Goleta americana Californian, réplica de 1984 del còtre C. W. Lawrence de 1847L'Hermione, replica d'una fregata francesa del sègle XVIII contemporanèa de la guèrra d'Independéncia americana.
Unvelièr es unbatèu develas (pèças de teissut), mogut per la fòrça delvent. Istoricament, lo velièr foguèt lo primièr mejan de transpòrt de majana e longa distança. Los velièrs transportavan las merças, los passagièrs, lo corrièr. Èran utilizats per la pèsca en mar, las activitats militaras e las batalhas navalas.
Los velièrs possedisson de caracteristicas comunas: una o mai còca, un armeg constituit d'al mens unmast que pòrte la o las velas servissent a la propulsion.
Dins l'istòria, la navigacion de vela foguèt l'instrument del desvolopament de las civilizacions, donat a l'umanitat una mobilitat melhora que lo desplaçament terrèstre, pel comèrci, lo transpòrt, la guèrra per las possibilitatq de pèsca.
Representacion d'una piròga de balancièr de las illas Viti, vèrs 1858
Lopoblament d'Oceania, subretot l'Oceania alunhada (Micronesia,Melanesia,Polinesia) que comença entre 6000 e 3500 abans nòstra èra, se faguèt plan possiblament per de desplaçament a la vela, per las travesadas logas de centenats o de milièrs de quilomètres en plana mar. Pas mas de rèste o de recit permet de conéisser aqueles velièrs antics ne permet. Rèsta la coneissença de las naus dels sègle XVIII decobèrtas amb los primièrs vitjaires occidentals[1]:
Lapiròga de còca simpla utilizada subretot per la pèsca en riu o dins lo lagon mas pas per las grandas traversadas.
Lapiròga de còca dobla (catamaran) e lapiròga de simpla còca de balancièr (prao): aquelas naus permeton d'evitar la tresvirada quitament sens quilhas e, los prao son fragils, los grands catamanrans permeton la navigacion al long cors.
La representacion mai anciana d'un batèu de vela es una pintura trobada dins la region de l'actual Kowait (millenni V abC)[2]. A l'epòca en Mésopotamie, de batèus de vela aurián navigat suls fluvis (Tigre,Eufrates) e transportant de mèrças fins aOman e benlèu l'Indus. Se pòdon pas destalhar. L'iconografia d'una nau mòstra un assemblage de pòsts corbas al tèrme (coma la barcas egipcianas mai tard). Un autra nau transportant de bestial, a una cabina, d'un mèstre e dos apendicis (remas) a la popa[3].
Una gravadura mòstra a partir delMillenni III abC mòstran d'Egipcians ulilisant tres naus navigant a vela e a rema. Aquelas naus èran utliszadas per se desplaçar sulNil, e laMar Mediterranèa e laMar Roja.
Après las naus primitivas (canavèras ligadas), las tecnicas de fusteria per bastir còcas e pòsts serián posterioras a l'an 3000 (Nagada) benlèu amb influéncia mesopotamiana mas i a debat. Las naus avián mai sovent un sol mast e una granda vela carrada de lin.
Una representacion de l'epòca d'Akhenaton (vèrs -1350) mòstra de velascargadas[4] e dos masts e de velas triangularas, enseguida abandonadas. D'autras formas de còca aparéisson, benlèu inspirada de lacivilizacon egèa[5].
Lajonca designa totes lo tipes de naus de vela tradicionals d'Asia. Foguèron utilizadas pel transpòrt maritim al men a partir del sègle II.
L'armeg se compausa d'una o mai velas latada e compensadas; la vela es a costat del mast e passa en abans d'aquel. Çò que destria l'armeg de la joca de l'occidental es l'utilizacionde latas plan pesugas tot lo long de la vela, la divisant atal en panèls. aquelas latas (mai sovent de bambós), que son tengudas al mast, fan la vela regda e prenon los esfòrces sus la velaraidissent la voile. Cada lata a la sieuna escota. Fòrça novelums tecnics de las joncas foguèron integrats a las naus occidentalas.
Es un velièr de comèrci (puèi d'armas conta la pirateriá) pels escambis entre los pòrts d'Ansa. possedavan un mast e una vela carrada, una nau de gaita jos la punta dels mast. La còcas presentavan a l'origina un castèl a l'estambòt e la sègle XIV s'apondèt un autre al dabant[6].
Una de las caracteristicas màger del batèu viking es d'èsser gaireben simetric en dabant e en rèire amb al mièg lo mast, qu se pòt desplaçar del meteis biais cap davant o reire (amfidròma)[7].
