Eissida de laRevolucion d'Octòbre e de la presa dau poder per lei bolchevics, l'Union Sovietica foguèt inicialament marcada per lei combats de laguèrra civila que s'acabèt en1921-1922. La reconstruccion foguèt assegurada per laNovèla Politica Economica deLenin que decidèt de metre en plaça una pausa sociala eideologica. Pasmens, a sa mòrt, la lucha de succession entre lei caps dauPartit Comunista menèt a la presa dau poder d'Estalin en1928. O gardèt fins a sa mòrt en1953. Aqueu periòde veguèt l'industrializacion massisa dau país e la victòria de l'Armada Roja còntra l'Alemanhahitleriana en1945. Pasmens, en parallèl, Estalin ordonèt una repression larga còntra totei seis opausants reaus ò supausats que causèt la mòrt de milions de ciutadans sovietics. La destalinizacion iniciada perNikita Khrushchov liberèt pas lo país, engatjat dins laGuèrra Freja còntra leisEstats Units, dei pesantors de la societat sovietica. Leisans 1960-1970 son ansin considerats coma un periòde d'estanhacion. L'aparelh economic se desgradèt pauc a cha pauc entraïnant una crisi economica mai e mai importanta. Lo país s'afondrèt finalament a la fin deisans 1980 e l'union entre sei 15 republicas constitutivas foguèt oficialament dissouguda lo 26 de decembre de1991.
Durant son existéncia, l'URSS se definiguèt coma la patria dau socialisme e luchèt còntra lei paíscapitalistas òfaissistas. Aquelei confrontacions prenguèron la forma de laGuèrra Freja e de laGuèrra Germanosovietica. Se la segonda s'acabèt per una victòria totala dei tropas sovieticas, la premiera escagassèt pauc a cha pauc lei ressorsas e l'aparelh productiu dau país. Foguèt un dei factors qu'entraïnèt l'afondrament dau país. Pasmens, avans aquela crisi, l'URSS foguèt una dei doas superpoissanças de la segonda mitat dau sègle XX e s'impliquèt dins fòrça conflictes dins lo monde. Suscitèt tanben fòrça paurs e esperanças.
Amb una superficia maximala de 22 402 200 km², l'Union Sovietica èra un espaci continentau particular, leugierament mens estendut que l'America dau Nòrd. Pasmens, en simplificant, èra possible de devesir lo país en tres plans (loplan d'Euròpa Orientala, loplan de Siberia Occidentala e ladepression de Turan), en dos platèus (laSiberia Centrala e lei tèrras autas deCazacstan) e d'ensemblesmontanhós generalament situats dins lei regions septentrionalas ò lòng dei frontieras dau sud. Aquelei zònas èran dominadas per de flumes poderós (Vòlga,Ienisseï,Lena, etc.) que constitüisson tant d'aisses de comunicacion que d'obstacles a la circulacion.
Leigeografs sovietics utilizavan un autre biais per descriure la geografia generala dau país en se basant sus leibiòmas predominants. D'efiech, èra possible d'identificar cinc espacis principaus :
latondra cubrissiá aperaquí 10 % de la superficia dau territòri sovietic. Presenta dins lei zònas frejas dau nòrd, es un espaci caracterizat per una vegetacion rasa adaptada a d'ivèrns lòngs e d'estius corts. Lo sòu i es frequentament gelat tota l'annada e la durada dau jorn varia tanben fòrça.
lataiga èra la zòna pus estenduda. Constituïda per unaseuva de conifèrs adaptats ai climas fregs, ocupava una benda territòriala anant d'Escandinàvia a l'ocean Pacific. A l'oèst, dins lei regions europèas, la taiga laissava de còps la plaça a una seuva mixta gràcias a un clima pus temperat.
l'estèpa formava 15 % dau país, mai èra lo luòc de vida de 40 a 45 % de la populacion. Situada au sud de la taiga, èra una zòna de vegetacion rasa en causa de precipitacions feblas. Fasiá partida d'un ensemble geografic pus larg — l'estèpa eurasiatica – que va dau plan dePanònia aManchoria. Es una zòna que permet lei comunicacions segon un aisse èst-oèst a condicion de passar lei flumes deSiberia e d'Euròpa Orientala.
lei zònasaridas se situava globalament au sud de l'estèpa, principalament enAsia Centrala. L'aigatge i èra sovent possibla gràcias a la preséncia de flumes importants. Leis autrei regions aridas se trobavan a proximitat dei cadenas demontanhas dau sud.
lei zònas montanhosas èra principalament situadas long dei frontieras meridionalas e dins lei regions septentrionalas deSiberia. Aviá d'originas variadas. Lei cadenas dau sud, sovent jovas, fan partida de lacencha aupenca. Pòdon agantar d'altituds fòrça autas. Per exemple, la cima pus auta dau país, loPic dau Comunisme, agantava 7 495 m d'altitud. La preséncia d'aquelei montanhas limitavan fòrça la circulacion entre l'URSS e lei país situats mai au sud.
Loclima sovietic seguissiá globalament lei biòmas. Segon laclassificacion de Köppen, la màger part dau territòri aviá siá unclima continentau umid siá unclima subartic. Lo premier se caracteriza per d'estius temperats e d'ivèrns fregs. D'efiech, de temperaturas de -30 a -40 °C èran pas raras en URSS. Lei precipitacions èran en revènge regularas. Dins lei regions subarticas, aqueu clima veniá encara pus freg amb l'aparicion de fenomèns de gelada dau sòu durant una partida de l'annada. EnAsia Centrala, lo clima èra generalament dau tipedesertic freg ò semiarid freg. Dins lei regions litoralas dau nòrd, preniá un caractèr polar mai e mai afiermat amb lalatitud.
L'URSS foguèt una poissança demografica dau sègle XX amb una populacion que passèt de 150 milions d'abitants en1928 a 293 milions en1991. Pasmens, aquela creissença foguèt pas continua car laSegonda Guèrra Mondiala entraïnèt una demenicion brutala dau nombre d'estatjants (194 milions en1940 e 180 milions en1950). Lo desvolopament generau de lamedecina (vaccinacion,antibiotics, etc.), la mesa en plaça d'un sistèma de santat eficaç, l'urbanizacion e lei progrès dins l'educacion explican aquela evolucion. En causa de la superficia dau país, la populacion sovietica èra largament multietnica en despiech de la predominança dei Rus. Lo poder reconoissiá aqueu caractèr en separant lociutadanatge e lanacionalitat. Lo premier èra estacat au drech dau sòu e totei leis abitants avián lo ciutadanatge. En revènge, la nacionalitat èra transmesa segon lo drech dau sang car designava lo grop etnic de l'abitant. Lei 15 etnias principalas èran la basa dei republicas constitutivas de l'Union, mai de desenaus de pòbles avián la sieuna entitat autonòma au sen d'aquelei republicas.
Demograficament, lei pòbles eslaus formavan la màger part de la populacion. En causa d'una fertilitat mens importanta, sa part dins la populacion generala demeniguèt de 77,3 % en1926 a 69,8 % en1989, mai demorèt totjorn ben superiora ais autrei pòbles. Lei Rus representavan entre 50,8 e 52,9 % de la populacion sovietica totala, çò qu'explica la confusion frequenta entre « Rus » e « Sovietics ». De mai, lei Rus èran presents dins fòrça regions dau país. LeisUcraïnés formavan lo segond grop etnic, mai sa part demografica demeniguèt pus rapidament (21,2 % en1926, 15,5 % en1989) en causa de la famina deisans 1930. Majoritaris en Ucraïna, formavan de minoritats importantas dins totei lei regions industrialas. En defòra dei pòbles eslaus, lei pòbles turcs ocupavan una plaça importanta enCaucàs e enAsia Centrala. Constitüissián entre 10 e 15 % de la populacion totala.
La populacion sovietica èra principalament installada dins lei regions europèas dau país. Lei densitats de populacion pus importantas èran observadas enUcraïna e dins lei regions situadas entreMoscòu e leimonts Orals. I aviá tanben doas zònas de poblament segondàrias. La premiera se situava en Siberia Centrala e seguissiá lo camin de fèrre dauTranssiberian. Foguèt creada per lo regim dins lo quadre de sa populacion de desvolopament dei regions vuejas. Èra mai que mai formada de vilas importantas separadas per d'espacis pauc poblats. La segonda se situava enAsia Centrala. Èra fondada sus la ret urbana dei vilas eissidas de laRota de la Seda (Tashkent,Samarcanda, etc.).
Dins lo quadre de sa politica de reconoissença dei minoritats etnicas, lo poder centrau sovietic reconoissiá l'existéncia de desenaus de lengas sus son territòri. D'efiech, la lenga pròpria d'un pòble aviá generalament un estatut decooficialitat dins lo territòri autonòm d'aqueu pòble. Pasmens, en causa dau pes demografic dei Rus, la lenga russa èra parlada per la màger part de la populacion. Èra tanben la lenga deis institucions. Dins aquò, aquel estatut foguèt pas oficializat avans1990.
Leireligions foguèron oficialament enebidas durant una partida importanta de l'istòria sovietica, especialament durant lo periòde estalinian, e lo poder ordonèt la destruccion de mai d'un luòc de culte, la persecucion deiclergats e la promocion d'unateïsme d'Estat compatible amb l'ideologia marxista leninista. Aquò aguèt un certan succès e l'ateïsme ò l'agnosticisme son encara ben implantats enRussia ò enEstònia. Pasmens, en fòrça regions, lei sentiments religiós perdurèron e tornèron aparéisser après la fin dei persecucions. De mai, durant laSegonda Guèrra Mondiala, l'ortodoxia foguèt integrada a la propaganda vantant lopatriotisme rus tradicionau. Locristianismeortodòx se mantenguèt dins lei regionseslavas earmèni, locatolicisme enLituània e l'islam enAsia Centrala. Una minoritatjudieva contunièt tanben d'existir, mai emigrèt largament enIsraèl entre1989 e1992.
