Clima de Tatgiquistan segon la classificacion de Köppen
Lo clima de Tatgiquistan es dominada per d'influéncia continentala e montanhosa. Lo clima varia donc fòrça en foncion de l'altitud e es sovent dictat per la preséncia de cadenas de montanhas que blòcan lo passatge dei massas d'èr umidas en provenància de l'Ocean Indian. Ansin, una partida dau territòri tatgic, au sud-oèst, esdesertic òsemidesertic caud ò freg amb de precipitacions que pòdon èsser inferioras a 100 mm. Pasmens, dins lei zònas pus autas, lo clima es pus umide e la quantitat depluejas pòt agantar 600 mm. Dins aquelei regions, loclima vèncontinentau amb de sasons ben marcadas mai un efiech moderator de l'altitud sus leitemperaturas. Enfin, dins lei montanhas, lo clima es de tipe montanhòl amb, en certaneis endrechs, deglaciers.
Coma per leis autrei país d'Asia Centrala, leis originas ancianas dau poblament uman dau Tatgiquistan actuau son mau conegudas. Durant l'Antiquitat, la region èra poblada per de populacionsiranianas a l'origina d'unacivilizacionurbana centrada sus d'oasís. Lo tèrme « tatgic » èra d'aqueu temps unmòtsassanida que designava leis Arabis d'Ièmen. Puei, foguèt utilizat per aperar leis envaïsseires arabis. Enfin, au sègle VIII, designèt lei populacionsmusulmanas sedentàrias dePèrsia.
A partir dau sègle V, lei populacionspersanas de Tatgiquistan intrèron en contacte ambé depòbles nomadaseurasiatics. Au sègle VIII, de pòblesturcs s'installèron dins la region e aguèron una influéncia importanta. Pasmens, lacultura persana se mantenguèt e lopersan demorèt lalenga dau poder, dei marchands e dei populacions sedentàrias (urbanas emontanhardas). Lo tèrme « tatgic » venguèt alora lo nom dei populacions non turcas.
Dins lo corrent dei sègles diferents, la region passèt sota lo contraròtle deis estats principaus d'Asia Centrala coma lei Samanides e lei Timuridas. Au sègle XVIII, foguèt atacada e ocupada per leisOzbècs e per leisAfgans. Dins aquò, leis Afgans mau capitèron de gardar possession de la region. En1793, loKhanat de Bukhara, reiaume persofòn creat dins lo corrent dau sègle XVI, prenguètBalkh (Bactres) e instaurèt sa dominacion sus la region.
En1895, dins l'enquatre dau « Grand Jòc », leiRus e leiBritanics definiguèron lei frontieras respectivas dei possessions russas d'Asia Centrala, d'Afganistan e deisÍndias Britanicas.Amodarià venguèt alora unafrontiera que devesiguèt lei zònas de poblament tatgic entre doas regions d'ara endavant separadas. Lei populacions installadas ausud integrèronAfganistan e lo Tatgiquistan actuau es eissit dei populacions septentrionalas.
Gràcias a son isolament, lei regions tatgicas interèsson gaire lo poder centraurus. Durant lo periòde coloniau, demorèron ansin d'accès fòrça malaisat e foguèron donc laissadas au khan de Bukharà. Lo tèrme « tatgic » designèt alora lei populacionsmontanhardas. Lei sedentaris urbans e ruruas foguèron dichs « Sartes ».
Après l'afondrament de l'Empèri Rus en1917, lei pòbles d'Asia Centrala se revoutèron e refusèron de se sometre augovèrnsovietic. En causa dei dificultats logisticas, la pacificacion de Tatgiquistan foguèt lònga e durèt fins a1925. Après la guèrra, Tatgiquistan conoguèt divèrsei decopatges frontaliers e estatuts d'autonòmia. A l'iniciativa d'Estalin, comissari ai nacionalitats, lo tèrme « Sarte » foguèt abandonat e lei diferents pòbles foguèron desenant nomats en foncion de critèrislingüistics. Lo mòt « tatgic » prenguèt son sens actuau dins lo corrent d'aqueu periòde e designa uei lei locutors dautatgic.
Inicialament, lei Bolchevics volián crear una republica mesclant Tatgics eOzbècs. Pasmens, l'aplicacion estricta dau principi deinacionalitats defendut perEstalin entraïnèt la formacion de republicas separadas. Per aquò, lo traçat de frontieras relativament complèxas foguèt necessari en causa de l'imbricacion dei pòblesozbèc,quirguiz e tatgic. Pasmens, aquò empachèt pas la formacion d'importantei minoritats tatgicas dins lei republicas vesinas. En1929, foguèt creada una Republica Socialista Sovietica de Tatgiquistan qu'aviá l'estatut derepublica constitutiva de l'Union Sovietica. Lacapitala foguèt installada aDoshambe que portèt lo nom de Stalinabad de1929 a1961.
Lo periòdesovietic foguèt marcat per d'importants trabalhs idraulics permetent d'aumentar la superficiaagricòlaaigada. ComaOzbequistan eQuirguizistan, Tatgiquistan venguèt una « republica cotonièra ». Pasmens, en causa de sa posicion descentrada, son desvolopament economic foguèt pus febla que lo rèsta de l'Asia Centrala Sovietica. A partir de1985, la politica deMikhaïl Gorbachov entraïnèt una democratizacion de la vida politica, una liberalizacion parciala de l'economia, una valorisacion de l'islam e dei tensionsnacionalistas ambé leis autrei pòbles de la region.
L'eleccion deRahmon Nabiyev a la direccion dau país mau contentèt l'oposiciondemocratica. A laprima de1992, de negociacions se debanèron per assaiar de conclure un acòrd mai la situacion degenerèt en aost. De combats acomencèron alora dins lo sud e lo país se devesiguèt entre procomunistas e anticomunistas. Poderós dins lacapitala, lei segonds i prenguèron lo poder en setembre mai lei fòrças russas presentas sus lo territòri tatgic sostenguèron lo camp presidenciau. En novembre e en decembre, lei tropas procomunistas reconquistèronDoshambe. En1994,Emomalii Rahmon foguèt elegit president.
La guèrra cambièt de forma après la reconquista dei vilas importantas. Lei tropasgovernamentalas se turtèron d'ara endavant a unaguerilha islamista sostenguda per de pòbles montanhards desirós de gardar son autonòmia. De negociacions permetèron d'arrestar lei combats en1997. Pasmens, lo país èra alora totalament devastat après un conflicte qu'aviá entraïnat la mòrt de 50 000 a 100 000 personas e lo desplaçament de 1,2 milion de refugiats.
Dempuei la fin de la guèrra civila, Tatgiquistan es totjorn dirigit perEmomalii Rahmon. Autoritari e autocratic, lo regime mantèn una façadademocratica. Ansin,Rahmon foguèt regularament tornat elegir a la presidéncia ambé mai de 80% dei votz (e 97% en2000). Mantèn de liames importants ambéRussia que garda unagarnison dins lacapitala e assaia de desvolopar sei relacions ambIran eChina. Tatgiquistan sostenguèt tanben la coalicionestatsunidenca enAfganistan.