Saquilha es d'un sol tenant, demandant de grands arbres. Dispausa d'unaempenta constituida per una mena derem cort de fòrça larga pala, fixat per de ligams de cuèr a tribòrd rèire. Son fons plan e son flac calat li permetent tanben de navigar per fonds pròches e s'ancorar sus una plaja per far un raid. La còca èra constituida de pòsts superpausadas mermant son enfoncaçment quand es en plana carga. lo grand mast es aisit de quilhar e tombar que ten una vela rectangulara que pòt bordejar[8].
Lacarraca es una granda nau, de la fin de l'Edat Mejana, de còca redonda e dos nauts castèls abant e reire. Es un dels primièrs tipes de naus europèas a poder navegar en nauta mar es inspirada de lacòca de laMar del Nòrd e de lamar Baltica. Pendent las crosadas (sègles XI e XII), de còcas deguèron traversar la Mediterranèa, e deguèron s'adaptat amb l'apond d'elements tradicionals. Mesuravan alara trenta mètres de long, uèit mètres de largar, portavan dos masts e un total de sièis velas.
Unaflaüta (fluit en neerlandés) es unanau de carga olandés de tres masts amb velas carradas aparegut a la fin el sègle XVI[9]. Optimizat pel transpòrt, pauc costose de produire es factor màger dins lo vam del comèrci maritim delsProvíncia Unidas. La nau, plan solida, naviga per totas las mars del monde e tanben per d'utilizacions militaras dins la marina neerlandesa o per laCompanhiá de las Índias. Al sègle XVIII, la flaüta garda son ròtle comercial mas son utilitat militara merma al benefici de lasnaus de linha.
Lacaravèla es una nau de vela de bòrds nauts inventat pelPortugeses al començament del sègle XV per las exploracions de long cors. Evolucion de lacarraca medievala, se'n destria per sa talha mai granda, entre 20 e30 mètres, un tonatge mendre unas 200 tonas e un calat mai long. La caravèla tenmai d'un masts ont se fixa de velas triangularas podent captar lo cap del vent e de vola carradas favorablas a la propulsion amb vent reire. Las voilas latinas tornejan a l'entorn dels masts, mercé a de longasvèrgas desolidarizadas del mast permeton de navigar contra lo vent. La paur d'un retorn dificil per ds vents e corrents qu'avián estat favorables a l'anar desaparéis e los explorators portugueses se permetont alaea totas las audàcias.
Ungalion present en 1600 de lamar Negra a laMediterranèa, designa una nau de mai d'un emponts, mugut a l'encòp a la vela e la rema coma lagalèra, que vengut un velièr pur, utilizat enEuròpa e subretot enEspanha dels sègles XVI a XVIII.
Ten de 3 a 5 masts, constituís una evolucion mesclant las tecnicas de lacarraca nordica alsgalions mediterranèus, que s'apond de caracteristicas de lacaravèla portuguesa, coma lo popacarrada que remplaça laredonda de mas carracas. La còca es alongada e mai fina, lo fasent mai rapid e l'abaissament del castèl lo fasent mai estable mermant sonpes als nauts. Es, al contrari, mai sovent mai pichon que la carraca, que passa 1000tonas, mens de 500, quitament se de grosses existiguèron, coma aquel de 1200 tonèls amb al cap otoman Zemis Aga, capturat per l'Òrdre de Malta devantRhodes lo28 de setembre de1644 desencadenat laGuèrra de Candia.
Lochebèc es una pichona naumediterranèa armada de canons, fòrça prima, navigant a la vela e alrem. Es amejat de tres masts amb develas latinas. A veire l'evolucion de la navigacion enMediterranès, lo chebèc es un batèumoro, pescant al filat e anat de rema: lojebega coma se vei fins a la mitat de sègle XX en Espanha, sus las plajas deMalaga[10]. Son tipe arcaïc, ten unrem de govèrn e fòrts capions deproa e depopa. Après la partença dels Arabs de la peninsula (1492), la nau e son nom demoran, mas lo chebèc, jos sa forma definitiva, aparéis al sègle XVII enBerberia. Remplaça la galèra e lobrigantin pelscorsaris mas, avent pas d’installacions permanentas de rems, pòt pas portar de canons en bateriá. Ven tanben fòrça poderós qu'aquelas doas naus[10]. Un chebèc d’una quarantena de mètres pòt portar una vintena de canons servat per 280 òmes d’equipatges, que ne fa una nau solida unitat de guèrra podent atacar a l’abordatge[11], accion encara possibla en Mediterranèa al sègle XVIII.
L'istòria dels velièrs es marcada perRevolucion industriala del sègle XIX, portant lamaquinas de vapor e la construccion metallica (fèrre, acièr), que pauc a pauc faguèt desaparéisser la vela pel transpòrt utilitari, al benefici delsbastèu de vapor puèi demotor diesèls. A la meteissa epòca se desvolopa la pracica de la vela de léser, a l'origina dels velièrs modèrnes d'espòrt e de plasença.
