Isoglòssas de delimitacion dau vivaroaupenc.1, 2, 3: intèrnas a l'occitan (ca/cha; susar/suar, c(h)antada/chanta(i)a; 6: delimitacion amb lo padan; 4, 5, 7: delimitacion amb l'arpitanBandièra propausada per lo vivaroaupenc.Mapa dau vivaroaupenc dins lo mond: roge- se parla o s'ensenha;irange: se parlèt entrò lo s.XX ; jaune: colonias valdesas o "provençalas" desoccitanizadas.Daufinenc segonFrederic Mistral.Aupenc-daufinenc segondJuli Ronjat.Vivaroaupenc segondPèir Bèc.
La denominacion devivaroaupenc la devèm au lingüistaPèire Bèc dempuei los ans 1970, es lo nom que mai s'utiliza encuei. D'unes especialistas an donat tanben d'autres noms au vivaroaupenc:aupenc-daufinenc (Juli Ronjat),nòrd-provençal (Joan Glaudi Bouvier),anfizonic e lo domeni dialectau essent l'Anfizòna (Pèire Nauton); o encaraaupenc,provençal aupenc,gavòt dins un sens alarjat (normalament l'aupenc e lo gavòt son de subdivisions dau vivaroaupenc, vejatzçai sota).
Sa caracteristica principala es la chaüta de las dentalas intervocalicas latinas simplas :chantaa (ochantaia) perc(h)antada,monea permoneda,bastia (obastiá) perbastida,maür permadur.
Lo vivaroaupenc, tocant a las T finalas tonicas representa un estat intermediari entre la situacion dels autres dialèctes occitans e la daufrancés (E daufrancoprovençal) : non i a convergéncia de fòrma entre d’una part los mots de formacion populara eissits d’un etimon que presenta una T simple intervocalica en sillaba finala (ex.latingratu, pratu, bonitate, civitate, fortunatu, laxatu, statu, maritu, partitu, battutu; en vivaroaupenc:grat, prat, bontat, ciutat, fortunat, laissat, estat, marit, partit, batut),e d’autra part los mots de formacion populara venguts d’un etimonentt(opt),o los mots que provenon d'un manlèu sabent au latin(cattu, plattu, *rattu, *pettittu, septe, solu+ittu ; en vivaroaupenc:status, discretus, spiritus >c(h)at, plat, rat, petit, sèt, solet;estat, discret, esperit) ; quand lo vivaroaupenc presenta, coma lo francés, doas serias distintas : 1) /gra/, /pra/, /buntˈa/, /siwt'a/, /furtyn'a/, /lejs'a/, /est'a/, /mar'i/, /part'i/, /bat' y/ ; 2) /ʧat/, /plat/, /rat/, /pet'it/, /sɛt/, /sul'et/ ; /est'at/, /diskr'et/, /esper'it/.-tz se pronóncia [s] levat per las formas verbalas, dins las qualas s'amudís completament.
Un trach frequent mas non sistematic es lo rotacisme del (passatge ar):barma perbalma obauma,escòra perescòla,saraa (osaraia) persalada.
Los parlars aupencs (stricto sensu) an mantengut la prononciacion de lar finala dels infinitius (çò qu'es excepcional en occitan modèrne) e lam finala dels noms prononciada "-mp".
Las combinacions dea ede + article que divergisson dau lengadocian son:
a + lo :au
a + las :a las oas
de + lo :dau
de + las :de las odas
La desinéncia verbala de primiera persona i es-o au present de l'indicatiu (coma en francoprovençal, italian, catalan central e nòrd-occidental, castelhan, galego e portugués):parlo perparli oparle, mas tanben a l'imperfait.
Lo vivaroaupenc ten en general lo vocabulari de l'occitan amb los eventuals cambiaments fonetics daunòrd-occitan, mas a tanben de formas lexicalas especificas (arcaïsmes e mots diferents de la rèsta de l'occitan) que plan sovent son comunas amb los dialècteslemosin eauvernhat. Aqueste lexic conten de tèrmes tanben emplegats endacòm mai, pasmens los avèm pas exclus per l'amor de donar una mòstra dau vocabulari vivaroaupenc.
rata penaa, rata pena, rata plena, rata pen(n)ata, rata penada, rata penat, rata bòrnha, rata voloira [voroira] («soritz que pana»)
recèure: recebre
recordari: pensada, tèsta (al figurat)
remieutar : murmurar
ren: res. quauque ren aure: quauque ren mai
repuar: reprendre, recomençar
saule, -a : sadol, -a
soca: còlha
tabalòri: nesci
taravèla: foradoira, traucadoira
tege: fart
totaüra: totara
uau [jaw] : uèlh (tanben emplegat)
varalh : tap (trafec rotièr)
varalhar: agitar; forfolhar; vagabondar, rodar
vès, v-ès [ves/be], [vas], d'ès : en/a; a cò de. ex:Vès Clarmont (Marcha, Lengadòc, Provença,Forés,vivaro-alpin) (la poténcia e omnipreséncia del francés bota a identificarv-ès avèrs, mas las doas proposicions non an pas ren a veire)
L'aupenc (vivaroaupenc de l'èst) se parla dins losAups, çò es dins lasValadas Occitanas (estat italian), losAuts Aups, lo nòrd e lo centre delsAups Maritims e lo nòrd e lo centre delsAups d'Auta Provença. Se caracteriza per una fonetica fòrça conservatritz, ont sovent se pronóncia totas las consonantas finalas coma en occitan medieval, en particular la-r finala dels vèrbs a l'infinitiu e de las terminasons-ier, -aor, -ior (per-ador, -idor). Tanben se pòt auvir, dins certans parlars, las finalas intactas-m[m],-rn[rn],-rm[rm],-lm[lm]. Se subdividís en doas sosvarietats segonRobèrt Lafont:
Locisaupenc oaupenc oriental dins lasValadas Occitanas (estat italian). Una autra classificacion, segonFelip Martèl, parla de l'inaupenc, que correspònd aproximativament au cisaupenc, mas en exclusent las Valadas Occitanas dau nòrd e en apondent Cairàs.
