Zimbabwe Republic of Zimbabwe Nyika yeZimbabwe Ilizwe leZimbabwe Dziko la Zimbabwe Dziko la Zimbabwe Hango yeZimbabwe Zimbabwe Nù Inyika yeZimbabwe Nyika yeZimbabwe Tiko ra Zimbabwe Naha ya Zimbabwe Cisi ca Zimbabwe Naga ya Zimbabwe Shango ḽa Zimbabwe Ilizwe leZimbabwe
Kalibusiswe Ilizwe leZimbabwe (en lenga Ndebele) Simudzai Mureza Wedu weZimbabwe (en lenga Shona)
Còde telefonic
+263
Zimbabwe es un país d'Africa qu'a pas cap de frontièra maritima e que s'esten ente lo fluviZambèzi, las cataractas de Victoria, lo fluviLimpopo. ConfrontaZambia al nòrd,Moçambic al nòrd-èst e a l'èst,Sud-Africa al sud, eBotswana a l'oèst. La capitala esHarare (metropòli : 1 469 149 abitants). D'autras vilas importantas son Bulawayo (621 742 abitants), Chitung-wiza (274 912 abitants) e Mutare (131 367 abitants). Lo país e las soas frontièras actuaus que son gessit de la colonizacion britanica que miè a la creacion de laRhodesia que prenè la soa independénciade facto en1965 au prohèit deus colons dab un regime de discrimacion que ho vençut per una resistència que batejèt lo país en onor a principau monument istoric : loGran Zimbabwe (Dzimba-dza-mabwe enshona). LoReiaume Unit qu'areconegóde jure la soa independéncia en1980.
Las soas lengas principaus que son l'anglés (lenga de la colonizacion europea), lo shona eloNdebele (en mai d'un flòc d'autas lenga localas).
Lo gentilici eszimbabwés -esa (idemzimbabwean -ana).
Au nivèuclimatic, Zimbabwe pòu èsser devesit en doas zònas. La premiera cuerb lo centre e la màger part dau nòrd e de l'èst dau país. A un clima de tipetropicau moderat per l'altitud. La sason umida dura de novembre a març e pòt entraïnar d'inondacions grèvas. Dins lo rèsta dau territòri, lo clima es de tipe semidesertic amb la preséncia de quauqueidesèrts cauds atestada dins lo sud. Pasmens, l'altitud limita lei temperaturas tròp extrèmas a l'entorn de 25 °C en la màger part dau país. De geladas son possiblas sus lei cimas pus autas.
Coma leis autrei país d'Africa Australa, Zimbabwe assostèt mai d'una cultura litica durant l'Edat de la Pèira. Aquelei populacionspreïstoricas foguèron a l'origina dei comunautats de caçaires cuelheireskhoisan que poblavan la region durant l'Antiquitat e au començament de l'Edat Mejana. Pasmens, dins lei regions orientalas, foguèron eliminadas ò assimiladas per de populacionsbantos que migrèron dins lo país a partir dau sègle III ap. JC.
En causa de sonclima favorable a l'agricultura e de sei ressorsas naturalas importantas, lei platèus d'altitud de Zimbabwe atraguèron leiBantos qu'èran sustot de païsans e de norriguiers. Lo rèsta dau país leis interessèt mens e leiKhoisan capitèron ansin de se mantenir dins certanei regions occidentalas. A partir dau sègle VIII, comencèt l'esplecha dei jaciments d'aur de la region. A la fin dau sègle X, lei revenguts eissits d'aqueu comèrci entraïnèron l'emergéncia d'una societat ierarquizada dirigida per de caps proprietaris de tropèus immens. Puei, ambé l'intensificacion dei cambis economics ambé lei regionsswahilis, se formèron de principats dichzimbabwe segon lo bastiment depèira que semblava assostar l'elèitpolitic ereligiós d'aqueleisestats.
Au sègle XIII, loGrand Zimbabwe establiguèt sa dominacion sus la region gràcias a son contraròtle dei cambis d'aur ambé laciutat-estat marchanda deKilwa. Sei sobeirans agantèron son apogèu dins leis annadas 1440 mai après aquela data, la vila declinèt rapidament en causa de problemas economics (demenicion de la produccion d'aur) e benlèu en causa de problemas ecologics (agricultura tròp intensiva, disparicion deiseuvas...).
Après la disparicion de l'estat dauGrand Zimbabwe, de Shona fondèron de principats dins la region a partir dau sègle XV. Rapidament, lei sobeirans de l'estat deMutapa, dichsmwene Mutapa, capitèron d'impausar son primat. Gràcias a d'exportacions d'aur, d'evòri e decoire, fondèron l'Empèri Monomotapa que dominèt lo nòrd-èst dau platèu e una partida importanta de la vau deZambèzi. En parallèl, se formèt loReiaume de Butua dins lo sud-oèst dau platèu e divèrsei reiaumes maravi a l'oèst dauLac Malawi.
