Quitament s’es ciutadan d'Atenas, Xenofont es pasmens l'amic d’Esparta. Aristocrata, partisan de l'oligarquia, e pròche del reiAgesilas II, combat entre autre en Pèrsia al servici d’Esparta[2].
Xenofont, sens lo saber, fa la dralha a las futuras conquistas d’Alexandre lo Grand: dins l’Anabasi, en mai d’una descripcion detalhada de son trajècte en Asia, mòstra qu'un còrs expedicionari de soldats grècs pòt passar l’Empèri pèrsa invencut. La campanha d'Agesilas en Asia Menora confirma encara la fragilitat de l'Empèri Pèrsa.
Sa data de naissença es discutida: coma èra jovent al començament de l’Anabasi, la data aproximativa de 430 es avançada; unes autors donan de datas mai precisas. E. Delebecque prepausa la data de 426, correspondent a l’edat minima per participar a l'expedicion ateniana a Lesbos en 406[4]; o 428/427 segon l’istoriana Claude Mossé[5].
Ven l’escolan deSocrates[1]. Banhat d'idèas oligarquicas, es ostil a la restauracion de lademocracia après latirania delsTrenta; al sen dels Socratics, s'entend ni ambAristip ni ambPlaton, a qui repròcha de desformar las idèas de Socrates per la superposicion de las lors idèas[7]. SegonFotios, Xenofont es tanben l'escola d’Isocrata[8].
SegonEstrabon, puèiDiogènes Laèrci, Xenofont auriá combatut a labatalha de Delion, ont Socrates li auriá salvat la vida alara qu'èra caigut de son caval, causa impossibla al vejaire de la data de naissan!a de Xenofont (430 o 426) e de la data de la batalha de Delion (424). L'episòdi apocrif es pas qu'une variacion del salvament d'Alcibiades per Socrates a labatalha de Potidèa.
Auditor de Socrates, pren son ensenhament en nòtas. Se, segon los escrichs de Diogèn Laèrci, los primièrs rèstes de l’estenografia vendriá de430, los istorians considèran Xenofont coma un dels contributors davancièr d’aqueste invencion: al sègle IV, escriu sas pensadas sus Socrates en utilizant un sistèma d’escritura rapida engrèc.
Cridat a la cort per son amic l’estratègProxèn de Tèbas, jonh en observator l’expedicion deCir lo Jove contra son fraireArtaxerxès II (400). Se’n va un an abans la mòrt de Socrates[9]. Labatalha de Conaxa, en401, es perduda a causa de la mòrt de Cir quitament se los Grècs aguèsson desfach los Barbars e aguèsson perdut pas un òme,
Bust d'unstrategos cofat d'un casco corintian, vèrs 400.Los Detz Mila que la rèire garda èra comandada per Xenofont apercebon la mar: Thalassa ! Thalassa !
Clearc dirigís alara la retirada dels Detz Mila cap al nòrd. De contactes son nosats amb losatrapa Tissaferna, mas l’esparciata Clearc e gaireben totes los autres caps cason dins una trapèla. Clearc es ecapitat amb fòrça oficièrs de son estat major, coma Proxèn de Tèbas, amic de longas de Xenofont. Aqueste es elegit estratèg comandant de la rèire garda delsmercenaris grècs, que dirigís lo general esparciata Quirisofos, successor de Clearc.
La retirada dels mercenaris demorèt dins l’istòria jol títol de retirada dels « Detz Mila »: los Grècs de la retirada son13 600 a partir e8 000 a l'arribar a Bizanci. Xenofont descriu dins son obratge l’Anabasi las multiplas peripecias d'un trajècte long e dificil, a causa de la geografia e del climat e tanbe de l'oposicion dels multiples pòbles dels monts. Paréis plan preocupat del sòrt de sos soldats, que los malastres contunhan, un còp que davalèron dels monts: amb las ciutats grègas, amb la flota esparciata e amb los diferents pòbles de la broa. Transmet lo comandament dels rèstes de l'armada a l’esparciata Timbron per una campanha contra los esatrapas pèrsas en Asia Menora.
A son retorn aAtenas, es mal aculhit que s’èra plaçat al servici d’Esparta. Alara s’en va perEsparta, ont es incorporat a las tropas del rei Agesilas II que combaton enPèrsa. Es alara fòrabendit d’Atenas e sos bens li son levats.
En394, se bat contra los Atenians a Coronèa; Atenas lo fòrabendit per la traïson e sas idèas politicas en favor d’Esparta[10]. Esposa Filesia, aguèron dos filhs, Grillos e Diodòr, chafrat « losDioscurs ». A la demanda del rei Agesilas II, fa venir sos filhs a Esparte par i èsser elevat al biais esparciata[11]. Après aver vecut a la cort del rei, daissa Agesilas, e s’establís a Escillont, en Elídia, sus la còsta oèst del Peloponès, territòri pròche d'Olimpia, site dels Jòcs Olimpics. SegonDemetrios de Magnèsia, es rejonh per sa femna e sos dos filhs[12]. Passa mai de 20 ans a Escillont. En 362, autoriza sos dos filhs a combatre dins la cavalaria ateniana als costats dels Esparciatas: Grillos morís al combat dins labatalha de Mantinèa.