Logavòt subre lo pendís occidentau dels Alps (estat francés). Una autra classificacion, segonFelip Martèl, parla de l'intraaupenc, que correspònd aproximativament au gavòt, mas en exclusent Cairàs e en inclusent lo nòrd de las Valadas Occitanas.
Totas las personas naisson liuras e egalas en dignitat e en drech. Son dotaas de rason e de consciéncia e lor chal agir entre elas amb un esperit de frairesa.
Toutes les persounes naisoun liures e egales en dignità e en drech. Soun douta de razoun e de counsiensio e lour chal agir entre eles amb (/bou) un esperit de freireso.
Carrera A. 2007, Gramatica aranesa, Lleida, Pagès Editor.
Comission internacionala per la normalizacion linguística de l’occitan alpin 2008, Nòrmas ortogràficas, chausias morfològicas e vocabulari de l’occitan alpin oriental, Coni, Espaci occitan / Regione Piemonte.
Chambon J.-P., 2003, « La déclinaison en ancien occitan ou : comment s’en débarrasser ? Une réanalyse descriptive non orthodoxe de la flexion substantivale », RLiR, n° 67.
DALBERA Jean Philippe, 1994. Les parlers des Alpes- Maritimes, étude comparative, essai de recontruction, ed. Association Internationale d’Etudes Occitanes, Londras (Anglaterra), 1984, 750 p.
Deledar J., 1995, Grammaire des parlers Couserannais, IEO-Arièja, Loubières (09).
Deledar J. &t Poujade P., 2001, L’occitan parlé en Ariège, Pamiers, Cercle Occitan Prosper Estieu.
Desrozier P. & Ros J., 1974, L’ortografia occitana, lo lemosin, CEO, Université de Montpellier III.
De Stefano A. 1909, La Noble leçon des vaudois du Piémont, Paris, Honoré Champion.
Di Lizan P. 1986, Occitano Alpino. Cenni storici, grammatica, vangelo di S. Marco, Cuneo, Primalpe.
Griset I. 1966, La parlata provenzaleggiante di Inverso Pinasca (Torino) e la penetrazione del piemontese in Val Perosa e val San Martino, Giappichelli Editore, Torino, 182 p.
Hirsch, E., 1978, Provenzalische Mundarttexte aus Piemont, Tübingen, Max Niemeyer Verlag.
L’occitano dell’alta Val Pellice, studio morfologico, 2007, Provincia di Torino / Comunità montana Val Pellice - Società di studi valdesi.
Lafont R., 1971, L’ortografia occitana, sos principis, CEO, Université de Montpellier III.
Lafont R., 1972, L’ortografia occitana, lo provençau, CEO, Université de Montpellier III, 74 p.
Morosi G. 1890, L’odierno linguaggio dei Valdesi del Piemonte, AGI, t. XI, pp. 309416.
Pons T. 1968, « Georges Morel, prosateur occitan du XVIème siècle », Annales de l’Institut d’Etudes Occitanes, 4ème série, n° 3 pp. 341-347.
Pons T. & Genre A., 2003, Prontuario morfologico del dialetto occitano-provenzale alpino della Val Germanasca, Pinerolo, Alzani editore.
REVEST Laurenç, 2002. Lingüística sincrònica, lo parlar vivaroalpin de Berra (Alps Maritimas), airal trivalent entre vivaroalpin maritime, creissent e meian. 4 p. trabalh presentat a la universitat de Niça, facultat de Letras.
REVEST Laurenç, 2003. Le vivaroalpin maritime (dit gavot) et la zone au contact du niçois et du provençal dans les Alpes Maritimes, 135 p. Memòria de Mestritge.
Sibille J., 2003, La Passion de saint André, drame religieux de 1512 en occitan briançonnais : édition critique, étude linguistique comparée, thèse de l’Université de Lyon II.
Sibille Jean 2008, « Les formes en -i issues du nominatif pluriel de la 2ème déclinaison latine, en occitan : essai d’approche panchronique », in Fréchet C. (dir.), Langues et cultures de France et d’ailleurs. Hommage à Jean-Baptiste Martin, Lyon, PUL, pp. 233-250.
Telmon T. & Canobbio S., 2004-..., Atlante linguistico del Piemonte occidentale, Torino Priuli & Verluca editori. (http://www.alepo.unito.it).
