Lavida (var.via,vita[1]) es lo caractèr pròpri ais entitats aguent d'estructuras complèxas (cellulas,organs, teissuts...) capablas de resistir a divèrsei causas de cambiament, de renovelar lamatèria que la constituís gràcias a de procès d'assimilacion, de créisser e de sereprodurre. A l'ora d'ara, la vida es unicament coneguda sus laplanetaTèrra onte l'ensemble deisorganismes vivents forman labiosfèra.
Labiologia es la disciplinascientifica qu'estúdia lo foncionament deis èssers vivents.
Enbiologia, una entitat quina que siegue estradicionalament considerada coma viventa se presenta lei cinc signes seguents au mens un còp durant son existéncia :
una fasa de desvolopament (ò de creissença) que permet a l'entitat de grandir ò de madurar avans d'èsser capabla de sereprodurre.
la preséncia d'unmetabolisme, es a dire un ensemble de mecanismes de consumacion, de transformacion e d'estocatge d'energia ò demassa
un mecanisme dereproduccion que permet de crear, d'un biais autonòm,
l'observacion d'una respònsa a d'estimulús que permet a l'entitat de detectar certanei proprietats de son environament e a agir per s'i adaptar.
Aquelei critèris son de còps contestats car pòdon pas prendre en còmpte divèrsei cas particulars. Per exemple, permèton pas de classar dins lo vivent un ibrid esteril eissit daucrosament entre doasespècias. Pasmens, en despiech d'aquelei problemas, i a ges de consensusscientific per integrar lei precisions necessàrias ai cinc signes principaus.
L'estructura de basa de la vida es lacellula. D'efiech, cada entitat viventa coneguda a l'ora d'ara es compausada d'au mens unacellula, es a dire un elementorganic delimitat per una membrana destinada a protegir lometabolisme e, generalament, lo materiaugenetic[2]. Leimembranas cellularas son constituidas demoleculas complèxas, generalament d'idrats de carbòni, delipids, d'acids aminats e d'acids nucleïcs. Pasmens, locarbòni es la basa de totei lei compausants principaus dei membranas. Per aquela rason, la vidaterrèstra es de còps dicha « carbocentrica ». En teoria, d'autreiselements quimics podrián servir de basa a de formas de vida diferentas, especialament losilici qu'a de proprietatsquimicas similaras a aquelei daucarbòni.
Leisorganismes pus simples se reproduson gràcias a de mecanismes dedivisions cellularas qu'an luòc quand lei condicions environamentalas son favorablas. Ansin, unbactèri unic pòu aisament entraïnar la formacion d'una gròssa colonia. En revènge, se lei condicions vènon desfavorabla, lei bactèris pòdon morir ò intrar dins un estat de dormància que permet de lei protegir. En leisorganismes complèxs, coma leivegetaus e leisanimaus, la vida comença sota la forma d'unembrion, incapable de s'alimentar, que viu sus de resèrvas (granas,uòus...) ò qu'es norrit per l'individú-maire. La dependéncia pòu continuar après la naissença, especialament en leisaucèus e leimamifèrs. Puei, après un periòde de creissença autonòma, l'individú vèn capable de sereprodurre. La vida de l'individú s'arrèsta amb samòrt que marca la disparicion dei cinc signes de vida dins l'organisme.
En fòra deisorganismes vivents, existís d'autreis estructurasorganicas dins lanatura. Pasmens, son pas consideradas coma viventas car tènon pas lei cinc signes caracteristics dau vivent. Lei pus coneguts son probablament leivirús que son d'entitats capablas deparasitar unacellula viventa. Lacellula atacada es adaptada per lovirús per permetre l'utilizacion de sonmetabolisme afin de produrre d'entitats viralas novèlas. Leivirús presentan de similituds fòrtas amb lo vivent mai dispausan pas de capacitats reproductritz pròprias.
Leiprions son un autre tipe d'entitats organicas non viventas. Relativament famós en causa de son ròtle dins lamalautiá de Creutzfeldt-Jakob, son deproteïnas aguent una conformacion anormala que modifica sei foncionalitats. Dins certanei cas, son capables de se replicar mai leiprions dispausan pas demateriau genetic ò demetabolisme. Leiviroïds son de particulas similaras aivirús mai son d'entitats pus simplas. Pasmens, pòdon aver d'efiechs similars. Enfin, es possible de mencionar lo cas deitransposons que de sequéncias d'ADN liuras que pòdon se desplaçar e se multiplicar d'un biais autonòm dins un genòma per un mecanisme dichtransposicion.
A la fin dauPrecambrian vèrs i a 541 milions d'ans, leifossils mòstran l'existéncia d'una fauna e d'una flòramarina fòrça diversificada. En revènge, leigasatmosferics, fòrça toxics, empachavan totjorn l'emergéncia de formas de vida sus leicontinents. Aquela darriera apareguèt a la fin dauSilurian (443-419 Ma) gràcias a l'accion de vegetaus verds productors dedioxigèn. D'efiech, aquò permetèt de crear unaatmosfèrarespirabla e, dins lei regions superioras de l'atmosfèra, de crear lo jaç d'ozòn que permet de protegir la superficia còntra lei raionamentsultraviolets.
