Tresen país pus estendut daucontinentafrican, Sodan a una superficia d'aperaquí 1 886 068 km² e es enviroutat perEgipte au nòrd, laMar Roja au nòrd-èst,Eritrèa eEtiopia a l'èst, loSodan dau Sud au sud, laRepublica Centrafricana,Chad eLibia a l'oèst. Son relèu es dominat per lei Vaus deNil e de seis dos afluents principaus que son loNil Blanc que vèn dau sud e loNil Blau que vèn dau sud-èst. Aquelei rius traversan de plans que son altitud demenís de 1 200 a 300 m dau sud vèrs lo nòrd. Lo relèu sodanés es donc pauc diferenciat dins aquelei regions e lei paramètresclimatics i a donc un ròtle important dins la definicion dei limits geografics de la zòna.
Leimontanhas importantas son situadas dins lei regions perifericas au sud-oèst, au sud e lòng daulitorau de laMar Roja. Sa cima pus auta es loDjebel Marra (3 042 m) qu'es unvolcan situat dins lo sud-oèst. Es lo centre d'una region montanhosa importanta que domina lo sud-oèstdesertic dau país. Dins lo nòrd-èst, lo relèu pus important es loDjebel Oda (2 259 m). Dins lei regions centralas, existís de cimas isoladas que son de vestigis dau sòcle geologic ancian.
L'idrografia sodanesa es largament dominat perNil e sei dos afluents. Lo pus important es loNil Blau amb un debit mejan de 1 521 m3/s aKhartom. LoNil Blanc i es leugierament mens important amb un debit mejan de 829 m3/s. Pasmens, lei debits jornadiers son fòrça variables, especialament dins la Vau dau Nil Blau, car lei dos rius son alimentats per lei pluejas demosson. En fòra d'aquelei cors d'aiga, i a gaire de rius permanents en Sodan. Se pòu citarAtbara que son debit presenta pasmens de variacions fòrça importantas de 0,3 m3/s en març a mai de 2 000 m3/s en aost e qu'es lo darrier afluent important deNil. Per lo rèsta, l'idrografia dau territòri sodanés es compausada d'oeds.
En despiech dau fach que son territòri sigue principalament situat dins la region dauTropic dau Càncer, loclima de Sodan es fòrça influenciat per l'ariditat veïculada per loDesèrt de Sahara. Ansin, lo país a unclima desertic que presenta pauc a pauc de tendàncias tropicalas a mesura que demenís lalatitud. Regardant lei paramètres climatics, latemperatura mejana varia relativament pauc dins lo corrent de l'annada e lei factors pus importants son lo nivèu de precipitacions, la longor de la sason umida dins lo sud e l'orientacion deivents que favorizan ò desfavorizan l'arribada de corrents d'èr umid.
De genier a març, la secaressa venguda dau nòrd e dei regionscontinentalasdeserticas predomina e lei precipitacions son quasi inexistentas franc dau litorau de la Mar Roja onte lei vents pòdon atraire denívols venguts de lamar. En abriu, l'arribada demosson sus lei regions orientalas d'Africa entraïna depluejas importantas (e de còps de tempèstas) dins losud. Dins lo corrent dei mes seguents, lei massas d'èr umid migran pauc a pauc vèrs lo nòrd fins a julhet-aost. Lo limit maximala d'aquela remontada se situa dins la region d'Abu Hamad. Pasmens, es frequent d'observar de remontadas pus limitadas. Lei regions au nòrd d'aquela vila son rarament arrosadas per lei pluejas e fan partida dei zònas pus secas de laplaneta. Lo retorn de la secaressa acomença en setembre ambé lo retorn dei vents venguts daudesèrt.
La temperatura mejana varia pauc dins lo corrent de l'annada mai presenta d'escarts importants dins lo corrent de la jornada, especialament pendent la sason seca en causa de l'abséncia denívols. Lei temperaturas maximalas s'observan generalament a la fin de la sason seca.
Sodan a una demografia caracteristica d'un país en desvolopament amb una populacion en aumentacion rapida, un temps jove, un taus de fertilitat important, una esperança de vida mejana e una urbanizacion encara limitada. D'efèct, la creissença dau nombre d'abitants èra de 1,8%/an en2014 e 61% avián mens de 24 ans. L'esperança de vida aumenta regularament (63,3 ans) e es conjugada amb un mantenement d'un nombre aut de naissenças (aperaquí 30 naissenças/1000 abitants en2014) e una demenicion de la mortalitat (aperaquí 7,9 naissenças/1000 abitants en2014). La màger part de la populacion es installada dins de zònas ruralas (66,8% en2011). Pasmens, la migracion en direccion dei vilas acomença de venir importanta e la metropòli principala dau país, l'ensemsKhartom-Omdurman-Bahri, agantava 4,5 milions d'abitants en2014. Leicapitalas provincialas conoissián una evolucion similara mai d'amplor mens importanta ambé mai 560 000 abitants aNyala, mai de 500 000 abitants aPòrt Sodan e mai de 420 000 aKassala e aEl Obeid. 13 autrei vilas avián mai de 100 000 abitants. En revènge, lei vilas mejanas èran relativament raras ambé solament 6 vilas qu'avián una populacion entre 50 000 e 50 000 abitants.