LaGuèrra de Crimèa (1853-1856) aviá mostrat l'important retard de l'Empèri Rus dins mai d'un domeni[1]. Lo tsarAlexandre II (1856-1881) engatjèt alora unapolitica de reformas per modernizar sonpaís. En particular, aboliguèt loservatge en1861, çò que permetèt a 23 milions d'abitants d'obtenir salibertat personala, e transformèt l'administracion, l'armada, lajustícia e l'ensenhament. Pasmens, aquelei reformas foguèron parcialas. Per exemple, lei sèrvs liberats obtenguèron pas de tèrras sufisentas per contentar sei besonhs alimentaris e demorèron dependents dei proprietaris terrencs e dei païsans rics (leikulaks). De mai, totei lei projèctes de reformas s'arrestèron après una temptativa d'atemptatnihilista còntra lo sobeiran en1866. Lei mitansconservators aprofichèron la situacion per contestar una partida dei reformas e la polícia politica, l’Ochrana, reprimiguèt lei movements reformators[2][3]. Puei,Alexandre III (1881-1894) eNicolau II (1894-1917) s'opausèron a tota evolucion. Autocrata dedrech divin, estimavan pas aver lo drech ò lo poder de modificar leis institucions[4].
Pasmens,Russia capitèt de se desvolopareconomicament a partir de1880. L'Estat foguèt lo mèstre d'òbra de l'industrializacion en plaça d'unaborgesiá tròp limitada. En causa de la talha dau país, privilegièt l'industria pesuca e locamin de fèrre. Lei resultats foguèron espectaclós car l'industria pesuca russa agantèt lo nivèu de produccion de son omològafrancesa a la fin dau sègle. En revènge, lei bens de consumacion foguèron abandonats aisartesans e ais investisseires locaus. De mai, en despiech d'aquela creissença, l'industria èra pauc competitiva e èra dependenta de seisimportacions demaquinas estrangieras[5]. Ansin, au començament de laPremiera Guèrra Mondiala, lo teissut industriau èra pauc dinamic e concentrats dins un nombre reduch de vilas (Moscòu,Sant Petersborg,Varsòvia, etc.) ont èra aparegut unproletariat constituït d'aperaquí tres milions d'obriers en1914.
L'immobilismepolitic permetèt la renaissença de l'oposicion politica. La fin dau sègle XIX e lo començament dau sègle XX foguèron marcats per una multiplicacion dei grèvas e deis atemptats. Tres movements principaus emergiguèron pauc a cha pauc. Leiliberaus èran lo grop pus nombrós. Ben implantats dins lanoblessa locala e au sen dei professions liberalas, èra inspirat per laRevolucion Francesa e voliá establir unamonarquia constitucionala. LoPartit Socialista Revolucionari (SR) foguèt creat per la fusion de plusors gropusculs partisans d'un socialisme agrarian basat sus lomir, la comunautat ruralatradicionala. Menèron d'operacions de secutament còntra lei foncionaris dei zònas ruralas e organizèron d'atemptats còntra leis autoritats[6]. Pasmens, aguèron de dificultats per formar unpartit estructurat. LoPartit Obrier Sociau Democrata de Russia (POSDR) regropava lei diferentei tendéncias daumarxisme rus. Sa figura majora èraLenin (1870-1924) que dirigissiá la faccion majoritària, lei bolchevics, que voliá la creacion d'un partit estructurat de « revolucionaris professionaus » encargats d'organizar larevolucion còntra l'Estat. Pasmens, se turtèt a l'oposicion dei menchevics, una faccion minoritària qu'èra mai favorabla a una participacion au jòc politic institucionau. Una premiera scission aguèt luòc en1903. Venguèt lentament permanenta e lei doas faccions formèron de grops distints a laDoma elegida en1912[7].
La Revolucion de 1905 e la Premiera Guèrra Mondiala
Larevolucion de 1905 marquèt una rompedura majora entre lotsar e son pòble. D'efiech, l'economia russa foguèt fòrça tocada per una crisi mondiala que durèt de1900 a1904. De recòltas marridas, de grèvas e lei dificultats de laGuèrra Russojaponesa agravèron la situacion[8][9]. Lo 22 de genier, leicosacs tirèron sus una manifestacion pacifica que veniá portar una suplica au sobeiran. Lo bilanç foguèt de 130 a 1 000 tuats e la revòlta se difusèt au sen dei vilas industrialas e de la flòta de la mar Negra. Puei, l'agitacion ganhèt lei nacionalitats de l'Empèri, especialament dins lei regions balticas e enPolonha. Dins aquò, leis oposicions demorèron incapables de formar un frònt comun e lo Premier MinistreSergei Vitte poguèt prepausar quauquei reformas que foguèron acceptadas perNicolau II. En teoria, l'Empèri veniá una monarquia semiconstitucionala que respectava certanei drechs fondamentaus. Una assemblada legislativa dotada de poders limitats, la Doma, èra creada. Dins aquò,Nicolau II aviá pas l'intencion de respectar sei promessas e leis oposicions èran devesidas quant a una participacion au govèrn.
De1906 a1912, quatre Doma successivas foguèron elegidas e l'agitacion politica tornèt prendre tre1911. Tres ans pus tard, l'union sacrada dau començament de laPremiera Guèrra Mondiala resistiguèt ansin pas ai premierei desfachas russas. Se lo país capitèt finalament de produrre de quantitats importantas d'armas per equipar sei tropas[10][11], lamobilizacion generala entraïnèt de problemas grèus de man d'òbra dins l'agricultura. I aguèt tanben de problemas importants dins lei transpòrts e, pus generalament, dins l'industria. Enfin, l'armada russa – coma totei leis autreis armadas dau periòde – èra pas preparada a un conflicte lòng e murtrier e s'adaptèt lentament a l'evolucion de l'art de laguèrra. Lei pèrdas importantas entraïnèron un renovelament constant deis oficiers e de la tropa qu'empachèt l'aquisicion de sabers tactics complèxes. Lei pèrdas au sen de la noblessa, que formava la màger part dau còrs deisoficiers en1914, privèron egalament lo regim d'una partida importanta de sa basa sociala[12][13].
Lo tsarNicolau II reagiguèt pas e s'isolèt pauc a cha pauc durant lo conflicte. En genier de1917, lo país èra desorganizat amb una multiplicacion dei grèvas e deis esmogudas alimentàrias dins lei vilas mau avitalhadas. Lo 22 de genier de1917, lei partits revolucionaris dePetrograd (SR, bolchevics e menchevics) organizèron unsoviet. Coma en1905, leis autoritats demandèron a l'armada de reprimir la manifestacion, mai leidesercions empediguèron una repression eficaça. Lo 23 de febrier, la situacion degenerèt e de grèvas insureccionalas comencèron dins mai d'una usina. Lo 26, la polícia tirèt sus lei manifestants, mai lo 28, lagarnison de la capitala se ralièt ais insurgents[14]. Aquò permetèt a la populacion d'intrar dins leis arsenaus e de s'armar. Lo 2 de març, Nicolau II abdiquèt e laissèt lo poder a son fraire qu'abdiquèt a son torn lo 3. La direccion deRussia passèt alora entre lei mans d'un govèrn privisòri nomat per la Doma.
Après la casuda de la dinastia imperiala, lo Govèrn Provisòri eissit de la Doma e lo Comitat Executiu dau Soviet dePetrograd (remplaçat per lo Ièr Congrès Panrus dei Soviets en junh) s'opausèron per lo contraròtle dau poder. Sostengut per leis Aliats, lo premier aguèt inicialament l'avantatge. Pasmens, èra fòrça legalista e refusèt de menar lei reformas esperadas per la populacion (reforma agrària, proclamacion de laRepublica, reglament de la question dei nacionalitats, etc.) per pas usurpar lei prerogativas de la futura assemblada constituenta. Mai sa decision pus impopulara foguèt sa volontat de perseguir la guèrra.
D'efiech, durant aqueu periòde, l'armada russa intrèt dins una fasa de deliquescéncia que permetèt aisAlemands e aisAustroongrés d'avançar dins mai d'una region. En parallèl, lo govèrn deviá s'aparar còntra lei menaças de còp d'Estat militar ò d'insureccion populara. Sa figura principala,Aleksandr Kerenski (1881-1970) assaièt d'enebir lo movement bolchevic e de dissòudre seimilícias, mai deguèt egalament contenir leis elementsnacionalistas econservators gropats a l'entorn daugenerau Kornilov. Entre lo 8 e lo 10 de setembre, Kornilov assaièt de prendre lo poder per fòrça e Kerenski foguèt obligat de demandar l'ajuda dei bolchevics per rebutar son ataca[15]. Aquò permetèt ai fòrças bolchevicas de venir la poissança dominanta dePetrograd.
Dins aquò,Lenin, lo cap dau partit bolchevic, èra d'aqueu temps refugiat enFinlàndia per defugir una arrestacion. Aquel alunchament l'empachèt de convéncer la direccion dau movement de la feblessa dau Govèrn Provisòri. D'efiech, la reünion dau IInd Congrès Panrus dei Soviets èra prevista lo 25 d'octòbre e lei bolchevics èran majoritaris dins l'assemblada. Aquò èra donc una ocasion de legitimar rapidament un còp de fòrça. L'insureccion foguèt aisada car lei gardas roges (aperaquí 25 000 òmes) èran ben pus nombrós que lei rèstas de l'armada russa encara fidèus aKerenski. Lo 25 d'octòbre de1917 (6 de novembre dins localendier gregorian), prenguèron lo contraròtle de la capitala sensa rescontrar d'oposicion vertadiera e leis elegits antibolchevics quitèron lo Congrès dei Soviets tre lo 26, çò que facilitèt l'aprobacion dau còp d'Estat[16][17].
Se la presa dau poder per lei bolchevics foguèt relativament aisada aPetrograd onte losoviet locau podiá tenir un ròtle centrau, la situacion foguèt fòrça diferenta dins lo rèsta dau país. De1918 a1920, deguèron combatre mai d'un adversari dins l'encastre d'unaguèrra civila murtriera que causèt benlèu la mòrt de 7 a 12 milions d'abitants. De mai, lei bolchevics devián egalament luchar còntra leis armadas alemandas e austrianas.Lenin ordonèt donc rapidament l'adopcion de decrèts permetent de donar lo contraròtle dei tèrras e deis usinas ai païsans e ais obriers. Aquò li permetèt d'establir un liame solid entre lo poder bolchevic e lo pòble. En revènge, aguèt mens de succès dins sei negociacions amb leis Empèris Centraus. Lapatz, signada lo 3 de març de1918, a Brèst-Litosvk entraïnèt la pèrda de territòris importants (Finlàndia,Polonha,Ucraïna, etc.). Lo pagament d'una indemnitat de 94 tonas d'aur èra pereu previst[18]. L'armistici dau 11 de novembre de1918 annulèt aqueu tractat, mai dins lei regions cedidas, se desvolopèron d'insurreccionsnacionalistas.