L'evolucion es un ensemble de mecanismes iniciats amb l'aparicion de la vida. Dins la màger part dei cas, lei procès demultiplicacion cellulara engendran la formacion decellulas identicas a lacellula d'origina. Pasmens, de còps, de cambiaments pòdon aparéisser dins lo còdigenetic. Dichsmutacions, entraïnan generalament lamòrt de lacellula car son la causa de disfoncionaments grèus. Pasmens, dins certanei cas, pòdon congrear l'aparicion d'adaptacions novèlas au mitan. Leimutacions son alora susceptiblas d'èsser transmesas a la descendéncia de lacellula. Segon la natura dei transformacions, la naissença d'unaespècia novèla es possibla.
Dempuei l'aparicion de la vida, leisorganismes vivents an conegut, en causa dau ròtle tengut per leimutacions e l'evolucion, una diversificacion fòrça importanta. Ansin, per comprendre l'organizacion, lo foncionament e l'evolucion dau vivent, leisespècias actualas e disparegudas son l'objècte d'una classificacion destinada a identificar lei liames qu'existisson entre elei. Segon lei critèris adoptats, existís plusors classificacions dau vivent. Lei classificacions tradicionalas son basadas sus lei caractèrs observables (fenotipe), metòde encara utilizat amb leisespècias estenchas. En revènge, per leisespècias actualas, l'estudi dau patrimòni genetic (filogenia) es desenant preferit.
Dempuei son aparicion, laclassificacion scientifica dau vivent es l'objècte de debats importants. D'efiech, lei disciplinas principalas a la basa d'aqueu projècte, coma labiologia, lagenetica ò lafisiologia, evolucionan a un ritme fòrça rapide. Lei descubèrtas e lei contestacions son donc nombrosas. Lo modèl pus acceptat definís sièis grops principaus que son dichs « rèines » :
Segon lei conoissenças actualas, la vida existís unicament sus laplaneta nòstra. Divèrsei missions espacialas an cercat sensa succès de traças de vida sus d'autreis objèctes dauSistèma Solar. Pasmens, l'existéncia d'aigaliquida, condicion necessària ai reaccions quimicas observadas dins lei teissuts vivents d'origina terrèstra, permet de considerar la possibilitat de mitans favorables a la vida dins certanei regions deMart ò dei satellits pus importants deJupitèr e deSaturne. De mai, la descubèrta regulara d'exoplanetas e l'immensitat de l'Univèrs laissa pensar que la vida terrèstra es pas unica.
Per sostenir aquela cèrca, foguèt creada una disciplina qu'estúdia lei formas possiblas d'unavida extraterrèstra. Dichaexobiologia, es situada au crosament entre l'astronomia e labiologia. Assaia de trobar lei condicions pus fondamentalas aguent permés l'emergéncia de lavida terrèstra e d'identificar de mecanismes pròches susceptibles de sostenir unabiosfèra dins un environament fisicoquimic diferent.
La question dau sens de la vida es un questionament ancian au sen dei comunautatsumanas, benlèu aparegut durant laPreïstòria coma l'indica la mesa en plaça de rites funeraris durant loPaleolitic.De facto, es una question polisemica que se declina dins mai d'un domeni :
Cadareligion a desvolopat una vision e una analisi dau sens de la vida. Pasmens, en causa de la diversitat dei crèires e deidivinitats, aquò a menat a una gròssa diversitat de respònsas. Per exemple, foguèron prepausats de sistèmas dereïncarnacion ò de transferiments de l'arma vèrs un mond reservats ai defuntats. Entre lei visions pus importants, se pòu citar aquela deireligions abraamicas coma lojudaïsme ò locristianisme. Segon ela, la vida es lo fruch de la creacion divina e divèrsei lèis foguèron edictadas perDieu per l'organizar e preparar lo sauvament de l'arma etèrna dau fidèu.
Leiscientifics s'interessan tanben a la capacitat de la vida de se propagar. D'efiech, segon leis observacions actualas, la vida coloniza totei lei mitans disponibles. Ansin, se pausa la question de saber s'es susceptibla de se difusar dins tot l'Univèrs. Òr, coma la vida sembla fòrça rara dins lagalaxia, aquò es a l'origina d'unaparadòxa dicha « paradòxa de Fermi ».
La cèrca dau sens de la vida es un objectiu important de la màger part dei correntsfilosofics e existís una gròssa diversitat de respònsas filosoficas a la question. Pasmens, au mens dos grops de definicions an un ròtle important dins l'istòria de la filosofia :
leisidealistas considèran qu'existís una separacion mai ò mens clara entre lamatèria e la vida. Foguèron sovent a l'origina de visionsdualistas opausant lo vivent (l'espirituau) e l'inèrte (lo materiau) que menèron au desvolopament de la vision de la separacion de l'arma e dau còrs presenta dins plusorsreligions importantas (cristianisme,islam...).
leimaterialistas considèran que la vida es una manifestacion visibla de lamatèria qu'aparéis d'un biais espontanèu dins certanei condicions. La pensadascientifica modèrna es eissida d'aquela pensada.
↑(en) Matthew S. Dodd, Dominic Papineau, Tor Grenne, John F. Slack, Martin Rittner, Franco Pirajno, Jonathan O’Neil e Crispin T. S., "Little Evidence for early life in Earth’s oldest hydrothermal vent precipitates",Nature, 2017, n°543, pp. 60–64.
↑En2021, lei classificacions que fasián l'objècte de discussions entre scientifics avián generalament cinc a sètrèines.
.png)