A l'origina, Sodan èra un país amb una diversitat importanta. Dempuei l'independéncia dei províncias meridionalas, aquela diversitat s'es reducha e la preponderància dei populacions aràbias s'es renfòrçada (aperaquí 70% de la populacion). Pasmens, aquelei populacions son subretot installadas dins lo centre. En revènge, lei regions perifericas demoran una mosaïca etnica. Ansin, de centenaus de pòbles diferents existisson en Sodan. La màger part son numericament pauc nombrós. Dins aquò, lei Fors (Darfor), lei Baggaras (tanben enDarfor), lei Bejas (litorau dau nòrd-èst), lei Nubians (Vau deNil entre loLac Nasser e la 4a cataracta), lei Nubas (Kordufan) formavan localament de minoritats importantas.
Dempuei l'adopcion de laconstitucion de2005, l'arabi classic e l'anglés son lei doaslengas oficialas de Sodan. Son utilizadas dins l'ensenhament e dins la gestion deis afaires dau govèrn dau país. En mai d'aquò, l'anglés es tanben fòrça utilizat per leis elèits economics. L'arabi classic es pauc escampat au sen de la populacion que parla puslèu l'arabi sodanés (70%). Aqueu dialècte de l'arabi èra estat influenciat per lei lengas parladas en Sodan avans lei migracions aràbias dins la region, especialament lo nubian.
Dins aquò, existís mai d'una autra lenga en Sodan car au mens 114 èran recensadas en2011. Son protegidas per la constitucion que prevetz d'assegurar son desvolopament e sa promoccion. De mai, pòdon èsser adoptada coma lenga cooficiala per unestatfederau. Aquelei lengas minoritàrias son d'origina fòrça variada. Se troba delengas fors, de lengas sodanesascentralas eorientalas, delengas saharianas, d'autrei lengasnilosaharianas, delengas kordofanianas e de lengascoshiticas.
Sodan es un paísmusulman e 93% a 97% de sa populacion se reclamava d'aquelareligion en2011 après l'independéncia dei províncias dau sud. L'islam sodanés es principalamentsunita e es subretot dominat per l'escòlamalikita. Pasmens, leis escòlashanafita echafiita an una influéncia non negligibla dins certaneis endrechs. Leis autrei religions èran fòrça raras en2011 : leicrestians gropavan entre 1% e 5% deis abitants (principalament de còptes) e lei religions africanas tradicionalas (animisme) aperaquí 1,5%. La libertat religiosa es teoricament assegurada per laconstitucion. Dins aquò, dins la realitat, aquò es limitat per la lèi islamica en vigor e per de persecucions còntra lei minoritats religiosas. Per exemple, i a regularament de condamnacions a de penas importantas, compres lapena de mòrt, que sancionan de conversions religiosas de l'islam aucristianisme. L'ateïsme e l'agnosticisme son tanben oficialament fòrça raras car pòdon entraïnar de sancions grèvas.
Lei recèrcaspaleontologicas earqueologicas an descubèrt de vestigis fòrça ancian indicant una preséncia umana sus lo territòri actuau de Sodan datant d'au mens 60 000 ans. La sedentarizacion acomencèt au milleni VIII av. JC gràcias au desvolopament de l'agricultura e dau norigatge. Aquelei premierei societats sedentàrias foguèron a l'origina de la bastida de vilatges enviroutats defortificacions de brica. De contactes existèron ambé l'Egipte Auta e la Nubia Bassa foguèt d'ora influenciada per Egipte.
Extension dauReiaume de Kush entre lei sègles VII e I av. JC.
La populacion e leis estats sodanés de l'Antiquitat Auta son principalament coneguts gràcias ai documentsegipcians d'aqueu periòde. Formavan de principats locaus qu'entretenián de liames comerciaus ambEgipte. Au sègle XVI av. JC, leis Egipcians passèron la Ièra cataracta e conquistèron la region fins a la IVa cataracta. I installèron un vice-rèi eissit de ladinastia faraonica. Aquò favorizèt la difusion de la cultura e dau modèlestatic egipcians. Pasmens, mens nombrós, leis Egipcians installats au sud de la Ièra cataracta, compres lei vice-rèis, se mestissèron ambé lei pòbles nubians e integrèron a cha pauc sonaristocracia. Au sègle XI av. JC, aquò entraïnèt la formacion d'un reiaume independent poderós dichReiaume de Kush ambéNapata comacapitala. Lei rèis kushitas installèron militarament sa dominacion au sud de la Ièra cataracta a la fin dau sègle X av. JC. Puei, vèrs750, capitèron d'agantar lolitoraumediterranèu e de conquistar lo còr dau territòri egipcian eu meme. I prenguèron lo títol de faraon e dirigiguèron lo país durant un sègle (XXVa dinastia). Foguèron obligats de se'n retirar dins lo corrent dau sègle VII av. JC. Dins aquò, gardèron lo títol de faraon e lo contraròtle de la Vau deNil entre la Ièra cataracta e lo nòrd deimontanhasetiopianas.Napata demorèt un temps lacapitala d'aquel ensems fins au transferiment dau poder reiau dins la vila deMeroe.