Per faciar lei problemas engendrats per laguèrra civila, lei bolchevics metèron en plaça lo « comunisme de guèrra », un sistèma de requisicion dei ressorsas e de repression de l'oposicion[19]. L'economia foguèt tanben centralizada e racionalizada (introduccion dautaylorisme, renforçament de la disciplina, etc.) e lei tèrras agricòlas nacionalizadas foguèron rapidament collectivizadas. Aquò entraïnèt l'emergéncia d'un burocràcia poderosa e una estatizacion dei decisions, mai permetèt a l'Armada Roja de rebutar leis atacas de seis adversaris. La division dei faccions antibolchevicas foguèt un dei factors majors de la victòria roja. De mai, lei bolchevics capitèron de constituïr d'alianças amb certanei movements per destrurre un autre movement avans de se revirar còntra seis aliats. Lo contraròtle dei centres urbans dePetrograd e deMoscòu, centres de la ret ferroviària russa, foguèt un autre factor decisiu en autorizant de desplaçaments rapids de tropas per contrar una menaça ò esplechar una oportunitat. Lei formacions conservatritz (armadas blancas, etc.), lei movementsanarquistas e plusors insureccions nacionalistas foguèron ansin pauc a cha pauc vencudas. Dins aquò, enPolonha, dins lei regions balticas e enFinlàndia, lo govèrn deLenin foguèt finalament constrench de reconóisser l'independéncia dei pòbles en revòuta còntraRussia[20].
Dins aquò, laguèrra totala tirèt fòrça sus lo teissut economic rus e lei requisicions decididas dins l'encastre dau comunisme de guèrra entraïnèron d'abüs importants. Au començament de1921,Russia èra donc en crisi. La revirada deis insureccions comunistas dins leis autrei país europèus suscitava tanben un problemaideologic car l'idèa de la revolucion mondiala èra un vector important de lapropaganda bolchevica. Defaminas se declarèron dins lei vilas pus importantas. Lo 28 de febrier de1921, aquelei tensions menèron a larevòuta dei marins de la basa navala de Kronstadt. Durament reprimida, l'insureccion obliguètLenin de cambiar sapolitica generala[21].
L'estabilizacion dau poder bolchevic foguèt lo resultat dei mesuras adoptadas per lo Xen Congrès dau Partit (8-16 de març de1921).Lenin i fixèt lo restabliment de la collaboracion entre leis obriers e lei païsans coma l'objectiu prioritari. Locomunisme de guèrra foguèt ansin abandonat au profiech de la « Novèla Politica Economica » (NEP). D'un biais generau, la NEP instituïguèt un regim mixt. Unimpòst fix en natura remplacèt lei requisicions e lei païsans foguèron autorizats a vendre liurament sei sobras. De mai, se la nacionalizacion dei tèrras foguèt pas annulada, lei païsans podián arrendar e transmetre sei tenements coma un ben privat. En1924, un estatut de salariat foguèt definit per permetre l'embauchatge d'obriers agricòlas. Dins l'industria, la NEP menèt a la desnacionalizacion deis entrepresas de mens de 20 obriers. Venguèt tanben possible d'arrendar lei companhiás pus importantas a d'investisseires privats (compres estrangiers) per de duradas de 2 a 5 ans[22].
La NEP permetèt de redreiçar l'economia russa, mai foguèt pas un retorn complèt vèrs locapitalisme. D'efiech, lo govèrn contunièt d'encoratjar, amb un succès limitat, la socializacion dei tèrras. De mai, l'industria pesuca, lei transpòrts, locomèrci interragionau, lo comèrci internacionau e lamoneda demorèron sota lo contraròtle dirècte de l'Estat.Politicament, lo poder venguèt pus autoritari. Lo Xen Congrès dau Partit enebiguèt lo fraccionisme au sen dau partit. Leitrotskistas, partisans de la militarizacion de l'economia, e lei membres de « l'Oposicion Obriera », partisans d'un retorn a l'autogestion obriera, foguèron obligats d'acceptar la NEP. Lo Partit foguèt egalament purgat dei sòcis passius. Seis efectius passèron ansin de 750 000 a 412 000 sòcis entre1921 e1924. Lo movement artistic seguiguèt e d'artistas, comaVassily Kandinsky (1866-1944) eChagall (1887-1985), sostenguèron larevolucion durant plusorsannadas.
En parallèl, l'URSS foguèt oficialament fondada lo 30 de decembre de1922 amb l'intrada en vigor dau tractat de l'Union. Formèt un Estatfederau que reconoissiá lo drech de cada republica constitutiva a l'autodeterminacion. Puei, lo 31 de genier de1924, l'adopcion de laconstitucion de l'URSS permetèt de crear d'institucions comunas. Aqueu tèxte fondèt un Congrès dei Soviets elegit au sufragi indirècte coma institucion centrala. Aquela chambra èra encargada d'elegir un Comitat Centrau Executiu constituït per un Soviet Suprèm de 400 membres e un Soviet dei Nacionalitats de 130 membres. Aqueu Comitat deviá se reünir tres còps per an. Pasmens, generalament, fisada sei poders a de comitats pus reduchs (loPraesidium e loSovnarkom). Dins lei fachs, lo Partit contunièt de dirigir lo país. Eu meteis, èra estructurat segon un sistèma piramidau amb unCongrès dau PCUS, unComitat Centrau dau PCUS, unBurèu Politic dau Comitat Centrau dau PCUS (dichPolitburo) e un Secretari dau Comitat Centrau dau PCUS. A partir dau periòde estalinian, lo secretari venguètde facto lo cap de l'Estat sovietic fins a la disparicion de l'Union en1991[23][24].
Grèvament malaut dempuei1922,Lenin moriguèt lo 21 de genier de1924. Sa mòrt durbiguèt un periòde de tensions e de luchas entre lei caps principaus dau Partit. Lei doas figuras principalas per li succedir èranEstalin (1878-1953) eTrotski (1879-1940). Lo premier èra lo secretari generau dau Partit dempuei1922. Creat per Lenin per l'alunchar dau govèrn centrau, aquela posicion èra inicialament considerada coma segondària. Pasmens, en realitat, permetèt a Estalin de gerir lei nominacions e leis exclusions au sen dau Partit. Redigiguèt tanben un manuau d'educacion politica que serviguèt de basa a l'instruccion politica dei sòcis novèus, generalament pauc instruchs. Pauc a cha pauc, la majoritat dau Partit venguèt ansin favorablas ai tèsis desvolopadas per Estalin. En fàcia,Trotski èra un eròi de laguèrra civila per son ròtle dins la creacion e l'organizacion de l'Armada Roja. Èra tanben vist coma un teorician brilhant. Pasmens, èra un èx-menchevic e aviá d'enemics nombrós au sen dau movement bolchevic[25]. De personalitats, comaGrigori Zinoviev (1883-1936),Lev Kamenev (1883-1936) eNikolaï Bukharin (1888-1938)[26], avián una influéncia importanta dins lo país e lo movement revolucionari.
La lucha per lo poder se debanèt en dos episòdis principaus. Premier, en vista d'isolarTrotski,Estalin s'alièt ambZinoviev eKamenev en genier de1923. LaissètZinoviev atacar lei trostkistas. Accusat de deviacionisme e de fraccionisme,Trotski perdiguèt la direccion de l'Armada Roja e sa plaça au sen dauSovnarkom. Dins aquò,Estalin intervenguèt per permetre a son rivau de gardar son ròtle au sen dauPolitburo. La troicà formada per Estalin, Zinoviev e Kamenev se rompèt rapidament car lei dos segonds èran opausats au replegament nacionau preconizat perEstalin, mai dins un partit desenant tengut per leis estalinians, èran isolats. Assaièron donc de formar una Oposicion Unificada ambTrotski. Pasmens, en decembre de1927,Estalin aguèt ges de dificultats per obtenir lor condamnacion per fraccionisme. Trotski s'exilièt en1929 eZinoviev eKamenev foguèron definitivament marginalizats.
Intensitat dei faminas sovieticas de1932-1933 durant la collectivizacion dei tèrras.
Desenant cap dau país,Estalin abandonèt d'un còp laNEP au profiech d'una teoria de construccion dau socialisme dins un país unic. Lo bilanç de la NEP es ambivalent. Permetèt de restaurar la produccionagricòla e aumentat lo nivèu de vida generau dins lei campanhas. Pasmens, aviá geinat lo desvolopament de l'industria de basa en causa de problemas de finançament e d'una manca de man d'òbra qualificada. Dins lei zònas ruralas, de tensions importantas opausavan leikulaks a la massa deis obriers agricòlas e dei païsans paures. De problemas mai ò mens identics existissián en vila entre leiNepmen (artesans ò proprietaris d'entrepresas privadas) e lei grands magasins d'Estat. La politica d'Estalin s'inspirèt en partida deis idèas deTrotski en militarizant la societat per desgatjar lei ressorsas necessàrias a la creacion d'un otís industriau emilitar permetent a l'Union Sovietica de rivalizar amb lei poissançascapitalistas. Pasmens, Estalin èra pas un teorician e sa politica economica s'adaptèt donc de còps ai besonhs e ai dificultats.
La collectivizacion dei tèrras agricòlas foguèt la premiera mesura majora dau periòde estalinian. Aguèt luòc de1930 a1933[27] e se turtèt a una resisténcia deikulaks que foguèt durament reprimida[28]. Rapidament, la màger part de la païsanariá intrèt en resisténcia entraïnant de destruccions de recòltas e d'equipaments e d'abatatges generalizats deisanimaus. Aquò trebolèt la produccion e defaminas grèvas toquèron plusors regions e vilas, en particularUcraïna eCazacstan (fins a cinc milions de mòrts). D'un biais generau, la produccion agricòla demeniguèt de 20 % a 25 % e 45 % a 60 % daucapitau dispareguèt. L'agricultura sovietica aguèt de dificultats persistentas fins a la fin dau país[29]. Aquelei problemas son illustrats per l'importància dauduor, un tròç de tèrra individuau, concedit a cada familha de païsans en1935 per amaisar lei tensions. Cubrissent solament 3 % dei tèrras agricòlas en1937, provesissián 21 % de la produccion totala.