Los primièrsclippers son deVirgínia (enseguida deBaltimore) vèrs1815, e eissits dels plans develièrs negrièrs, amb un armeg de bric-goleta o brigantin. Mesuravan fins a30 mètres de long, amb de beauprés fòrça long. L'alongament de lors còca los faguèt venir subretot de tres masts carrats.
Los clippers èran de velièrs de talha modèsta (60 a70 mètres de long) mas fòrça rapid (velocitat 9noses) e manobrables, bastits mai sovent de fusta a la mitat delsègle XIX e dotat pauc a pauc d'estructura metallicas e dels novelums tecnics de l’epòca.
L'equipatge fins a 80 òmes[12] èran necessaris reduire rapidament la tela e menat d'escomesas sus la rota del té deChina a l'Angletèrra, del coton d’Austràlia o sus la rota delcap Hòrn de la còsta èst a la còsta oèst delsEstats Units d'America.
Los clippers desapareguèron a partir dels ans 1870, remplaçats pels grands velièrs de fèrre (transpòrt pesucs) e las naus de vapor.
Dins la segonda mitat del sègle XIX la construccion navala, utilisa lo novelums tecnologics de l'industria del fèrre. Se basant sul riblatge se podèt alongar e aumetar lo volum util de las naus. Las arboraduras èran simplificadas tant que se podava, en de masts identics per limitar lo nombre de marins necessaris a la monòbra. Pasmens se pòrtan pesuc (fins detz còps mai que los clippers), lor equipatge, oficièr comprés, èra a vegada inferior a 20 òmes.
Alara concurenciats pelsbatèus de vapor pel transpòrt de passatgièrs, los grands velièrs de fèrre demorèron fins a primièra mitat del sègle XX pel transpòrt de mèrças pesucas e pauc costosas (carbon, nickèl). Las doasguèrras mondialas, las leis socialas, la fiabilizacion dels batèus de motor (vapor puèi Diesèl) e lor facilitat de provesiment dins los pòrts acabèron amb aqueles velièrs.
Lanau de primièra linha de vaporNapoléon en 1850.Cuirassat francésGloire (1859), de vela e de vapor
Los primièrs ensags de batèu de vapor datan dels an ans 1780, mas las performanças bassas de las primièrasmaquinas de vapor e de laròda de palas limita aquel tipe de propulsion als sols batèus fluvials[13].
Puèi apareguèron las naus destinadas al transpòrt costièr e cabotatge, dotats de velas e de caudièra de vapor, de ròda de palas (puèi d'elices). La còca e la formas d'aquelas naus utilizan mai sovent las formas tradicionalas de velièrs. Las velas essent utilizadas coma propulsion màger[13]. A partir dels ans 1850, las naus militaras de vela son pauc a pauc equipats de maquinas de vapor, coma propulsion auxiliària. Tanben las naus mixtas se generalisan pel transpòrt transatlantic de personas, concurrenciats pels rapidsClippers americans[13].
Puèi la vapor ven lo mejan de propulsion màger de la naus novèlas; la vela venent una propulsion auxiliària o de secors (en cas de pana de las maquinas), abans d'èsser abandonadas. En 1845 se bastís loGreat Britain, qu'inaugura l'epòca de las naus amb còca de fèrre, sens vela, propulsats per elices[13].
Lo yachtVolunteer que ganha la Copa de l'America en 1887.
En Euròpa, los primièrs iòts, pichon velièrs bastits per la navigacion de léser (de l'aristocracia e la borgesiá maritima) comença als sègle XVII e XVIII en Anglatèrra, als Païses Basses e en Russia[14] e la primièra regata a vela seriá estat organizada en Anglatèrra en 1662, ganhada pelsloopJamaïe del reiCarles II[15].
Mas lo vam vertadièr pelyachting nais al Reialme Unit e als Estats Units d'America, a la mitat desègle XX per laborgesiá. La construccion d'aqueles iòts s'inspira dels velièrs utilitaris mai rapids de l'epòca e amb de bonas qualitats nauticas: loscòtrespilòts europèus, e las pichonasgoletas americans de pèsca o de corrièr. Se trapa tanben sus aqueles iòts los meteisses plans de jòcs de velas, e las còcas (de fusta) de las naus de l'epòca: un abant fòrça larg (mèste bau avançat), un reire prim (popa) e una quilha longa e pauc prigonda.