Gràcias a sei tèrras drudas e sei jaciments defèrre, lo Reiaume de Meroe venguèt un actor important dau comèrciafrican emediterranèu, especialament après la conquista d'Egipte perAlexandre lo Grand que permetèt la multiplicacion dei contactes ambé lei navigatorsgrècs. Autra evolucion de remarca, l'influéncia egipciana demeniguèt a cha pauc dins lo corrent dau sègle III au profiech d'una cultura pròpria a Meroe. Per exemple, au sègle II av. JC, lo reiaume aviá adoptat la sieunaescritura — totjorn pas deschifrada a l'ora d'ara — per remplaçar l'escritura ieroglifica.
Per de rasons mau conegudas, lo Reiaume de Meroe acomencèt de declinar au sègle I av. JC, belèu en causa d'una crisi agricòla entraïnada per l'agotament dei tèrras. L'emergéncia dauReiaume d'Aksum dins lo nòrd de l'Etiopia actuala agravèt la situacion car la poissança aksumita venguèt rapidament un actor major dau comèrci de laMar Roja e un rivau seriós. La fin dau Reiaume de Meroe es tanben mau coneguda e se situa entre lo sègle I ap. JC e lo sègle IV. D'efèct, vèrs350, leis Aksumitas semblan aver ganhat una batalha importanta còntra lei Nubians que se devesiguèron alora, ò que s'èran ja devesits a una data desconeguda, entre tres reiaumes independents : loReiaume de Nobatia entre lei Ièra e IIIa cataractas ambéFaras comacapitala, loReiaume de Makuria entre lei IIIa e Va cataractas ambéDongola comacapitala e loReiaume d'Alodia au sud ambéSoba coma capitala. Vengudas d'Egipte, de missionscrestianas evangelizèron pauc a pauc aquelei reiaumes a partir dau sègle VI.
Après la conquista d'Egipte dins lo corrent de la premiera mitat dau sègle VII, leis Arabis assaièron d'avançar au sud de la Ièra cataracta. Pasmens, se turtèron a una resisténcia acarnada dei tres reiaumes nubians e foguèron finalament desfachs en652. Après aquela revirada, de negociacions permetèron la conclusion d'un acòrd depatz que restaurèt lei cambis comerciaus entre Nubia eMediterranèa. Aquel acòrd demorèt en plaça fins au sègle XIII.
Dins lo corrent dau sègle VII ò VIII e dins de circonstàncias desconegudas, lo Reiaume de Nobatia foguèt integrat a aqueu de Makuria. L'ensems novèu formèt loReiaume de Nubia. Gràcias a sonagricultura e seis exportacions d'esclaus negres vèrsEgipte assegurèron sa prosperitat economica. Pasmens, a partir de1260, leis ambicions dei Mamelocs d'Egipte d'estendre sa dominacion au sud de la Ièra cataracta entraïnèron dei tensions novèlas. En1272, una incursion nubiana entraïnèt l'acomençament d'una tiera de guèrras vertadieras. Lei Mamelocs prenguèron pauc a pauc l'avantatge e l'autoritat dei rèis nubians s'afebliguèt. Coma per lo Reiaume de Meroe, lo procès de disparicion dauReiaume de Nubia es fòrça mau conegut. Entre lei sègles XIV e XV, lo país sembla conóisser un declin important que permetèt a de nomadas cushitics (dichs Funjs) e arabis d'ocupar una partida de la region. Aquò i favorizèt la difusion de l'islam e la disparicion progressiva daucristianisme. L'afondrament de Nubia sembla donc se debanar vèrs la fin dau sègle XV ò au començament dau sègle XVI. Dins totei lei cas, en1550, l'installacion degarnisons e d'un governador otoman trobèt ges de resisténcia.
Au sud, l'istòria dauReiaume d'Alodia es quasi totalament desconeguda. Demorèt probablament enpatz ambé lei Mamelocs mai, coma Nubia, deguèt faciar l'arribada de nomadasmusulmans entre lei sègles XIV e XV. Pasmens, lo reiaume e lo cristianisme i subrevisquèron fins a la conquista militara de la region per lei Funjs au sègle XVI (1504).