L'industrializacion venguèt la prioritat dau país. Per aquò, un important esfòrç de planificacion foguèt més en plaça per despartir lei ressorsas umanas e materialas, fixar lei pretz e lei quantitats e definir leis estructuras economicas e tecnicas deis entrepresas. Una ajuda estrangiera foguèt tanben acceptada amb la participacion de tecnicians estrangiers ai chantiers pus importants e l'importacion d'equipaments. En despiech dei faminas, leis exportacions de bens agricòlas foguèron mantengudas per trobar lei sòus necessaris. Lei resultats foguèron importants per l'industria pesuca amb la creacion de bacins industriaus dins lei vaus deVòlga e deDnièpre. Lo sud deimonts Orals foguèt pereu industrializat. Dins aquò, en despiech de la perseguida d'una politica volontarista, lasiderurgia e l'industriapetroliera avancèron pauc durant lo rèsta deisans 1930. De mai, l'abséncia d'una ret de transpòrt eficaça e la manca de man d'òbra entraïnavan de problemas.
Per sostenir sa politica d'industrializacion accelerada, l'Estat sostenguèt e organizèt una politica de transformacion radicala de la societat radicala sovietica. D'efiech, la mecanizacion creissenta de l'agricultura e lei besonhs en man d'òbra dins leisusinas entraïnèron unexòde rurau massís. La classa obriera passèt ansin de 11 a 38 milions entre1928 e1939. Per l'enquadrar e la contraròtle, de mesuras estrictas foguèron rapidament adoptadas coma la mesa en plaça de sancions disciplinàrias fòrtas (emendas, licenciament, etc.), de pèrdas d'avantatges sociaus (cartas d'avitalhament, etc.) e de còps de penas de preson. Lei desplaçaments deis obriers (e dei païsans) foguèron egalament reduchs, la durada minimala dau trabalh foguèt portada de 42 a 56 oras persetmana e leisindicats independents foguèron enebits. Dins aquò, la repression s'acompanhèt d'encoratjaments (aumentacion de salaris per leis obriers pus productius, etc.) e d'un important esfòrç depropaganda (stakhanovisme, etc.[30]). Mai, en despiech de demonstracions sincèras d'adesion au projècte de desvolopament dau regim, la màger part deis obriers demorèron indiferents e concentrats sus de problematicas de subrevida car la construccion dei lotjaments obriers prenguèt rapidament un retard important. Fòrça obriers deguèron donc viure dins de vilatges detubanèus establits a l'entorn dei zònas industrialas.
La construccion dau socialisme dins un país unic e la gestion dei transformacions socialas menèron a un renforçament de l'Estat sovietic. Pasmens, aquò prenguèt mai que mai l'aspècte d'un renforçament dau poder d'Estalin e d'una afiermacion creissenta dau caractèrnacionau de l'URSS. LoPartit foguèt una dei victimas d'aquelei mutacions car perdiguèt son ròtle de movement politic per venir una correja de transmission dei decisions presas per lo govèrn centrau vèrs la populacion. L'egalitarisme deis originas foguèt tanben oblidat e un elèit emergiguèt au sen dau Partit. Compausat dei quadres permanents, dei quadres importants au sen deis usinas e dei membres de l'aparelh politic, obtenguèt rapidament d'avantatges materiaus consequents.
Pasmens, la caracteristica pus importanta de la societat sovietica de l'epòca foguèt la multiplicacion dei purgas a partir de1930. L'assassinat deKirov, lo responsable dau Partit deLeningrad, accelerèt lo fenomèn[31]. Sota la direccion dauNKVD, lei policiers descurbiguèron de complòts organizats per leis adversaris reaus ò supausats d'Estalin (èx-menchevics, trotskistas raliats, opausants bolchevics, responsables tròp coneguts, etc.). De1936 a1938, tres ensembles de procès decimèron ansin la direccion dau Partit (Zinoviev,Kamenev,Bukharin, etc.) e de l'Armada Roja (Tukhatzevskii, etc.)[32]. En parallèl, lei purgas regardèron tanben totei lei nivèus de la societat, especialament lei rengs deis oficiers de l'armada[33]. Au finau, entre 5 e 6 milions de Sovietics foguèron condamnats a de penas divèrsas (anant de quauquei mes de preson a lapena de mòrt). Lei rasons aguent dictat aquela politica son l'objècte de plusors ipotèsis (dificultats per agantar leis objectius de desvolopament, interès economic de la man d'òbra forçada, transformacions socialas ?) mai son pas totalament compresas.
A la fin deisans 1930, l'aumentacion dei tensions enEuròpa e enAsia menèt a una modernizacion de l'Armada Roja. Pasmens, lei purgas e de dificultatsindustrialas alentiguèron una reorganizacion destinada a passar leis efectius de l'armada de 0,9 a 6 milions d'òmes. Per aquò, foguèt necessari de liberar de presoniers politics, de fondar d'escòlas militaras e de restablir la disciplina e leigrades. Lo raprochament ambAlemanha permetèt d'obtenir detecnologias novèlas, de ganhar de temps e d'ocupar de territòris suplementaris enPolonha, dins lei regions balticas e enFinlàndia. Lo transferiment d'una partida deis usinas de l'oèst vèrs leimonts Orals foguèt tanben anticipat.
Dins aquò, aquela preparacion foguèt pas sufisenta per arrestar l'ofensiva alemanda iniciada lo 22 de junh de1941 (Plan Barbarossa). Leis òrdres donats ai tropasfrontalieras de defendre sei posicions a tot pretz agravèt la situacion en permetent aidivisions blindadas de laWehrmacht d'enceuclar e de destrurre plusors armadas sovieticas, especialament dins lei regions deKiev, deBialystok e d'Esmolensk. Pasmens, a partir dau 3 de julhet, una defensa acarnada s'organizèt. Se leis Alemands capitèron d'ocupar de regions industrialas e agricòlas importantas, 1 500 entrepresas e 25 milions d'abitants foguèron evacuats vèrs l'èst. De tacticas detèrra cremada permetèron d'alentir l'avançada alemanda e lapropaganda s'orientèt de l'internacionalisme obrier vèrs de tèmas puspatriotics. Lei violéncias dei fòrças d'ocupacion, especialament aquelei deisEinsatzgruppen, favorizèron tanben l'unitat nacionala e la formacion d'armadas departisans encargadas d'atacar leilinhas d'avitalhament de laWehrmacht[34][35][36].
Lo bilanç de la guèrra a d'aspèctes multiples. Lei pèrdas umanas, estimadas entre 20 e 40 milions d'òmes, representavan 10 a 20 % de la populacion dau país e venián après lei faminas e lei purgas deisans 1930. Pasmens, l'URSS reconquistèt lei territòris perduts entre1918 e1921, establiguèt son influéncia sus la mitat orientala d'Euròpa e obtenguèt un sèti de membre permanent dauConseu de Seguretat dei Nacions Unidas. Lo prestigi de l'Armada Roja èra tanben considerable e lei movementscomunistas s'èran renforçats dins mai d'una region dau monde. En parallèl, la tutèla de l'Estat sus la societat s'èra relargada. Per exemple, lei païsans avián beneficiat d'aumentacions de pretz e lei quadres deipòbles allogèns èran venguts pus influents au sen deis institucions. Dins aquò, lei relacions entre lo govèrn centrau e la populacion evolucionèron e lo poder s'identifiquèt desenant a la figura d'Estalin.
La fin dau periòde estalinian e lo començament de la Guèrra Freja
La reconstruccion dei regions destruchas per la guèrra entraïnèt un retorn au volontarisme e a l'autoritarisme deisans 1930. Per exemple, en setembre de1936, lei païsans foguèron obligats de restituir lei tèrras usurpadas e la durada dau trabalh setmanier foguèt aumentada. L'organizacion de l'economia de la reconstruccion foguèt tanben fòrça centralizada per lo poder estatau. Lo Partit, leisindicats e lei movements de jovença comunistas foguèron tornarmai reduchs au reng de resèrva de man d'òbra. Dins aquò, lei gasanhs de productivitat realizadas durant la guèrra, l'esfòrç de formacion deis obriers e dei quadres e lei progrèsscientifics etecnologics permetèron de melhorar lei condicions de trabalh dins l'industria. Dins lei campanhas, lei païsans poguèron menar una forma de resisténcia passiva e lo regim assaièt pas d'i renforçar son autoritat en despiech de l'estanhacion de la produccion.
Au nivèuideologic, l'estalinisme s'estructurèt probablament a aquela epòca amb sa mesa en òbra dins lei país conquistats per l'Armada Roja enEuròpa Centrala. Pasmens, aqueu retorn aisans 1930 foguèt pas complèt. D'efiech, a l'interior laNomenklatura comencèt de se devesir en clans rivaus, opausats per de conflictes politics e personaus. Dins lei regions balticas e enUcraïna, deguerilhasanticomunistas persistèron durant d'annadas[37]. A l'exterior, laIogoslavia daumanescau Tito refusèt lo modèl sovietic e rompèt ambMoscòu en1948[38].
Lo començament de laGuèrra Freja e lei tensions intèrnas a la societat e au blòt sovietic entraïnèron una relança de la repression còntra leis opausants aEstalin. En1953, i aviá ansin entre 5 e 12 milions de personas internadas dins lo país. Aqueu còp, la repression regardèt lei regions recentament annexadas (en particular, lei regions balticas), lei pòbles « traites » (Tatars de Crimèa,Alemands de Vòlga, etc.) e leis elèits (afaire de Leningrad,judieus accusats de « cosmopolitanisme », etc.). La mòrt suspresa dau cap sovietic, lo 5 de març de1953, menèt a de reaccions divergentas. Se la màger part dau pòble lo plorèt d'un biais sincèr[39], lei dirigents se disputèron rapidament la succession en se pausant la question de l'existéncia d'un estalinisme sensaEstalin.
Après lamòrt d'Estalin, i aguèt un retorn a la tradicion leninista amb la mesa en plaça d'una direccion collegiala.Lavrentii Beria èra inicialament la personalitat pus poderosa d'aqueu grop car aviá lo contraròtle de la màger part de l'aparelh policier. Se raprochèt deGeorgii Malenkov, l'autra personalitat poderosa de la direccion, e adoptèt una politica de liberalizacion dau regim e de reduccion dei tensions amb l'Oèst. Pasmens, la poissança de Beria inquietava sei collègas que fomentèron son eliminacion amb l'ajuda dei caps de l'armada. Lo 26 de junh de1953, foguèt arrestat e executat après un procès somari[40]. MaiMalenkov foguèt pas lo venceire de la lucha de succession car foguèt marginalizat perNikita Khrushchov, lo secretari generau dau Partit.