La propulsion amb vela essent abandonada pauc a pauc pel transpòrt utilitari, lo yaching ven una font importanta d'evolucions tecnica dels velièrs. A partir dels ans 1850, a l'inciativa de l'engenheire naval John Scott Russell, las formas de la còcas son inversadas: l'abans ven prim e leugièr, alara que lo reire es alarguit[16]. Li iòtAmerica bastir 1851 mostrèt en corsa las performança melhoras per aquel tipe de carèna, adoptada enseguida per totes los velièrs. Fins als ans 1900, la superfícia banhada dels iòts mermèt pauc a pauc per reduire los fregadisses amb la velocitat. De 1900 a 1970, la quilha ven mai corta (distança orizontala) e mai prigonda (cap al fons de l'aiga), fins a arribar a la version modèrna: una aleta verticala al tèrme del qual es fixat un lèst. Losafran se separa de la quilha, per melhorar la manobralitat del batèu (al prejudicide l'estabilitat): sus las pichonas naus a partir de 1900, puèi lo grands velièrs vèrs 1960[16].
L'armeg evolua pauc, senon per la desmesura (a vegada dangierosa) de las velas per las naus de corsa. Vèrs 1880 es inventat lo spinnaker (simetric), vela leugièra e fòrça cava (de forma de balon) melhorant fòrça las performanças dels velièrs dins los angles portants. Lo iòt americanReliance, ganhant de laCopa de l'America de 1903, fuguèt lo primièr velièr equiparwinchs (dobla velocitat, fixats sus l'enpont).
Foncia, un monocòca de 60 pés per la corsa oceaniqca. Un armeg sloop, grand vela de tipe marconi. Aqueles velièrs modèrnes pòdon aténer de velocitats mejanas de 20 nosess (37 km/h) e percorrir mai de 500 milas (800 km) per 24h.
A la fin del sègle XX, l'armeg sloop (una grand vela e una sola vela abans) ven l'estandars pels veièrs modèrnes, a causa de son melhor redement aerodinamic (angles de près). Los avantatges de la division del jòc (maniabilitat, flexibilitéat) dels ancians armegs (còtre, ketch,goleta) son compensats pels novelums d'acastilhament (winchs, enrolaires de vela, teisuts sintetics) e los tirants modèrne (Marconi) permeton un unic mast de granda nautor.
La fusta es abandonada per la construccion de las còca modèrnas, remplaçada per de plastics e sisas de fibras sinteticas. Las formas de còca venon dels iòt tradicionals, amb un abans prim, una quilha prigonda (de ceba) e un safran (d'aleta) separada.
A partir dels ans 1960-1970, l'arcquitectura e las tecnicas de construccion destrian lo velièrs de plasença e los velièrs de corsa. Los velièrs de plasença s'orientan cap a de tecnicas de construccion industrializadas e de còsts rasonables (monotipia, cóca en plastic), amb un desir du confòrt (programa de croisièra, facilitat de manòbras). Al contrari, la construccion de velièrs de corsa utilisa de tecnologias denovelum e costosas (prototipes, novèlas matèrias) per respondre al desir de performança e a la professionalizacion.
Aotearoa, un AC72 de 2013, catamaran d'ala regda e foils
Las novèlas tecnicas de construccion popularisan a partir dels ans 1980 los multicòcas modèrnes, apreciats per lor velocitat en corsa e lo confòrt en plasença.
La forma dela còca (carèna) es optimizada, amb per exemple una superfícia banhada minim e unaetrava drecha: en corsa, per profeichar melhor de las limitas de galga de corsa, e en plasença per aumentar lo volum abitable per una logor donada.
La corsa es tanben vector de novelums tecnics integrats a la construccion de plasença: lo catamaran (Amaryllis, 1876), las carènas largas facilitant lo planatge (planing navigation), lo mast tornejant profilat (Lady Helmsman, 1966), las velas latadas (Hellcat, 1961), lo spinnaker asimetric, la quilha pendulara, las velas de matèrias compositas, los foils, los dobles safrans, lo mast sus cric idrolic, lo pilòt automatic, lo itinerari informatisat, lacrash box d'estrava...
Las experimentacion conegudas de propulsion eoliana sens velas son la turbovela, las alas volantes (sèrp volanta) o alara las velas (o alas) regdas utilizadas per la Copa de l'America de 2013.
↑Hélène Guiot, « La construction navale polynésienne traditionnelle.
↑Robert Carter, « Boat remains and maritime trade in the Persian Gulf during the sixth and fifth millennia BC », dansAntiquity, volume 80, No.307, mars 2006[1]
Age of the Galley: Mediterranean Oared Vessels since pre-Classical Times, John S. Morrison, 2004, Conway Maritime Press
La Science des galères, Barras de la Penne, 1667, musée de la marine.
Ollivier Puget,Les plus beaux voiliers du monde, Solar, 192 pp. (L'ouvrage est dédié aux Grands Voiliers et en particulier au Cinq-Mâts Barque "La France").
R. Gardnier,Cogs, caravels and galleons: the sailing ship, 1000-1650, 1994, Annapolis
.jpg)