Lei Funj èran de nomadas d'origina cushitica ò nilotica venguts dau sud de la region dauNil Blau aprofichant probablament l'afebliment de Nubia per venir s'installar dins laVau de Nil. Foguèron imitats per de tribüs arabas vengudas d'Egipte. Militarament pus poderós, lei Funjs vassalizèron leis Arabes e conquistèron pauc a pauc la region. La conquista d'Alodia foguèt probablament l'eveniment major d'aquelei campanhas car unReiaume Funj (tanben dichSultanat de Sennar) se formèt a partir de son eiretatge culturau e politic. Pasmens, lei senhors novèus de la region adoptèron l'islam coma religion entraïnant la disparicion daucristianisme. Autra evolucion importanta, lei tribüs a l'origina de la conquista gardèron un poder important. Ansin, ai sègles XVII e XVIII, la senhoriá dirècta dei sultans funjs installats aSennar s'estendiá solament dins lo sud dau reiaume. Au nòrd, lei caps arabis gardèron son autonòmia.
Au començament dau sègle XVIII, de revòutas intèrnas dins lo sud afebliguèron la dinastia dei sultans.Badi IV (1724-1747) assaièt de reformar l'armada ambé la creacion d'un còrs important de soudats esclaus mai foguèt reversat per un generau dichAbu Likaylik dau clan dei Hamaj. D'origina desconeguda, aqueu clan — que fasiá partida ni dei tribüs arabas ni dau pòble funj — gardèt la direccion dau reiaume tot en mantenent oficialament au poder la dinastia funj. Dins aquò, deguèron afrontar una tiera de contestacions intèrnas qu'afebliguèron mai lo sultanat. Ansin, au sègle XIX, lei caps tribüs dau nòrd e lei senhors pus importants dau reiaume èrande facto totalament independents.
Au sègle XVI, lo nòrd dau Sodan actuau interessèt pereu leiTurcs Otomans après sa conquista d'Egipte en1517. Vèrs1550, avancèron donc au sud de la Ièra cataracta e conquistèron tot lo territòri fins a la IIIa cataracta. Aquò formèt la província de Berberistan onte foguèron installats un governador e degarnisons. Dins aquò, coma la carga de governador venguèt rapidament ereditària, la província se transformèt a cha pauc en estatde facto independent. Lòng daulitorau de laMar Roja, leis Otomans ocupèron tanben lei vilas e pòrts estrategics deSuakin e deMassaua.
Enfin, dins l'oèst dau Sodan actuau, se formèt loSultanat de Darfor au sègle XVII sota la direccion deSolongdungo. Coma l'indica son nom, aquel estat s'islamizèt rapidament e sei caps prenguèron lo títol de sultan. A l'oèst, se turtèt a la poissança militara d'Oaddaï, estat situat a l'èst dauLac Chad e poissança importanta au sud deSahara. Au nòrd, deguèt s'aparar còntra leis incursions dei tribüs nomadas daudesèrt e au sud, menava regularament d'expedicions per capturar d'esclaus negres exportats vèrs lo mercategipcian. Aqueu trafeg assegurèt la prosperitat economica de Darfor qu'agantèt son apogèu dins lo corrent dau decenni 1780 ambé la conquista deKordufan.
En1820, lo pacha turc d'EgipteMehemet Ali decidèt de conquistar la Vau deNil per i recrutar d'esclaus destinats a son armada e car pensava i trobar de jaciments d'aur importants. Dirigit per son tresen fiu Ismail, lo còrs expedicionari turc rescontrèt ges de resisténcia importanta. Lei caps de Berberistan èran tròp devesits per resistir e lacavalariá dei tribüs dau nòrd dau Reiaume Funj poguèt pas s'opausar a la poissança deisarmas de fuòc. Dins lo sud, lo cap dei Hamaj s'enfugiguèt en direccion d'Etiopia e lo sultanBadi VI prepausèt d'espereu sa somission en cambi d'una pension per eu e son ostau. Puei, en1821, una segonda expedicion turco-egipiciana ocupèt Kordufan onte lei tropas dau sultan de Darfor foguèron vencudas. En revènge, lo còr de Darfor foguèt pas atacat e demorèt independent.
Dins aquò, la somission dei tribüs de la region èra relativa e l'introduccion dau sistèma fiscau egipcian entraïnèt l'insureccion dei clans pus poderós de la Vau. Ismail assaièt de negociar mai foguèt tuat dins l'incendi de son camp. La rebellion foguèt finalament reprimida l'annada seguenta e, en1824, de renfòrç importants foguèron mandats d'Egipte per installar degarnisons e tenir lo país. En particular, foguèt fondat a la confluéncia deiNil Blau eBlanc lo fòrt deKhartom que conoguèt un desvolopament rapide e se transformèt envila.
En1826,Ali Khurshid Agha foguèt nomat governador de Sodan e lo demorèt fins a1838. Gràcias a l'ajuda d'Abd al-Qadir wad al-Zayn, un captau locau bòn diplomata qu'assegurèt la liason ambé l'aristocracia de la Vau, capitèt de crear una estructura administrativa e d'estabilizar la situacion. En1835, capitèt tanben de defugir l'establiment dau sistèma deconscripcion egipcian en Sodan en cambi de l'acòrd dei pòbles sodanés de fornir d'esperelei leis esclaus necessaris a l'armada deMehemet Ali.