Sus son domèni, Redigís sos obratges, coma l’Anabasi e entre autres va a la caça. Torna a Atenas en 365[13] quand una guèrra entre Esparta e los Eleans l’obliga a daissar Escillont ; se refugia a Elis, puèi aCorint. Logramatician Demetrios de Magnèsi lo dich mòrt a Corint; Lucian d’Esamosata dins sosExemples de longevitat escriu que visquèt 90 ans[1].Atenas, alliada d’Esparta, lèva la senténcia de bandimement en 367;Istros,istorian grèc del sègle III[14], dich qu'aviá estat exiliat per òrdre d'Eubulos e rampelat per son avís[15],[16].Dion de Prusa, dins loDiscors VIII, conta que Xenofont èra ja exiliat per sa participacion a la campanha de Cir quandDiogèn de Sinope arriba a Atenas[17]. Mas, es inexacte. Morís en 355[1] o pauc après[18].
Xenofont escriu, dins saCiropedia una de las tot primièras reflexions sullideratge, una educacion ideala segon los precèptes de son mèstre Socrates. SegonPeter Drucker, s’escriguèt pas res de melhor sus la question dempuèi[19].
Elegit estratèg, es el que fa lo succès de la retirada dels Detz mila. Sos nombroses discors a las tropas. Lo sonh que pren de sos òmes. Sas negociacions amb los adversaris.
Xenofont nos ofrís dins sosMemorables, sonEconomic e sonRevenguts, « una de las tot primièras reflexions sul concèpte de gestion publica e privada »[20].
Longtemps s’atribuiguètLa Republica dels Atenians a Xenofont. Mas sembla que siá pas l'autor d’aquest pamflet escrich vèrs430. Losistorians parlan de « Pseudo Xenofont », evitant atal de venir categorics sus aquesta paternitat contestada[23]. L'autor desconegut d’aqueste tracat es a vegada nomenat « Vièlh Oligarc » en rason de son avís manifèst antidemocrata en favor dels regimes oligarquica[24].
Émile Chambry, Émeline Marquis, Alain Billault et Dominique Goust (trad. Émile Chambry), Lucien de Samosate : Œuvres complètes, Éditions Robert Laffont, coll. « Bouquins », 2015, 1248 p. (ISBN 9782221109021), « Exemples de longévité ».
Pierre Gouirand, Aristippe de Cyrène : le chien royal : une morale du plaisir et de la liberté, Paris, Maisonneuve et Larose, 2005, 478 p. (ISBN 978-2-7068-1849-3, LCCN 2005475232).
Eugène Talbot, Introduction auxŒuvres complètes de Xénophon et leur traduction, p. i…cxvii , 1850.
Alfred Croiset,Xénophon, 1878.
Annadas 1950
Édouard Delebecque,Essai sur la vie de Xénophon, Belles Lettres, Paris, 1957.
J. Luccioni,Les idées politiques et sociales de Xénophon, Publications de la Sorbonne, Paris, 1957.
Annadas 1960
(de) H. R. Breitenbach, q.v.,Realencyclopädie der classischen Altertumswissenschaft, 9A2, 1967, col. 1569-2052.
Annadas 1980
(en) John Adair, « Leadership Through Knowledge », dans :Great Leaders, The Talbot Adair Press, 1989, pp. 13-28.
Annadas 1990
Claude Mossé, Dictionnaire de la civilisation grecque, Bruxelles, Éditions Complexe, 1992, 527 p. (ISBN 2870274416)
Leo Strauss, Le discours socratique de Xénophon, Combas, L'Eclat, 1992.
Leo Strauss,De la Tyrannie. Gallimard, 1998. Cet ouvrage comporte une étude de Leo Strauss sur leHiéron de Xénophon, en réponse àTyrannie et sagesse d'Alexandre Kojève.
Annadas 2000
(en) J. K. Anderson,Xenophon, London Classical Press, Londres, 2001.
Vincent Azoulay,Xénophon et les grâces du pouvoir, De lacharis au charisme, Publications de la Sorbonne, Paris, 2004.
Louis-André Dorion (dir.) et Aldo Brancacci, Figures de Socrate, Presses universitaires du Septentrion, 2001, 223 p. (ISBN 2859397116)
Xénophon et Socrate — Actes du colloque d'Aix-en-Provence (6-9 novembre 2003), sous la direction de Michel Narcy et Alonso Tordesillas, suivis deLes écrits socratiques de Xénophon et duSupplément bibliographique (1984-2008), par Louis-André Dorion, Paris, Vrin, 2008.ISBN: 978-2-7116-1987-0.
Charlotte Murgier, « Comptes rendus : Xénophon et Socrate, Michel Narcy & Alonso Tordesillas (dir.), Actes du colloque d’Aix-en-Provence (6-9 novembre 2003). Suivi de Les Écrits socratiques de Xénophon. Supplément bibliographique (1984-2008) par Louis-André Dorion, Paris, Vrin, « Bibliothèque d’histoire de la philosophie », 2008, 320 p. », Les Études philosophiques, Presses universitaires de France, vol. 4, no 95, 2010, p. 605 et suiv. (DOI 10.3917/leph.104.0605, lire en ligne)
« Xénophon »,Cahiers des études anciennes, XLV, 2008 [lire en ligne]
« Xénophon et Sparte », Anabase, no 8, 2008 (lire en ligne)
↑LosMemorables es lo mai conegut dels obratges consacrats per Xenofont a la mort de son mèstre. Aquest libres son dedialògs socratics, mescla entre lo tractat filosofic un libre de sovenirs. Socrates considerat coma un dels paires de la filosofia occidentala e un dels inventors de la filosofia morala e de la logica, aguèt una granda influéncia sus l'esperit de Xenofont que passèt d’annadas a lo seguir e a l'escotar s'entreténer amb totas menas de personas sus un fum de subjèctes. Son aquestes entretens qu'acampèt dins losMemorables. Xenofont auriá comença a escriure aquesta òbra a la fin de sa vida, a partir de -370. Aquestas annadas fogèron marcadas per el per de viatges e de guèrras amb prerpecias de totas menas.