Khrushchov engatjèt la destabilizacion au XXen Congrès (14-25 de febrier de1956). I condamnèt loculte de la personalitat e i anoncièt la fin de la terror de la massa, la coexisténcia pacifica amb l'Oèst e l'existéncia de plusors vias vèrs losocialisme en foncion dei condicionsnacionalas. Per remplaçar lo poder personau, privilegièt lo Partit que sa direccion venguèt tornarmai l'organ centrau deis institucions sovieticas. Pasmens, lei prioritats generalas de1928 foguèron pas abandonadas. Se lo desvolopament de la produccion de bens de consumacion, de produchsagricòlas e de lotjaments foguèt considerat dins lei projècteseconomics daugovèrn, l'industria pesuca gardèt la prioritat[41].
Lo XXen Congrès foguèt untèrratrem dins lo mondecomunista. Suscitèt de trèbols populars enPolonha e enOngria. Dins lo premier país, l'armada polonesa capitèt de gardar lo contraròtle de la situacion e lo Partit aguèt l'idèa de nomar una victima de l'estalinisme,Wladyslaw Gomulka, per iniciar una politica pusliberala. Après de negociacions malaisadas,Khrushchov acceptèt aquela evolucion en cambi de gatges regardant leis engatjaments militars dePolonha au sen dauPacte de Varsòvia. Dins lo segond país, lo Partit mau capitèt de reglar un conflicte intèrne entre estalinians e partisans de la liberalizacion. Entre lo 24 d'octòbre e lo 3 de novembre, una insureccion populara reversèt leis estalinians e placètImre Nagy au poder.Ongria proclamèt alora saneutralitat, çò qu'entraïnèt una intervencion de l'Armada Roja per restablir l'òrdre sovietic. Aquelei dificultats metèt en perilh lo poder deKhrushchov que foguèt menaçat per una coalicion de caps dauPartit desirós d'obtenir sa demission. Pasmens, aqueu conflicte s'acabèt per sa victòria e per la mesa a l'escart deMalenkov e deMolotov. Un an pus tard, inquiet de la poissança daumanescauZhukov, ordonèt sa mesa a la retirada[42].
La destalinizacion e lo retorn a la « legalitat socialista » permetèron de melhorar lei condicions de vida de la populacion sovietica. Per exemple, lei desplaçaments dins lo país venguèron pus simples, la durada de trabalh setmaniera demeniguèt de 48 a 46 h en1956, lei salaris foguèron aumentats e lei pretz e leisimpòsts demeniguèron. Lo Partit tornèt prendre lo contraròtle sus l'aparelh repressiu (desmembrament de la polícia creada per Beria, abolicion dauGulag, etc.) e lajustícia foguèt reformada (enebiment clar de latortura, preséncia obligatòria d'unavocat competent, procès public dins la màger part dei cas, reduccion dei penas maximalas, etc.).
Pasmens, aquela liberalizacion es de nuançar. Lei crimes e delictes politics e ideologics contunièron ansin de representar una categoria particulara dau drech sovietica[43]. Se la fin de l'administracion dauGulag permetèt la liberacion de milions de presoniers, una ret de camps e de colonias penitenciàrias demorèt en plaça. Enfin, en causa dau pes deis institucions oficialas e de la censura, la pensada deis elèits demorèt largament conformista. Dins lo mitanartistic, aquò permetèt l'enebiment d'òbras presentant una vision tròp critica de l'estalinisme. De mai, au nivèu economic, l'organizacion dau país evolucionèt gaire e la situacion de l'agricultura demorèt un problema amb una produccion inferiora au nivèu enregistrat en1928 e un retard tecnic important.
Durant son periòde a la tèsta de l'URSS,Nikita Khrushchov assaièt de reformar una economia minada per de problemas multiples : irrealisme de mai d'un projècte, limits dei mejans de planificacion, productivitat febla e desmoralizacion dei trabalhaires après d'annadas de mobilizacionideologica, necessitat de produrre totjorn mai per compensar lei dificultats d'un teissutindustriau ancian, etc. En1957, foguèt donc prepausada una deconcentracion de la planificacion industriala. Lei ministèris economics federaus e nacionaus, franc d'aquelei liats a la defensa, foguèron remplaçats per de conseus encargats de gerir la produccion d'una region ò d'una republica. En parallèl, dins leis entrepresas, de conseus foguèron egalament creats per sensibilizar lei trabalhaires. Pasmens, aquela premiera temptativa mau capitèt en causa de l'ostilitat de laburocracia.
En1961,Khrushchov decidèt donc de tornar mobilizar la populacion per s'afranquir de la resisténcia dei foncionaris. Aquela segonda temptativa foguèt marcada per de promessas mirificas coma ragantar lo nivèu de vida deisEstatsunidencs avans1980. Leis administracions de l'Estat e dauPartit foguèron fusionadas e divèrsei projèctes de desvolopament dau territòri foguèron iniciats. Pasmens, la màger part deis idèas deKhrushchov èran irrealistas e l'elèit s'inquietèt. La rompedura ambChina, l'aventurisme que menèt a lacrisi de Cuba en1962 e de recòltas marridas en1963-1964 agravèron la situacion. Lo 12 d'octòbre de1964, loPolitburo exigiguèt e obtenguèt donc la demission deKhrushchov.
La destitucion deKhrushchov foguèt l'òbra d'un aparelhpolitic inquiet de l'instabilitat engendrada per de reformas mau mestrejadas. Lo cambiament de direccion menèt donc lo país vèrs l'estanhacion e l'immobilisme. Dins lo domeni politic, se Brezhnev aviá lo títol de secretari generau dau Partit (1966) e la foncion de cap de l'Estat (1977), son poder èra estrictament contrarotlat per una direccion collegiala que podiá lo destituir.Alekseï Kosygin (cap dau govèrn fins a1980),Mikhaïl Suslov (cap de l'ideologia fins a1982),Andreï Gromyko (ministre deis afaires estrangiers fins a1986) eAndreï Kirilenko (ministre de la defensa fins a1981) partejèron ansin la realitat dau poder durant lo periòde brezhnevian. Aquela estabilitat alentiguèt lo movement de renovelament dei quadres e l'Union Sovietica venguèt pauc a cha pauc una mena degerontocracia.
Lei dirigents novèus estabilizèron la situacion en abandonant lei reformas deKhrushchov que semblavan pas realistas. En1977, una constitucion novèla enterinèt aquela politica. Lo ròtle centrau dau Partit foguèt confiermat. Vengut una administracion fòrça importanta (7,2 milions de sòcis en1956, 11 milions en1964 e 17,5 milions en1981[44]), èra una organizacion piramidala que foncionava totjorn segon lo principi daucentralisme democratic definit perLenin. Tres nivèus èran aisament observables dins seis institucions. A la basa, lei sòcis avián un trabalh d'informacion e d'enquadrament de la populacion. Au nivèu intermediari, un grop reduch (150 000 quadres) formava l'òssa deis administracions e preparava la lista dei candidats destinats a ocupar de pòstes importants (laNomenklatura). Enfin, a la cima, i aviá un elèit de 1 500 a 2 000 foncionaris superiors. Sovent pauc interessats per lei questions ideologicas, tenián lo ròtle d'interfàcia entre lei caps politics e leis organs principaus de l'aparelh d'Estat sovietic (KGB,Gosplan, industrias, etc.).
Lo Partit brezhnevian èra ansin un luòc de seleccion per lei quadres de la burocracia sovietica. L'ideologia i aviá un ròtle segondari e la depolitizacion de l'elèit explica la transicion rapida dau comunisme vèrs lo capitalisme enRussia dins lo corrent deisans 1990. Pasmens, son pes demografic li permetiá de marginalizar tota forma de dissidéncia. De mai, lei dissidents, sovent eissit dei jaç superiors dau Partit eu meteis, èran mespresats per la populacion[45]. La resisténcia populara en fàcia d'una societat blocada prenguèt donc de formas pus individualas coma l'indiferéncia politica, una febla implicacion dins son trabalh, l'alcoolisme (e de còps latoxicomania) ò la recèrca d'objèctes occidentaus. La resisténciareligiosa es una forma pus rara de resisténcia qu'èra presenta enAsia Centrala e au sen dei comunautatsjudievas.
Comprés tre leisans 1950, lei limits de la planificacion dau periòde estalinian necessitavan la mesa en plaça de reformas de l'economia. Au nivèu macroeconomic, leis entrepresas avián besonh de mai d'autonòmia per seguir lo plan. En particular, podián pas fixar sei pretz ò conclure de contractes amb d'autrei companhiás. Au nivèu microeconomic, lo despartiment dei beneficis en foncion dei besonhs d'investiment e d'estimulacion dei trabalhaires venguèt pauc a cha pauc una necessitat. En causa de resisténcias importantas de part de l'administracion, aquelei reformas intrèron jamai en vigor ò sota dei formas ben reduchas. D'experiéncias encara pus radicalas, coma la supression dei pòstes inutils dins certaneis usinas, foguèron encara pus combatudas per lei foncionarisconservators.
Aquò empachèt l'intensificacion de l'economia sovietica. Pauc a cha pauc, la creissença demeniguèt en causa de la rarefaccion dei ressorsas aisadas d'esplechar. Aqueu procès agravèt lentament la situacion generala en favorizant lo desvolopament dauclientelisme e de lacorrupcion. D'efiech, fòrça directors e quadres d'usina deguèron assodar de responsables dei ministèris, dei policiers e de salariats per falsificar lei còmptes. L'immobilisme, la desmotivacion e la sosproductivitat venguèron ansin de trachs caracteristics de l'economia sovietica. A partir deisans 1970, aquelei problemas entraïnèron de defalhiments e de carestiás que foguèron compensadas, fins a l'invasion d'Afganistan, per l'importacion de produchs occidentaus.
