopi biaha ainda bo ta haya tur e famianan ta biba cerca di otro. Denconstruccion cada un tabatin cu paga lomba.
Fundacion Herencia Historico di Aruba, hunto cu e cineasta Jado Maduro, ta realisa na 2022 e documentarioCasnan di Torto na Aruba.[3]
Fuente, nota i/òf referensia
|