Après la partença de Khurshid, l'administracion civila s'afebliguèt en causa de cambiaments recurrents de governadors mai la dominacion militara turco-egipciana se renforcèt gràcias a una tiera de conquistas novèlas. D'efèct, fondèron una importanta basa militara a Kassala que permetèt de sometre pauc a pauc lei Bedjas, pòble installat entreNil e laMar Roja, e d'arrestar leis incursionsetiopianas. Entre1846 e1849, lei Turco-Egipcians obtenguèron pereu lo contraròtle dei pòrts deSuakin e deMassaua de part dau sultan otoman — son senhor teoric — que foguèron dirèctament annexats en1865. En mai d'aquela expansion orientala, de marins e d'explorators turcs avancèron en direccion dausud. Aquò donèt naissença a un important comèrci d'evòri e d'esclaus negres en direccion d'Egipte e d'Euròpa.
En1863, sota la pression dei poissançaseuropèas, leis autoritats egipcianas foguèron obligadas de prendre de mesuras còntra lo trafeg d'esclaus. Una gròssa aumentacion dei drechs de navigacion susNil permetèt de descoratjar lei marchands europèus mai leis Egipcians, que tenián de rets d'influéncia ben implantats, poguèron contuniar la tracta sensa dificultat vertadiera. En1869, la lucha còntra lo comèrci d'esclaus foguèt fisada a un contingent demercenaris e d'explorators europèus. Aquela fòrça foguèt pereu utilizada per aumentar lei possessions turco-egipcianas lòng deNil. En particular, en1871, una flòta dirigida per loBritanicCharles Gordon conquistèt lo territòri au nòrd dauLac Albèrt e i creèt una administracion entre1874 e1876. En parallèl d'aqueleis operacions, lei Turco-Egipcians ataquèron Darfor que foguèt conquistat en1874 sota lei conseus d'al-Zubayr Rahma, un marchand d'esclaus originari de la region de Bahr el-Ghazal. Pasmens, al-Zubayr tombèt rapidament en desgràcia e ges de cap foguèt trobat per lo remplaçar. La region tombèt donc dins lo caòs. Aquò foguèt agravat per lei desfachas còntraEtiopia en1875 e1876 qu'èra venguda la buta de la politica expansionista egipciana.
En1877, Ismail nomèt doncCharles Gordon governador generau de Sodan per restablir l'òrdre. Fòrça energic, lo Britanic reprimèt lei revòutas de Darfor e de Bahr el-Ghazal. Pasmens, maucontentèt certanei tribüs en plaçant lo fiu d'al-Zubayr Rahma a la tèsta de Bahr el-Ghazal e aqueu redreiçament foguèt solament provisòri. En1879, Ismail foguèt despausat e lei Britanics ocupèron Egipte en1883 que foguèt plaçada sota la tutèla deLondres en causa de sei dificultats financieras. Enterin, Gordon aviá desmissionat en1880 e l'insureccion madista comencèt tre l'annada seguenta.
En junh de1881, un cap religiós influent dichMuhammad Ahmad ibn Abdallah proclamèt èsser lo Madhi e anoncièt son intencion de restaurar la puretat originala de l'islam. Leis autoritats turco-egipcianas assaièron de lo capturar mai s'enfugiguèt en Kordufan onte son movement ganhèt rapidament de partisans au sen dei religiós, dei marchands d'esclaus desirós de perseguir son comèrci e dei nomadas ostils ai Turco-Egipicians e a son sistèma d'impòsts. En1883, conquistèron El Obeid, capitala de Kordufan, e infligiguèron una desfacha saunosa a un còrs expedicionari egipcian dirigit per lo BritanicWilliam Hicks. EnDarfor, lo governadoraustrian de la region se convertiguèt a l'islam e se someteguèt au Madhi. Enfin, en1884, una fòrça dirigida perCharles Gordon per protegir la Vau de Nil foguètassetjada dins Khartom e chaplada lo 26 de genier de1885. En abriu de1885,Londres deguèt acceptar de laissar Sodan ai madistas.
Lo Madhi moriguèt en junh de1885 e designètAbdallah ibn Muhammad al-Taaishi per lo remplaçar. Son successor prenguèt lo títol de califa, organizèt un estat madista e assaièt de contuniar l'expansion territòriala dau movement. Sei fòrças ataquèron ansin Darfor onte l'ancianadinastia èra a assaiar de restaurar son autoritat,Etiopia eEgipte. Pasmens, aquelei temptativas s'acabèron per de reviradas en1889 aWadi Halfa còntra leis Anglo-Egipcians e aMetemma còntra leisEtiopians. Una crisi intèrna de1889 a1892, entraïnada per unafamina consecutiva a unasecaressa, limitèt d'un biais definitiu l'Estat Madista au territòri sodanés. Al-Taaishi organizèt unestat fòrça centralizat e burocratic amb una fiscalitat importanta. Aquò l'alunchèt deis idèas originalas dau Madi mai li permetèt de restablir l'òrdre dins lo país.