Dins aquò, aqueu declin es de relativizar car l'URSS demorèt una superpoissança mondiala durant aqueu periòde. De mai, de progrès importants foguèron realizats coma lo melhorament dei lotjaments collectius, la produccion d'aisinas electrodomesticas e divèrsei capitadas socialas. Lo còst de la guèrra enAfganistan e lei despensas militaras engatjadas per mantenir l'equilibri amb leisEstats Units aguèron ansin un ròtle centrau dins lei dificultats sovieticas deisans 1980.
Brezhnev moriguèt lo 10 de novembre de1982. Dos jorns pus tard,Iurii Andropov foguèt elegit per lo remplaçar. Cap dauKGB e òme intègre, èra un partisan determinat dau retorn a la « legalitat socialista ». Luchèt donc còntra la dissidéncia e còntra totei lei formas de corrupcion (compres au sen de l'elèit). Lo retorn dei tensions amb l'Oèst dins lo quadre de lacrisi deis euromissils li permetèt de s'atacar còntra lei dissidents pus famós (Andreï Sakharov,Andreï Tarkovskii, etc.). Lo combat còntra la corrupcion s'acompanhèt tanben d'un renforçament de la coësion nacionala marcat per una lucha còntra leireligions e una russificacion creissenta. En revènge, dins lo domeni economic, lei temptativas de reformas economicas s'alunchèron gaire dau modèl brezhnevian.
Andropov moriguèt lo 11 de febrier de1984 e foguèt remplaçat perKonstantin Chernenko. Grèvament malaut tre l'estiu seguent son eleccion, laissèt rapidament la direccion vertadiera deis afaires aMikhaïl Gorbachov. Son periòde veguèt l'abandon deis assais de reformas entreprés perAndropov.Chernenko dispareguèt lo 10 de març de1985. La mòrt d'autrei caps sovietics permetèt l'eleccion deGorbachov coma successor. La volontat d'estabilizar lo poder après tres successions en mens de tres ans aguèt probablament un ròtle dins l'arribada au poder d'un responsable pus jove.
L'eleccion deMikhaïl Gorbachov coma secretari generau dauPartit entraïnèt una rompedura rapida amb lei practicas precedentas. D'efiech, per eu, la subrevida de l'Union Sovietica necessitava una transicion vèrs la societat de consumacion. Per aquò, la reduccion dau budget militar e l'obtencion d'una ajuda occidentala èran indispensablas. De mai, faliá arrestar laGuèrra Freja, abandonar l'eiretatge estalinian e combatre lei blocatges politics e administratius. SeGorbachov aviá probablament pas de plan generau per menar sei reformas, avancèt rapidament dos pielons per leis enquadrar.
Lo premier èra laperestroïka (« restructuracion » ò « reconstruccion ») que designava una volontat d'abandonar lei frens administratius e ideologics empachant lei reformas. En particular, dins l'economia, lo metòde de gestion deviá desenant tenir còmpte dei realitats economicas. De reduccions dau nombre de foncionaris èran tanben previstas. Aquelei mesuras foguèron pauc popularas. Lo segond principi dei reformas èra laglasnost (« transparéncia ») que demandava a l'administracion de publicar d'informacions vertadieras. En parallèl,Gorbachov renforcèt son poder personau sus l'Estat sovietic. 70 % dei ministres e 50 % dei quadres foguèron renovelats. Pasmens, aquò favorizèt la promoccion de personas pauc favorablas au programa de Gorbachov.
Laperestroïka e laglasnost, la rompedura amb l'estalinisme e la liberacion de dissidents menèron a una renaissença dau debat politic. Se lo Partit gardava lo contraròtle vertadier dau país en validant lei candidaturas ais eleccions, dos camps se formèron a l'entorn dei conservators (menats perEgor Ligachov) e dei reformators (menats perBorís Ieltzin). De manifestacions publicas per sostenir lei reformators aguèron tanben luòc e leis eleccions de març de1989 veguèron la desfacha de 20 % dei candidats oficiaus. Amb 89 % dei votz, Ieltzin foguèt plebiscitat per la populacion moscovita.
Leis eleccions de1989 entraïnèron l'aparicion d'una vida politica activa en URSS. Per lo poder, aquò èra vist coma un renforçament de la legalitat socialista en vista de crear unEstat socialista de drech. Per lei reformacions, aquò foguèt l'ocasion de transformar la societat sovietica e l'ideologia deijornaus liats a laperestroïka evolucionèron rapidament vèrs loliberalisme. Lacatastròfa de Chornobil (25 d'abriu de1986) favorizèt aquela evolucion en mostrant l'incompeténcia dei responsables. Puei, se desvolopèron de criticas regardant lei disfoncionaments dau sistèma judiciari, lei diferentei pollucions causadas per lei projèctes industriaus ò lei privilègis de laNomenklatura.
La descomposicion de la societat sovietica foguèt la consequéncia d'una tripla crisi. A l'exterior, Gorbachov renoncièt a empachar la sortida daucomunisme dei país dau blòt de l'Èst. Ansin, en1988-1989, totei lei regims comunistas d'Euròpa Centrala s'afondrèron. A l'interior, lo còr de l'economia sovietica foguèt paralizada per una tiera de reformas iniciadas en1987 per favorizar la formacion d'un sector privat. Aquò trebolèt lo sistèma de planificacion e necessitèt de preparar la sarradura (prevista entre1992 e2000) dei companhiás deficitàrias. Òr, coma 60 % deis entrepresas sovieticas èran dins aquela situacion, lei salariats e la burocracia s'i opausèron. Dins lei campanhas, lei païsans assaiant de quitar leikolkòzes foguèron tractats dekulaks e de còps atacats per lei populacions localas. Lo resultat d'aquelei blocatges foguèron un desvolopament de l'anarquia economica e de lacriminalitat. Tre1989, lo govèrn centrau deguèt instaurar de tiquets de racionament e demandar una ajuda alimentària internacionala perArmenia. En1990, la demanda foguèt estenduda a tot lo país. Aqueu caòs menèt a una resurgéncia de la question nacionala amb la renaissença de movements independentistas enCaucàs, dins lei regionsbalticas e, dins un mendre mesura, enAsia Centrala.
A partir de1988, lei movements independentistas entraïnèron una guèrra civila entreArmenians eAzerbaitjanés. Pasmens, foguèt lo conflicte baltic qu'aguèt lei consequéncias pus grèvas. D'efiech, a partir de la prima de1990, lei republicas balticas proclamèron sa sobeiranetat e Gorbachov poguèt pas reagir d'un biais eficaç. D'efiech, a aquela epòca, en causa de la paralisia de l'economia sovietica, aviá besonh de l'ajuda alimentària occidentala. Ordonèt donc un blocus deLituània (abriu-junh de1990) e una intervencion militara de l'Armada Roja (genier de1991), mai deguèt finalament acceptar l'independéncia dau país en febrier. Lo 21 d'aost,Estònia eLetònia aprofichèron la situacion per imitar lei Lituanians e tornar venir independentas.
En parallèl, lo 8 de junh de1990, d'eleccions enRussia s'acabèron per l'eleccion deBorís Ieltzin au sufragi universau coma president. Adoptèt rapidament un principi de superioritat dei lèis russas sus lei lèis sovieticas, mai la populacion èra encara pas totalament favorabla a una dissolucion totala de l'Union e Gorbachov poguèt durbir de negociacions per la mantenir. Pasmens, entre lo 18 e lo 22 de junh de1991, lei faccions conservatritz dauPartit organizèron un còp d'Estat per reversar Gorbachov e leis autoritats democraticament elegidas. Mau preparada, l'operacion mau capitèt en causa de la resisténcia de la populacion e dei militars. Precipitèt ansin la fin dau país : lei putschistas foguèron arrestats, loKGB dissougut e loPCUS enebit. Fòrça afeblit, Gorbachov assaièt de restaurar l'Union sota una autra forma durant quauquei setmanas avans de demissionar lo 25 de decembre de1991. Aquel eveniment marca la fin dau procès de descomposicion de l'URSS.
En causa de son ròtle revolucionari, lo Partit èra l'institucion centrala de l'URSS e son secretari generau èrade jure òde facto lo cap de l'Estat sovietic. Formalament, lo movement èra organizat en seccions segon una basa professionala ò locala (usina, immòble collectiu, etc.) e territòriala (vila, arondiment,óblast, etc.). Lo poder suprèm i èra tengut per un Congrès reünit totei lei cinc ans. Constituïda per lei delegats de tot lo país, aquela assemblada èra encargada d'elegir d'institucions permanentas pus reduchas coma lo Comitat Centrau e lo Burèu Politic (Politburo). Dins lei fachs, coma leiCongrès èran rars, la direccion dau Partit èra assegurada per loComitat Centrau e loBurèu Politic (dirigit per lo secretari generau).
Se lo Partit e seis institucions tenián la realitat dau poder entre sei mans, l'Union Sovietica aviá d'institucions politicas estatalas. La pus importanta èra loSoviet Suprèm que teniá oficialament lopoder legislatiu. Èra un parlamentbicamerau compausada de doas chambras :
loSoviet dei Nacionalitats constituït de 750 deputats elegits ausufragi universau dirècte sus la basa de 25 deputats per cada republica, 11 per cada republica autonòma, 5 per cada region autonòma e 1 per cada arrondiment nacionau.
En practica, fins a1989, lo Soviet Suprèm foncionava coma una chambra d'enregistrament dei projèctes delèi emés per d'institucions pus podersas coma loPolitburo.
En causa de sa natura d'Estatrevolucionari, l'URSS creèt unapolícia politica tre laguèrra civila per s'aparar còntra leis activitats de seis opausants. Aquela polícia aguèt plusors noms diferents dins lo corrent de son istòria (NKVD,MVB,KGB, etc.). Prenguèt rapidament una importància disproporcionada au sen daupaís. D'efiech, sei missions èran rarament definidas d'un biais precís e seis operacions èran pauc contrarotladas. Aquò permetèt donc a la polícia politica d'intervenir dins de domenis variats coma la susvelhança e la repression dei dissidents, l'entresenha, la gàrdia deifrontieras. Durant lo periòde estalinian, loNKVD foguèt tanben l'otís que permetèt lo bòn debanament dei purgas.
