ପୁରୁଷ
[ଦ୍ରଷ୍ଟବ୍ୟ —ନରଜାତି ନର ଓ ନାରୀମାନଙ୍କର ସମଷ୍ଟି, ଅଣ୍ଡିରା ଓ ମାଈ ଉଭୟଙ୍କଦ୍ୱାରା ନରଜାତି ଗଠିତ ହିନ୍ଦୁଶାସ୍ତ୍ର ଅନୁସାରେ ପୁରୁଷଙ୍କୁ ଚାରିଭାଗରେ ଓ ନାରୀଙ୍କୁ ଚାରିଜାତିରେ ବିଭକ୍ତ କରା ଯାଇଅଛି ଯଥା—ନରଜାତି:—୧. (ଶଶ)=ମୃଦୁସ୍ୱଭାବ, ରମଣୀୟ, ଗୁଣବାନ୍ ଓ ଧାର୍ମିକ ୨. (ମୃଗ)= ମଧୁରଭାଷୀ, ସୁଦେହ, ଭୀରୁ. ଗୁଣବାନ୍ ଓ ସତ୍ୟବାଦୀ ୩. (ବୃଷ)= ନତାଙ୍ଗ, ଶୀଘ୍ରକାମ ଓ ବଳବାନ୍ ୪. (ଅଶ୍ୱ)=ଦୀର୍ଘାଙ୍ଗ ଓ ପରାକ୍ରମୀ
ନାରୀଜାତି:—୧. (ପଦ୍ମିନୀ)=ପଦ୍ମଗନ୍ଧା, ସୁକୁମାରୀ, ପ୍ରେମଶୀଳା, କୋମଳଭାଷିଣୀ, କ୍ଷୀଣଦେହା, ଧାର୍ମିକ ଓ ସ୍ୱାମୀଭକ୍ତା ୨ (ଚିତ୍ରଣୀ)— ସୁନ୍ଦରୀ, ତରଳମତି ଓ ସ୍ନେହଶୀଳାଷ ୩. (ଶଙ୍ଖିନୀ)=ଦୀର୍ଘକାୟା, ଦୀର୍ଘକେଶା, ନାତିସ୍ଥୂଳା, ନାତିକୃଶା, ଚଞ୍ଚଳମତି, କ୍ରୋଧସ୍ୱଭାବ ଓ ରତିସସମୂତ୍ସୁକା ୪. (ହସ୍ତିନୀ)= ବୃହଦ୍ଦେହା, ନିଷ୍ଠୁରସ୍ୱଭାବ ଓ କାମୁକା
ନରଜାତିର ୧ମ, ୨ୟ, ୩ୟ ଓ୪ର୍ଥ ଜାତି ଯଥାକ୍ରମେ ନାରୀ— ଜାତିର୧ମା,୨ୟା,୩ୟା ଓ୪ର୍ଥୀ ଶ୍ରେଣୀର ସ୍ୱୀ ପ୍ରତି ଯୋଗ୍ୟ ବର ବୋଲି ଶାସ୍ତ୍ରରେ ବର୍ଣ୍ଣିତ]
[ଦ୍ରଷ୍ଟବ୍ୟ —ଓଡ଼ିଆ ବ୍ୟାକରଣରେ ଇଂରାଜି ବ୍ୟାକରଣ ଅନୁକରଣରେ ପ୍ରଥମ ପୁରୁଷ 'ମୁଁ' ଦ୍ୱିତୀୟ ପୁରୁଷ 'ତୁମ୍ଭେ' ଓ ତୃତୀୟ ପୁରୁଷ 'ସେ'; ସଂସ୍କୃତ ବ୍ୟାକରଣରେ 'ଆମ୍ଭେ' ଉତ୍ତମ ପୁରୁଷ, 'ତୁମ୍ଭେ' ମଧ୍ୟମ ପୁରୁଷ ଓ 'ସେ' ପ୍ରଥମ ପୁରୁଷ ଅଟେ]
ବିସ୍ପରଣ କରସଙ୍ଗ ପୟୋଧର ଫଳତୁଙ୍ଗ ପୁରୁଷ ପ୍ରକାଶି ରଞ୍ଜନକୁ— ଭଞ୍ଜ. ବୈଦେହୀଶବିଳାସ
ଚଷା ହୁଡ଼ିଲେ ବରଷେ, ମଣିଷ ହୁଡିଲେ ପୁରୁଷେ ଢ଼ଗ
ବ୍ରହ୍ମାର ଚତୁର୍ଥ ପୁରୁଷ ମୁଁ ସତ ତିରାୟୁ ତା କରେ— ଭଞ୍ଜ. ବୈଦେହୀଶିଳାସ
with the arms raised up; about sevan feet.
(ଯଥା—ଏ ପୋଖରୀରେ ଚାରି ପୁରୁଷ ପାଣି ଅଛି)
ପୁରୁଷ