Au començament dau sègle XVI, leiPortugués, establits lòng daulitorau deMoçambic, intrèron en contacte ambéMonomotapa. En1561, una missionjesuistaportuguesa obtenguèt la conversion daumwene Mutapa. Pasmens, foguèt rapidament chaplada probablament a l'estigança dei marchandsswahilismusulmans que fasián concurréncia ai Portugués. Dins lo corrent deis annadas 1570,Portugau assaièt de venjar l'afrònt mai seis expedicions punitivas mau capitèron d'agantar lo platèu. Dins aquò,Monomotapa declinèt rapidament a partir dau començament dau sègle XVII. D'efèct, poguèt pas empedir l'installacion d'aventuriers portugués (dichsprazeiros) que desvolopèron la tracha negriera e lo comèrci d'evòri. Òr, aqueleis activitats marginalizèronMonomotapa que son economia èra basada sus d'exportacions d'aur en pèrda d'aviada. Ansin, l'Empèri deguèt acceptar unprotectorat portugués en1629.
En1683, una revòuta permetèt aChangamire Dombo de prendre lo contraròtle deButua onte fondèt la dinastia deiChangamire. Dins lo corrent deis annadas 1680-1690, prenguèt lo contraròtle deMonomotapa e n'expulsèt leiPortugués. DichEmpèri Rozvi, son estat instaurèt un contraròtle estricte dau comèrci exterior que foguèt limitat a certanei comptadors deZambèzi e a la vila deManica. En cambi d'aur, decoire e d'evòri, aquò permetèt l'importacion de produchs de luxe e d'armas de fuòc.
A partir deis annadas 1830, la region de Zimbabwe foguèt tocada per lei trèbols liats auMfecane. En particular, foguèt victima d'atacas de guerriers nguni venguts dau sud sota la direccion deZwangendaba. LeiChangamire foguèron durament batuts e deguèron laissar lei venceires establir de principats a l'entorn dauLac Malawi. Puei, vèrs1836-1837, foguèt lo torn deiNdebele deMzilikazi de venir s'installar dins la region. Fondèron un reiaume (dichMatabeleland) pròche de l'Empèri Rozvi que mau capitèt de tornar trobar sa poissança anciana e dispareguèt definivitament en1866.
Dins lo corrent deis annadas 1850, l'exploratorbritanicDavid Livingstone menèt divèrsei missions dins la Vau deZambèzi. Establiguèt de contactes bòns ambé lei pòbles de la region. En1889,Cecil Rhodes aprofichèt aquelei relacions favorablas per fondar laBritish South Africa Company (BSAC) que foguèt cargada de prendre lo contraròtle dei regions minieras de Zimbabwe. Tre l'annada seguenta, la BSAC aviá creat una armada que foguèt mandada entreZambèzi eLimpopo. En1895, aquela region foguèt dicha Rodèsia en onor dau fondator de la companhiá.
Atirats per lei jaciments d'aur, de colons venguèron rapidament s'installar dins lo territòri de la BSAC. FondèronSalisbury (ueiHarare) mai lei venas aurifèras se revelèron finalament decebeiritz. A partir de1893, ataquèron donc leiNdebele que son reiaume èra sospichat d'assostar de minas d'aur. En1896, aquò entraïnèt una revòuta generala deiNdebele e deiShona que foguèt reprimida dos ans pus tard per una intervencion militara de l'armadabritanica. La BSAC dominèt alora la region fins ais annadas 1920. Puei, per limitar sei despensas, renoncièt a son ròtle administratiu e sei tèrras foguèron declaradas proprietat de la Corona (e donadas ai colons)[1]. Rodèsia foguèt devesida entre doas partidas : una Rodèsia dau Nòrd a l'origina de Zambia e una Rodèsia dau Sud a l'origina de Zimbabwe. En1923, lo sud recebèt l'estatut de colonia e foguèt dotat d'una assemblada e dau govèrn pròpris. Gràcias a l'instauracion d'un sistèma censitari fòrça desfavorable ais Africans, lei Blancs (aperaquí 3% de la populacion) i prenguèron lo poder[2] e i instaurèron una societat segregacionista.
Dins lo corrent deis annadas 1930, lo desvolopament de l'industria miniera deRodèsia dau Nòrd atirèt un nombre important de Blancs (70 000 personas en1955) e suscitèt una demanda importanta en bens manufacturats. Dins lo sud, la produccion detabac venguèt lo còr de l'economia e favorizèt l'industrializacion. A l'èst, loprotectorat deNyassaland (ueiMalawi) venguèt la resèrva de man d'òbra de sei dos vesins. En causa de la complementaritat d'aqueleis economias, leis autoritatsbritanicas assaièron donc d'unificar lei tres entitats e fondèron una Federacion de Rodèsia e de Nyassaland en1953.