Après la mòrt d'Estalin e l'execucion deBeria, lo poder dauKGB foguèt reduch e d'organizacions concurrentas foguèron creadas. Sa direccion foguèt tanben pus estrictament contrarotlada per redurre lo risc de purgas novèlas. Pasmens, demorèt una organizacion poderosa e, en1991, lei ressorsas intèrnas dau servici permetèron l'organizacion dau còp d'Estat còntra Gorbachov. De mai, èra una organizacion eficaça gràcias a de ressorsas considerablas. Per exemple, dins leisans 1980, 700 000 personas trabalhavan per loKGB sus lo territòri sovietic e 200 000 paramilitars èran encargats de la susvelhança dei frontieras[47]. En mai d'aquò, l'organizacion dispausava d'una ret de 5 milions de « correspondents » dins lo monde[48].
Dins un país marcat per laguèrra civila de 1918-1922 e per lei destruccions e lei pèrdas umanas de laSegonda Guèrra Mondiala, lei fòrças militaras avián un ròtle major. D'efiech, leis elèits sovietics crenhavan una confrontacion amb lei paíscapitalistas. Aquò foguèt un dei factors a l'origina de laGuèrra Freja e menèt a la formacion d'un complèx militaroindustriau capable de sostenir una armada de plusors milions d'òmes dotats d'un materiau modèrne. Après1945, lei fòrças sovieticas estacionèron tanben enEuròpa Orientala onte sostenguèron la refondacion deis armadas aliadas dauPacte de Varsòvia. A tèrme lòng, lo còst d'aquela politica minèt fòrça l'economia car empachèt lo desvolopament deis industrias leugieras encargadas de produrre de bens de consumacion.
Vèrs1970, lei fòrças alinhavan ansin d'efectius considerables. Èran devesits entre lei tropas demissils estrategics (375 000 òmes e 1 527missils intercontinentaus), lei fòrças de defensa aeriana (550 000 òmes e 2 650avions), lei fòrças terrèstras (1,8 milion d'òmes despartits en 111divisions) e lei fòrças navalas (450 000 òmes e 445naviris òsosmarins de combat). Una partida dei fòrças aerianas e militaras èran encargadas de missions de dissuasion nucleara (en particular 58 sosmarins èran deSNLE). Aquelei fòrças foguèron pauc a cha pauc reduchas dins lo corrent deisans 1980 en foncion deis acòrdis sus leis arsenaus nuclears ò dei politicas de modernizacion deis armaments.
L'economia sovietica èra una economia planificada, es a dire qu'un plan definissiá leis objectius de produccion, lei relacions entre leis entrepresas, lei pretz, lei ressorsas acordadas, etc. Aquò èra organizat per loGosplan, una administracion particulara encargada de definir e de seguir lo debanament dei plans. D'un biais generau, existissiá dos tipes de plan diferents : lo plan annuau donava leis objectius de respectar e lo plan quinquenau leis orientacions generalas durant un periòde de cinc ans. Lor aplicacion èra obligatòria e lei diferenteis entitats economicas sovieticas avián inicialament ges d'autonòmia per l'adaptar a la realitat. Aquò cambièt pauc a cha pauc, mai lo caractèr obligatòri entraïnèt totjorn de practicas marridas per agantar leis objectius. En particular, la qualitat de produccion de l'industria sovietica foguèt sovent marrida car la quantitat èra privilegiada. De mai, lei calculs de quantitat èra de còps basats sus d'estatisticas enganairitz. Per exemple, dins leikolkòzes, èra pas rar d'estimar la produccion a partir de la quantitat de semenças utilizadas sensa tenir còmpte deis azardsmeteorologics.
Lo ròtle dau mercat èra reduch en URSS, mai pas inexistent. D'efiech, dins lei sectors de basa coma l'industria pesuca, l'Estat aviá la capacitat de gerir la demanda e l'ofèrta. Pasmens, aquò èra pas lo cas dins lei produccions pus diversificadas. Dins aqueu cas, per exemple per la produccion de televisions, lo plan se contentava de fixar lo nivèu de l'ofèrta e lo pretz èra definit, coma dins lei país capitalistas, per lo nivèu de la demanda. Aqueu sistèma permetèt de construrre rapidament una basa industriala fòrta dins leisans 1930 e de tornar bastir lo país après la guèrra. Pasmens, foguèt mens eficaç per provesir de bens de consumacion a la populacion.
L'agricultura foguèt un problema qausi permanent de l'economia sovietica en causa d'una produccion tròp febla per assegurar l'autonòmia alimentària daupaís. Èra basada sus la socializacion dei tèrras que foguèt organizada perEstalin durant leisans 1930. A l'excepcion deidvor, de pichons tròç de tèrra laissats ai païsans, la totalitat dei tèrras èran dirèctament esplechadas per l'Estat. Per aquò, lo poder creèt dos tipes d'estructuras. Lo premier èra losovkòze, un tenement d'Estat qu'aviá un estatut similar a una entrepresa industriala. Lo segond èra lokolkòze qu'èra una mena decooperativa de produccion eissida de la mesa en comun dei tèrras e deisanimaus d'unvilatge ò d'un grop devilatges[49].
Lei regions agricòlas èran frequentament especializadas dins un tipe donat de produccion e leis autoritats assaièron regularament de desvolopar l'agricultura dins de regions novèlas. Dins leisans 1970-1980, èra possible de destriar plusors espacis. Lei produccionscerealieras èran predominantas enUcraïna e dins l'estèpa, lei produccions pastoralas èran predominantas au sud deVòlga, au nòrd deCaucàs e enCazacstan e la policultura intensiva èra predominanta dins lei regions europèas de l'Union. Existissiá tanben una viticultura, implantada dins lei regions pròchas de lamar Negra. Enfin, de regions s'especializèron dins de culturas fòrça particularas coma l'Ozbequistan que venguèt un important productor decoton.
En teoria, la produccion èra sufisenta per norrir la populacion e desgatjar un demai cada an. Per exemple, entre1968 e1973, la produccion mejana de cerealas foguèt de 85 milions de tònas per una populacion de 250 milions d'abitants. Aquò èra superior a la produccionfrancesa (15 milions de tonas per 50 milions d'abitants), mai diferents problemas minavan l'agricultura sovietica. Premier, i aviá de problemas frequents dins leisestatisticas exigidas per lo Plan. D'efiech, per assegurar la produccion demandada, lei responsables entretenián la confusion entre lei diferentei categorias de grans (semenças, cerealas recoltadas, cerealas engranjadas, etc.), çò que trebolava lei previsions quant a la disponibilitat dei recòltas. De mai, l'espaci agricòla èra mau mestrejat e sensible aicatastròfas naturalas (inondacions,secaressa, etc.). Leis azardsmeteorologics èran ansin la causa de variacions importantas de la produccion. Lei besonhs èran tanben importants car una part non negligibla dei recòltas èra destinada a la fabricacion devòdka, a l'alimentacion dei bèstias e a l'autoconsumacion. Enfin, lo degalhatge, lo destornament e la constitucion de resèrvas (mai ò secrètas) per lei situacions de crisi èran de factors d'agravament dei problemas. A partir deisans 1980 e la revirada dei reformas successivas, l'URSS venguèt finalament fòrça dependenta deis importacions occidentalas.
Gràcias a la talha de son territòri, l'Union Sovietica aviá de ressorsas minieras e petrolieras fòrça importantas. Lo país èra ansin autosufisent enmineraus e enidrocarburs e podiá exportar lo demai. Aquò representava una fònt importanta de revenguts e una partida dei dificultats economicas deisans 1980 foguèron entraïnadas per la demenicion dei pretz deis idrocarburs sus lo mercat mondiau. En particular, l'URSS èra lo premier productor mondiau depetròli dins leisans 1970-1980.
L'esplecha dei ressorsas mineralas foguèt un vector de desvolopament per leis autoritats dau país. Per exemple, la vila miniera deNorilsk foguèt fondada en1935 enSiberia sus una importanta vena demetaus. Lei creacions d'aqueu tipe de ciutats permetèron au poder centrau de renforçar son contraròtle sus lo territòri. Dins aquò, coma lo respècte de l'environament e l'eficacitatenergetica èran pas de prioritats, entraïnèron de pollucions grèvas dins mai d'un endrech.
L'industria ocupava una plaça importanta dins l'economia sovietica car lo país èra una poissança economica majora, especialament après laSegonda Guèrra Mondiala. De mai, l'industrializacion e lo mantenement de capacitats de produccion considerablas foguèron totjorn un aisse centrau de la politica economica dau poder. Pasmens, l'industria sovietica aviá plusors problemas que l'empachavan de respòndre a l'ensemble dei besonhs de sa populacion. Premier, l'industria pesuca foguèt sistematicament privilegiada au detriment de la fabricacion de bens de consumacion. Lo complèx militaroindustriau captava tanben una part significativa dei ressorsas e de la man d'òbra e lei temptativas de redurre l'esfòrç militar se turtèron a de resisténcias de part de l'armada. Enfin, l'innovacion e lo nivèutecnologic de l'industria sovietica aguèron tendància a demenir en causa de la manca d'investiments e dei dificultats creissentas. L'exemple de laLada es un bòn exemple d'aquelei dificultats. Concebuda a partir d'unaveituraitaliana relativament simpla, laFiat 124, evolucionèt pauc e l'industria automobila sovietica foguèt jamai en estat de la produrre en quantitat sufisenta. Pasmens, aquelei limits son tanben de nuançar car se l'URSS aviá un nivèu de vida ben inferior au blòt occidentau, demorava un país dau Nòrd desvolopat.
Au nivèu geografic, l'industria sovietica se formèt a partir dei centres industriaus de la Russia tsarista. Puei, dins lo corrent deisans 1930, lei regions minieras, coma l'èst d'Ucraïna, foguèron largament industrializadas. Enfin, durant laSegonda Guèrra Mondiala, de regions industrialas foguèron creadas dins lei regions centralas (vau de Vòlga, Siberia Centrala, etc.). Après la reconstruccion, lo transferiment vèrs l'èst contunièt car leimatèrias premieras i èran sovent pus aisament accessiblas. Per exemple, en1955, 40 % de la produccion d'acier èra realizada dins lei regions « orientalas » dau país. Lo modèl pus frequent èra aqueu daucombinat, un ensemble integrat d'industrias pesucas que permetiá de produrre de quantitats fòrça importantas de materiaus de basa.