Pasmens, lo periòde d'existéncia de l'Estat Madista foguèt relativament brèu car lei Britanics èran totjorn interessats per la Vau Mejana deNil. En1896, aprofichant la desfachaitaliana d'Adua còntraEtiopia e una opinion publica demandant de venjarCharles Gordon, organizèron una expedicion ben preparada dirigida perHoratio Kitchener. Gràcias a la construccion d'un camin de fèrre, sei soudats ocupèron aisament la region deDongola e prenguèron Berber en1897. L'annada seguenta,Abdallah dirigiguèt personalament sei tropas còntra Kitchener mai foguèt durament desfach dins lo relarg d'Òmdurman per la disciplina e leis armas modèrnas dei Britanics. Lo cap madista se retirèt en Kordufan onte foguèt tuat ambé sei darrierei tropas un an pus tard.
Après sa victòria,Horatio Kitchener foguèt premier obligat de reglar la crisi francobritanica entraïnada per l'arribada de l'expedicion Marchand dins la Vau deNil. Après un periòde de tension entreParís eLondres, foguèt reglada per un acòrd partejant la màger part d'Africa entre lei doas poissançascolonialas. Sodan demorèt dins l'esfèra britanica e foguèt creat lo Condominium Angloegipician per administrar e dirigir lo territòri. D'efèct, coma Sodan èra la proprietat dau sobeiran d'Egipte,protectorat britanic dempuei1882, loReiaume Unit poguèt pas l'annexar dirèctament. En plaça, creèt un regime especiau de sobeiranetat partejada que laissava nominalament la region sota l'autoritat egipciana mai permetiá en realitat ai Britanics de lo dirigir segon sei besonhs. Entre1900 e1914, una tiera d'acòrds ambéFrança,Itàlia,Etiopia,Belgica eAlemanha permetèt de fixar lei frontieras sodanesas que son totjorn a l'ora d'ara lei limits de la Republica de Sodan e dauSud-Sodan. Enfin, fins a1916 e una temptativa de rebellion encoratjada per leisAlemands e leisOtomans, unSultanat de Darfor, autonòm mai tributari, foguèt restablit.
Après la fin de laPremiera Guèrra Mondiala (1914-1918),Londres deguèt faciar l'emergéncia de correntsnacionalistas au sen dei populacionsegipcianas e sodanesas. Lei tensions venguèt lèu vivas mai lei nacionalistas arabis foguèron vencuts en1924. Premier,Londres ordonèt l'expulsion dei soudats egipcians e reprimèt leimutinariás dei soudats sodanés sensibles ai tèsis independentistas. Puei, lei Britanics negocièron lo sostèn dei caps religiós e tribaus dau país per limitar lo nacionalisme ai classas mejanas dei vilas (foncionaris, marchands... etc.). Ansin, a partir de1924, lei caps tradicionaus obtenguèron mai de poders, çò que permetèt ai Britanics de recrutar un nombre feble de foncionaris locaus. La prosperitat economica dau periòde (desvolopament de l'aigatge e de la cultura decoton) favorizèt tanben la politica britanica.
Pasmens, aquela administracion indirècta se turtèt a de dificultats qu'anavan aver un ròtle important per la seguida. D'efèct, dins lo nòrd e lo centre, l'autoritat dei caps tradicionaus, principalament leicheikh dei tribüs, èra afeblida per un sègle de centralizacion turca, egipciana e britanica. Dins lo sud, la situacion èra encara pus malaisada car leis ierarquias tradicionalas èran estadas destruchas per la conquista de la segonda mitat dau sègle XIX. Per sostenir seis aliats sodanés, lei Britanics decidèron donc de renfòrçar — e dins lo sud de crear — una identitat tribala sufisenta per restaurar lo poder dei caps de tribü. Lei desplaçaments de populacion foguèron donc d'ara endavant estrictament susvelhats e defenduts entre lo nòrd e lo sud entraïnant ansin la formacion progressiva de la division futura de Sodan.
Lei dificultats recurrentas de l'administracion indirècta apareguèron clarament tre leis annadas 1930. A la fin dau decenni, lei Britanics foguèron donc obligats de recrutar tornarmai un nombre important de foncionaris locaus que formèron una classa educada e favorabla au nacionalisme sodanés. Pasmens, en causa dau mantenement de la sobeiranetat partejada, aqueunacionalisme se turtèt a un problema fondamentau : coma eliminar lei Britanics sensa restablir la tutèla egipciana ò coma eliminar la preséncia egipciana sensa renfòrçar la dominacion britanica ? Dos camps opausats se formèron donc dirigits perIsmail al-Azhari (Congrès nacionau dei diplomats[1] favorable a l'union ambEgipte) e per l'eiretier dau madisme, Abd-al-Rahman (partit Umma defendent l'independéncia totala).
