Oneen (yknBakka Duwwaan,Dawwayyaan, Afaan Ingiliffaan:vacuum) iddoo wantoonni (matter) keessaa guutummaatti ykn gar-tokkeen irraa haqamaniidha. Kunis jechuun, iddoo suudoonni (particles) gaasii keessa jiran baayyee muraasa ta'an, kanaaf dhiibbaan (pressure) isaa dhiibbaa qilmarsaa (atmospheric pressure) lafaa irra baayyee gadi aanaadha. Oneen guutuu (perfect vacuum) kan suudoo tokkollee of keessaa hin qabne tiyooriidhaan malee qabatamaan uumuun hin danda'amu, sababni isaas suudoonni hawaa keessaa yeroo hundumaa dhufu. Haa ta'u malee, tekinooloojiin onee qulqullina olaanaa qabu uumuun saayinsii fi industirii keessatti faayidaa guddaa qaba.
Yaadni waa'ee "bakka duwwaa" jiraachuu fi dhabuu isaa seenaa falaasamaa fi saayinsii keessatti falmii guddaa ture.
- Giriikii Durii: Falaasfaan akkaPaarmeenidii "bakka duwwaan" jiraachuu hin danda'u jedhee falma ture. Karaa biraa,Democritus fi warri atoomaawaa (atomists) wantoonni hundi atoomota xixiqqoo fi "bakka duwwaa" atoomota gidduu jiru irraa ijaaramani jedhu turan. Haa ta'u malee, yaadrimeenAristootil kan "uumamni bakka duwwaa jibbiti" (nature abhors a vacuum) jedhu waggoota kumaatamaaf fudhatama argatee ture.
- Jaarraa 17ffaa: Guddinni qabatamaan kan dhufe saayintistii XaaliyaaniiEvangelista Torricelli tiin. Bara 1643, yaalii isaa kan baaroomeetira meerkuriitiin (mercury barometer) gaggeesseen, onee guutuu kan jalqabaa uumuu fi safaruu danda'e. Kunis yaada Aristootilii soba taasise.
- Otto von Guericke: Bara 1654, saayintistiin Jarmanii kun yaalii beekamaaMagdeburg hemispheres jedhamu gaggeesse. Geengoo sibiilaa gurguddoo lama walitti qabsiisee qilleensa keessaa xuuxuun, fardeen kudha-ja'a walitti hidhamanii illee gargar baasuu akka hin dandeenye agarsiise. Kunis humna dhiibbaa qilmarsaa (atmospheric pressure) ifatti mul'ise.
Oneen amaloota addaa kan iddoo qilleensa qabu irraa adda ta'e agarsiisa.
- Sochii Keessatti: Onee keessa dhibbaan qilleensaa (air resistance) waan hin jirreef, wantoonni ulfaatina adda addaa qaban saffisa wal-qixa ta'een kufu. Yaaliin beekamaan Apollo 15 irratti Addeessa (kan qilmarsa hin qabne) irratti gaggeeffame, baallee fi madoosha yeroo tokkotti gad-lakkifamanii yeroo tokkotti lafa akka ga'an agarsiise.
- Sagalee: Sagaleen dambalii dhiibbaa waan ta'eef, deemuu fi dhaga'amuuf miidiyaa (akka qilleensaa ykn bishaanii) barbaada. Onee keessa suudoonni waan hin jirreef, sagaleen keessa darbuu hin danda'u.
- Hoo'a: Hoo'i karaa sadiin darbuu danda'a: konvekshinii (convection), kondakshinii (conduction), fi raadiyeeshinii (radiation). Oneen suudoo waan hin qabneef, hoo'i karaa konvekshinii fi kondakshiniin darbuu hin danda'u. Kanaaf, oneen insuleetara hoo'aa isa gaariidha. Fakkeenyi gaariin Tarmuusii (thermos flask) yoo ta'u, dhangala'aa hoo'aa ykn qorraa yeroo dheeraaf eeguuf oneen gargar-baasa.
- Amala Elektirikii: Oneen daayielektiriikii (dielectric) gaariidha, jechuunis elektiriikii dabarsuu mannaa ittisa. Elektirooniksiin durii kan akkatuubii onee (vacuum tubes) yaada kanarratti hundaa'a.
Oneen kan uumamu meeshaapaampii onee (vacuum pump) jedhamuun, suudoo gaasii iddoo cufaa keessaa xuuxuun ykn dhiibuun baasuudha. Oneen akka qulqullina isaatti sadarkaa adda addaatti qoodama:
- Onee Gad-aanaa (Low Vacuum): Ifaa guluuppii (incandescent light bulbs) keessatti.
- Onee Giddugaleessaa (Medium Vacuum): Nyaata oneen saamsamu (vacuum packaging) keessatti.
- Onee Ol-aanaa (High Vacuum): Tuubii elektiroonii fi shifargaa elektiroonii keessatti.
- Onee Olaanaa Guddaa (Ultra-high Vacuum): Saffisoo suudoo (particle accelerators) kan akka CERN fi qorannoo fiiziksii gadi fagoo keessatti.
Oneen jireenya ammayyaa keessatti bakka guddaa qaba.
- Industirii fi Tekinooloojii:
- Ifaa Guluuppii (Incandescent Light Bulbs):** Filamentiin (kirriin) gubatee akka hin cinneef, qilleensi keessaa baafamee gaasii biraa ykn oneen guutama.
- Saamsama Nyaataa (Food Packaging):** Oksijiinii saamsama keessaa baasuun, baakteeriyaan akka hin baay'anne taasisa, kunis nyaanni yeroo dheeraaf akka turu godha.
- Warshaa Semikondaaktarii (Semiconductor Industry):** Chiippiiwwan kompiitaraa oomishuuf naannoo qulqulluu oneen uumame barbaachisa.
- Saayinsii fi Qorannoo:
- Saffisoo Suudoo (Particle Accelerators):** Suudoonni akka pirootoonii saffisa ifaatti dhihaatanii akka deeman gochuuf, onee olaanaa barbaadu.
- Shifargaa Elektiroonii (Electron Microscopes):** Elektiroononni akka hin faffacaaneef oneen barbaachisa.
- Qorannoo Hawwaa:** Baluunonni hawaa fi saatalaayitoonni yaaliif lafa irratti kutaa onee keessatti qoratamu.
- Jireenya Guyyuu:
- Tarmuusii (Thermos Flask):** Hoo'a ykn qorra eeguuf.
- Maashinii Onee (Vacuum Cleaner):** Dhiibbaa qilleensaa gadi aanaa uumuun awwaara xuuxa (onee gar-tokkee uuma).
Oneen qulqullina olaanaa qabu kan uumamaan argamuhawaa alaa (outer space) keessatti. Hawaan guutummaatti duwwaa miti, garuu suudoonni (irra caalaatti haayidiroojinii) baayyee faffaca'anii argamu. Dhiibbaan hawaa keessaa kan lafaatti dhihoo jiru irra baayyee gadi aanaadha.