Se l'URSS deguèt faciar de problemas creissents, demorèt una poissança scientifica e tecnologica fins a sa disparicion. Per exemple, lo país aviá d'industrias e delaboratòris fòrça avançats dins lei domenis de laconquista espaciala, de l'aeronautica, de la marina, de l'armament, de l'engèni civiu, de la microinformatica ò deisciéncias exactas. De mai, l'Union Sovietica renforcèt son prestigi internacionau gràcias a sei succès tecnologicas coma la premiera mesa en orbita d'un satellit artificiau ò lo premier vòl d'un èsser uman dins l'espaci. Dins aquò, en certanei sectors, coma l'informatica, lo poder sovietic preferiguèt espionar e copiar lei tecnologias occidentalas, çò que limitèt lo desvolopament de materiaus locaus.
De1918 a1929, leis artistas sovieticas beneficièron d'unalibertat creativa relativament importanta. D'efiech, lo poder tolerèt totei lei formas artisticas non ostilas aucomunisme. De mai, fòrça artistas èran favorables a la revolucion menada per lei bolchevics e lo govèrn sostenguèt leis arts susceptibles de propagar seis idèas. Locinèma aguèt ansin una plaça particulara durant aqueu periòde car èra vist coma un mejan d'influenciar rapidament lei massas illetradas que constitüissián encara la màger part de la populacion. Aqueu sostèn menèt a l'emergéncia d'una importanta tradicion cinematografica en Union Sovietica. En particular, aqueu periòde foguèt marcat per l'òbra deSergei Eisenstein (1898-1948). La literatura participèt tanben a la legitimacion de la revolucion dins lei mitans intellectuaus amb d'autors comaMaxim Gorki (1868-1936) eVladimir Maiakovskii (1893-1930).
Dins leisans 1930, lei causas cambièron radicalament per leis artistas. Lo poder impausèt desenant d'estils e de tèmas oficiaus mentre que leis artistas independents foguèron reprimits. Per exemple,Daniil Kharms (1905-1942),Osip Mandelstam (1891-1938) òIsaac Babel (1894-1940) foguèron arrestats e moriguèron dins de presons ò de camps dauNKVD. Pasmens, segon leis imperatius d'Estalin, d'excepcions foguèron toleradas comaMikhaïl Bulganov (1891-1940) e d'expressions novèlas foguèron encoratjadas. En particular, avans lei purgas iniciadas en1936, la literatura enucraïnés foguèt fòrça sostenguda car lo poder voliá crear un elèit intellectuau favorable a sa politica dins aquela republica.Estalin s'interessèt tanben a lamusica e aguèt de relacions complicadas ambSerguei Prokofiev (1891-1953) eAram Khatchaturian (1903-1978).
A partir de la destalinizacion menada perNikita Khrushchov, la cultura sovietica se caracterizèt per tres tendéncias mai ò mens liadas entre elei. La premiera èra aquela deis arts oficiaus que conoguèron una certana liberalizacion en despiech d'un certanconservatisme de part deis institucions academicas. La segonda foguèt l'aparicion de mitans non oficiaus ò dissidents onte l'experimentacion èra pus liura e pus importanta. Segon seis inovacions, leis artistas d'aqueu mitan podián aver de problemas amb leis autoritats, mai la repression èra plus sistematica. Enfin, una partida deis artistas sovietics importèron d'estils artistics occidentaus dins lo país. Avián una influéncia importanta sus lei joves que foguèt illustrada per la mòda daujean e la popularitat de genres musicaus coma lojazz e lorock.
↑(fr) Alain Gouttman,La Guerre de Crimée : 1853-1856, París, S.P.M, coll. « Kronos », 1995, p. 492.
↑(fr) Michel Heller, « La révolution d'en Haut (Alexandre II) », dinsHistoire de la Russie et de son empire, París, Perrin, 2015.
↑(fr) Edvard Radzinsky (trad. Anne Coldefy-Faucard),Alexandre II, la Russie entre espoir et terrorisme, París, Le Cherche midi, 2009.
↑(fr) Michel Heller, « La réaction », dinsHistoire de la Russie et de son empire, París, Perrin, 2015.
↑(fr) Paul Kennedy (trad. M.-A. Cochez e J.-L. Lebrave),Naissance et déclin des grandes puissances, París, Payot, 1988, pp. 380-381.
↑(en) Alexander Trapeznik,V. M. Chernov : theorist, leader, politician, Cambridge Scholars Press, 2007, p. 29.
↑L'istòria de la separacion entre bolchevics e menchevics es lònga e complèxa. Lei doas faccions s'opausèron sus mai d'un subjècte a partir de1903 e venguèron pauc a cha pauc independentas. Pasmens, mantenguèron d'organizacions comunas fins a1917.
↑(fr) François-Xavier Coquin,Des Pères du peuple au père des peuples. La Russie de 1825 à 1929, París, SEDES, 1991, p. 49.
↑(fr) René Girault e Marc Ferro,De la Russie à l'URSS. L'Histoire de la Russie de 1850 à nos jours, París, Nathan Université, 1989, p. 81.
↑(fr) Alexandre Sumpf,La Grande guerre oubliée : Russie, 1914-1918, París, Éditions Perrin, 2014, pp. 115-116.
↑(en) Manfried Rauchensteiner (trad. de l'allemand),The First World War and the End of the Habsburg Monarchy, 1914-1918, Viena, Böhlau Verlag Wien, 2014, p. 458.
↑(fr) Alexandre Sumpf,La Grande guerre oubliée : Russie, 1914-1918, París, Éditions Perrin, 2014, p. 39.
↑(fr) Orlando Figes (trad. Pierre-Emmanuel Dauzat),La Révolution russe. 1891-1924 : la tragédie d'un peuple, Éditions Denoël, 2007, pp. 347-349.
↑(fr) Louis Aragon e André Maurois,Les Deux Géants. Histoire des États-Unis et de l'URSS de 1917 à nos jours. Tome 3 : Histoire de l'URSS de 1917 à 1929, París, Éditions du Pont Royal, 1963, p. 33.
↑(fr) Orlando Figes (trad. de l'anglais par Pierre-Emmanuel Dauzat),La révolution russe : 1891-1924 : la tragédie d'un peuple, París, Denoël, 2007, p. 559.
↑(fr) Jean-Jacques Marie,Lénine, París, Balland, 2004, pp. 215-217.
↑(fr) John Reed,Dix jours qui ébranlèrent le monde, Éditions sociales, 1986.
↑(fr) Alexandre Choubine, « Le jeu du pouvoir soviétique à BrestLitovsk »,Revue Russe, vol. 50, n° 1, 2018, pp. 131–157.
↑(en) Alan M. Ball,Russia's Last Capitalists: The Nepmen, 1921-1929, University of California Press, 1990, pp. 10-38.
↑(fr) Alexandre Jevakhoff,La guerre civile russe, Perrin, 2017.
↑(fr) Stephen Cohen,Nicolas Boukharine : la vie d'un bolchevik (1888-1938), París, Maspero, 1979..
↑Inicialament, la collectivizacion foguèt imaginada coma una accion progressiva, basada sus lo volontariat. Pasmens, en genier de1930, lei resultats quasi inexistents suscitèron una mesa en òbra pus violenta.
↑Leikulaks formavan aperaquí 5 % de la populacion rurala, mai èran proprietaris de 40 % dei tèrras agricòlas.
↑(fr) Moshe Lewin,Le Siècle soviétique, París, Fayard / Le Monde Diplomatique, 2003, p. 93.
↑(fr) Jean-Louis Van Regemorter,Le Stalinisme, La Documentation française, junh de 1998, p. 48.
↑(fr) Oleg Khlevniouk,Le Cercle du Kremlin : Staline et le bureau politique dans les années 1930, París, Seuil, 1996, pp. 105 e 154.
↑(fr) Pierre Broué,Les Procès de Moscou, édition Edito-Service S.A., coll. « les causes célèbres », 1972.
↑(fr) Oleg Khlevniouk,Le Cercle du Kremlin : Staline et le bureau politique dans les années 1930, París, Seuil, 1996, p. 205.
↑(fr) Christian Baechler,Guerre et exterminations à l'Est, Hitler et la conquête de l'espace vital, 1933-1945, París, Éditions Tallandier, 2012.
↑(fr) Masha Cerovic,Les enfants de Staline. La guerre des partisans soviétiques (1941-1944), Seuil, 2018.
↑(en) Marcel Baudot e John A Armstrong, « Soviet Partisans in World War II. »,Annales. Économies, Sociétés, Civilisations, n° 2, 1996, pp. 460-464.
↑(pl) Grzegorz Motyka,Ukraińska partyzantka 1942-1960. Działalność Organizacji Ukraińskich Nacjonalistów i Ukraińskiej Powstańczej Armii, Varsòvia, 2006.
↑(fr) Paul Garde,Vie et mort de la Yougoslavie, Fayard, 2000.
↑(fr) Jean Cathala,Le fantôme de la place Rouge, Albin Michel, 1991, p. 87.
↑(fr) Françoise Thom,Beria — Le Janus du Kremlin, Cerf, 2013.
↑(fr) Roger Martelli,1956 communiste : le glas d'une espérance, París, La Dispute, coll. « Essais », 2006.
↑(fr) Jean Lopez e Lasha Otkhmezuri,Joukov : L'homme qui a vaincu Hitler, París, Perrin, coll. « Tempus » (n° 700), 2017, pp. 800-807.
↑En particular, existissiá un delicte « d'actitud antisovietica » qu'èra fòrça vague e que permetiá de reprimir aisament tot movement d'oposicion.
↑Es a dire qu'en1981, 10 % de la populacion adulta fasiá partida dau Partit.
↑Aquò es una diferéncia importanta amb lei dissidents deis autrei país dau blòt sovietic. Per aquela rason, leis autoritats sovieticas podián de còps laissar una certana libertat a sei dissidents car representavan pas una menaça vertadiera per lo sistèma.
↑I aviá de candidats « independents » ais eleccions. Pasmens, leis independents elegits, pauc ostils au poder, èra totjorn largament minoritaris au sen deis institucions sovieticas.
↑(fr) Bernard Lecomte,KGB, París, Perrin, 2020, pp. 357-359.
↑(fr) Pascal Le Pautremat,Les guerriers de la république, Choiseul, 2009, p. 55.
↑Fins au periòde de Khrushchov, i aviá tanben d'estacions de maquinas e de tractors qu'èran encargadas d'entretenir e de logar d'equipaments pesucs ai kolkòzes. Ineficaç, foguèron suprimits.
.svg)