De son caire, après laSegonda Guèrra Mondiala, loReiaume Unit acomencèt de discutir ambEgipte de l'avenidor de Sodan. Pasmens, lei discussions s'encalèron rapidament en fàcia deis exigéncias egipcianas e Londres decidèt alora d'organizar l'autonòmia dau Condominium. En1947, foguèt creada una assemblada locala qu'adoptèt un estatut d'autonòmia en1952. Lo partit Umma ganhèt leis eleccions de1948.
La situacion se desbloquèt en1952 ambé lo còp d'estat dau generauMuhammad Neguib enEgipte. D'origina sodanesa, prepausèt un periòde transitòri seguit per un vòte d'autoderminacion. Aqueu plan foguèt acceptat per lei Britanics e la durada de la transicion foguèt finalament limitada a tres ans. A la fin de1953, lo partit Umma perdiguèt leis eleccions còntra lo Partit nacionau unionista (PNU), successor dau Congrès, e al-Azhari venguèt Premier Ministre. Pasmens, après l'arribada au poder de Nasser en1954, s'alunchèt a cha pauc de l'unionisme amb Egipte. Sodan se dirigiguèt donc vèrs l'independéncia dins un contèxte ja marcat per de crisis dins lei regions meridionalas onte lo remplaçament dei foncionaris britanics per de Sodanés venguts dau nòrd entraïnèt demutinariás en1955. Pasmens, aquò empachèt pas lo procès de transicion de contuniar e Sodan venguèt oficialament independent lo 1èr de setembre de1956.
Tre l'independéncia, lo PNU se fragmentèt e al-Azhari deguèt abandonar la direccion daugovèrn. Foguèt remplaçat per una coalicion eterogenèa que foguèt reversat per un còp d'estat militar dos ans pus tard en1958. Lo generauIbrahim Abboud prenguèt lo poder mai deguèt faciar divèrsei movements d'oposicion coma l'Umma d'ara endavant dirigit per Sadiq al-Madhi, lo Partit Comunista qu'èra enebit dempuei1946 mai fòrça actiu e l'organizacion dei Fraires Musulmans dirigida per Hassan al-Turabi (a partir de1964). Dins lo sud, sa politica d'islamizacion e d'arabizacion se turtèt tanben a una oposicion viva. En1963, se fondèt l'Union Africana Nacionala de Sodan (SANU) per defendre leis interès dei pòbles dei províncias meridionalas. Puei, en1964, unaguerilha, dicha Anya Nya, i faguèt son aparicion marcant lo començament de laPremiera Guèrra Civila Sodanesa.
En1964, leis eveniments dins lo sud destabilizèron l'ensems de la societat sodanesa e de manifestacions importantas, menadas per leis estudiants e lei comunistas, se debanèron dins lacapitala. En octòbre, leis esmogudas se generalizèron e lei comunistas organizèron ambé succès una tiera de grèvas generalas. Lo generau Abboud foguèt obligat de laissar lo poder a un govèrn civiu gropant leicomunistas e lei partits tradicionaus. Tre1965, lei comunistas ne'n foguèron excluchs e son partit èra tornarmai enebit. Pasmens, lei govèrns se succediguèron rapidament sensa èsser capables de resòuvre la guèrra civila dins lo sud ni d'estabilizar lo país. En1969, lei militars dirigits per locoronèuGaafar Nimeiry reconquistèron lo poder amb un còp d'estat.
Gaafar Nimeiry establiguèt un regime autoritari. Enebiguèt totei leipartits politics e s'apielèt inicialament sus lei comunistas per faciar l'oposicion dei Fraires Musulmans. Deguèt tanben faciar l'ostilitat dei madistas que se reüniguèron sus l'illa d'Aba. En1970, l'endrech foguèt pres d'assaut e bombardada per l'aviacion (12 000 mòrts[2]). Aquò neutralizèt una partida de l'oposicion islamista mai suscitèt una ostilitat persistenta dins l'opinion. Puei, en1971, l'aliança ambé lei comunistas se rompèt e lo PC foguèt enebit un còp de mai. Enfin, en1973, Nimeiry legalizèt son regime ambé l'adopcion d'unaconstitucion que creèt una republica presidenciala amb un partit unic.
Dins lo sud, Nimeiry obtenguèt un succès important ambé la signatura d'un acòrd depatz ambé laguerilha Anya Nya. Signat en1972, entraïnèt la creacion d'una region autonòma dau Sud e l'integracion deis Anya Nya au sen dei fòrças regularas. Pasmens, lei dificultats economicas minèron a cha pauc lo regime. En1976, una temptativa de còp d'estat menat per l'Umma mau capitèt gràcias a una intervencion militara egipciana. Aquò entraïnèt un cambiament important dins la politica de Nimeiry que decidèt de s'apielar d'ara endavant sus leis islamistas. Al-Turabi venguèt son conselhier permetent de neutralizar una partida de l'oposicion.