Après la fragmentacion de la Federacion, la Rodèsia dau Sud, dirigida perIan Smith (cap de la colonia dempuei1962), prenguèt lo nom de Rodèsia e la minoritat blanca i renforcèt rapidament son poder. LaZANU foguèt enebida en1964 e lei caps politics africans politics (Nkomo,Mugabe,Sithole...) foguèron arrestats. Puei,Smith comencèt de negociar l'independéncia ambéLondres. Pasmens, lei demandas britanicas (reformas de la lèi electorala en favor deis Africans, fin dei mesuras segregacionistas...) foguèron jutjadas inacceptablas. En1965, Rodèsia proclamèt donc unilateraument sonindependéncia mai leiNacions Unidas li impausèron de sancions economicas tre l'annada seguenta.
Pauc a pauc, de guerilhas organizadas per laZAPU e per laZANU comencèron de luchar còntra lo regime. Aquò entraïnèt l'emigracion de certanei colons maiIan Smith obtenguèt un important sostèn sud-african que permetèt a sei fòrças armadas de resistir. Puei, assaièt de devesir la guerilha mai son raprochament ambé lei moderats menats per l'evesqueAbel Muzorewa entraïnèt l'unificacion de laZAPU e de laZANU sota lo nom de Frònt Patriotic. De mai, l'ONU e loReiaume Unit refusèron de reconóisser lo govèrn multiraciala — de façada — mes en plaça en1978. Dins aquò, una constitucion adoptada en1979 aviá permes l'eleccion d'una assemblada formada de 72 Africans e de 28 Blancs eAbel Muzorewa èra vengut Premier Ministre.
Pasmens, aquò empachèt pas la generalizacion de la guerilha a la màger part dau país. Gràcias a l'ajuda deMoçambic e dau blòtsovietic, la guerilha prenguèt militarament l'avantatge en1979 e lei Blancs deguèron acceptar leis acòrds de Lancaster House : en cambi de l'aplicacion immediata dei principisdemocratics, lei Blancs gardèron sei proprietats (que formavan la màger part de l'economia). Lei Britanics reprenguèron alora lo contraròtle dau país e organizèron d'eleccions en febrier de1980 avans de reconóisser son independéncia en abriu. LaZANU ganhèt largament l'escrutinh (63% dei sufragis exprimits) eRobert Mugabe prenguèt lo poder.
Robert Mugabe dirigís lo país, d'ara endavant dich Zimbabwe, dempuei1980. Au començament deis annadas 1980, respectèt leis acòrds de Lancaster House. Pasmens, renforcèt pauc a pauc son poder, eliminèt plusors adversaris politics e reprimiguèt durament l'oposicion dei Ndebele en1982-1983. Puei, escartèt son aliatJoshua Nkomo e suprimiguèt lei sètis reservats ai Blancs avans d'instaurar un regime presidenciau amb un partit unic en1987. La fin de laGuèrra Freja marquèt la fin d'aqueu renfòrçament e, en1990, lo multipartisme foguèt restaurat. Pasmens, de fraudas recurrentas e de violéncias electoralas permetèron aMugade de se mantenir au poder maugrat lo renfòrçament continú de l'oposicion gropada au sen dauMovement per lo Cambiament Democratic (MDC).
En parallèl de l'autoritarisme creissent dau regime,Mugabe assaièt de liberalizar l'economia de Zimbabwe. Pasmens, en causa de la corrupcion generalizada dau poder, de l'emigracion de la màger part dei Blancs (que formavan la man d'òbra pus qualificada e l'elèit economic) e d'una reforma agrària mau organizada en2002, l'economia zimbabwesa conoguèt una crisi grèva dins lo corrent deis annadas 2000 amb una inflacion catastrofica (superiora a + 10 000 000%/an en2008). En2009, lo taus decaumatge agantèt 94% de la populacion activa e lo país foguèt obligat d'abandonar sa moneda nacionala au profiech dau rand sud-african e dau dolarestatsunidenc.
Afeblit per aquelei desastres e per de sancions internacionalas après lei violéncias de l'eleccion presidenciala de2008,Robert Mugabe deguèt negociar ambé l'oposicion en2011. Durant doas annadas, partejèt ansin lo poder ambéMorgan Tsvangirai, cap de l'oposicion nomat Premier Ministre. En2013, lei dos òmes sostenguèron l'adopcion d'una constitucion novèla que demenís lei poders dau president e limita a dos lo nombre de mandats presidenciaus successius. Pasmens, dins lei fachs,Mugabe gardèt la realitat dau poder e lo pòste de Premier Ministre foguèt suprimit en2013. Aquela meteissa annada, una novèla eleccion trucada permetèt au presidentMugabe de demorar en plaça.
Zimbabwe qu'ei un país desprovesit de còsta maritima e qu'ei tanben pro eslhavat dab un platèu centrau haut de 1 200m a 1 400m. Qu'ei composat subretot de savana mes totun sa partida orientau mei montanhosa qu'acesa de bòsc tropicaus. Suu son fluvi Zambesi, au nòrd de cap tau Zambesi justament, que's troban lasCataractas Mosi-oa-Tunya (segon lor nomtonga) tanben conegudas coma "Victoria".
1parcialament african 2país insular 3non membre de l'Union Africana4pas reconegut per l'ensemble de la comunitat internacionala mas membre de l'Union Africana