Dins aquò, lo renforçament de l'autoritat de Nimeiry enKhartom permetèt pas de resòuvre lei problemas economicas. En1983, l'organizacion deis eleccions foguèt marrit, especialament dins lo Sud. De trèbols i acomencèron e lo govèrn assaièt d'amaisar la situacion en alunchant leis unitats militaras estacionadas dins lei províncias meridionalas. Aquò entraïnèt de mutinariás e la desercion de mai d'un soudat. Puei, se fondèt l'Armada Populara de Liberacion de Sodan dirigida per locoronèuJohn Garang. L'insureccion demandèt una autonòmia larga per lo Sud (mai pas l'independéncia) e la partença de Nimeiry que refusèt. Au contrari, renforcèt l'islamizacion dau regime (extension de la lèi islamica a la totalitat de Sodan) entraïnant laSegonda Guèrra Civila Sodanesa (1983-2005).
La represa de la guèrra intèrna afebliguèt mai lo poder centrau. En1984, unafamina agravèt mai son impopularitat e lei Fraires Musulmans venguèron pron poderós per menaçar leis institucions. D'esmogudas grèvas aguèron luòc dins lacapitala en1985 e l'armada prenguèt lo poder en abriu sota la direccion dau generauSiwar al-Dahab.
Lo generauSiwar al-Dahab mantenguèt la natura autoritària dau regime mai prometeguèt d'eleccions que foguèron ganhadas en1986 per Sadiq al-Madhi. Lo venceire gardèt lo poder fins a1989. Gràcias a una ajudalibiana, poguèt contuniar la guèrra còntra lo Sud mai assaièt tanben de negociar un reglament dau conflicte. Aquò entraïnèt son reversament per d'oficiers pròches dei Fraires Musulmans dirigits per lo generauOmar el-Bechir. Al-Turabi retrobèt un ròtle important e lo regime novèu assaièt de formar una republica islamica.
Esquèma generau de la Segonda Guèrra Civila de Sodan (vèrs 1997-1998).
Lo regime eissit dau còp d'estat acomencèt pauc a pauc d'islamizar la societat sodanesa e contunièt la guèrra còntra l'insureccion sudista. Pasmens, se devesiguèt entre una tendància radicala dirigida per al-Turabi e una tendància pus moderada gropada a l'entorn d'el-Bechir. La perseguida de la guèrra civila ò la dubertura de negociacions venguèt rapidament un subjècte de conflicte entre lei doas alas. Inicialament, aprofichant l'expulsion de la rebellion de sei basas etiopianas après l'afondrament dau regime de Mengistu, lo govèrn sodanés assaièt de reconquistar lei províncias secessionistas. Capitèt de devenir lei movements rebèls entre elei mai lo còr de l'APLS contunièt de resistir.
En1999, al-Turabi assaièt d'evincirOmar el-Bechir mai sa temptativa mau capitèt. Lo president el-Bechir acomencèt alora de s'alunchar deis islamistas radicaus. Aquò li permetèt de se raprochar pauc a pauc deis Occidentaus e de negociar la fin de la guèrra civila ambéJohn Garang. Après de negociacions lòngas de2002 a2005, una patz foguèt signada laissant au sud una autonòmia fòrça larga e lo drech d'organizar un referendum sus sa sobeiranetat en2011.John Garang venguèt president dau sud mai moriguèt rapidament dins un accident d'elicoptèr. Samòrt laissèt la preponderància ai partisans de l'independéncia dauSud-Sodan que foguèt votada sièis ans pus tard entraïnant la scission de Sodan.
En parallèl dei negociacions e dau procès d'independéncia dauSodan dau Sud,Khartom deguèt faciar una multiplicacion dei conflictes intèrnes en Kordufan, dins lei regions orientalas e enDarfor. Aquela darriera crisi èra la pus grèva car opausava de movements fors a de milícias de nomadas baqqaras arabizats. En febrier de2003, la creacion d'una armada secessionista per leis insurgents entraïnèt una repòsta d'amplor de l'armada sodanesa que comencèt una guèrra vertadiera dins la region. Fòrça saunós, lo conflicte a renforçat l'ostilitat deis Estats Units d'America e de seis aliats occidentaus. En despiech de la signatura d'un acòrd de patz ambé certanei movements de la guerilha, èra totjorn en cors a l'ora d'ara.
Lo 11 d'abriu de 2019, lo regim d'Omar el-Bechir foguèt reversat per l'armada après quatre mes de manifestacions popularas engendradas per una grèva crisi economica. Pasmens, se de discussions foguèron iniciadas amb d'organizacions eissidas de la societat civila ò de l'oposicion, lei militars conservèron la realitat dau poder. Puei, lo 3 de junh, tirèron sus de manifestants blocant lo quartier generau dei fòrças armadas. Un conseu militar de transicion foguèt creat. Creèt d'institucions civilas de transicion, mai gardèt lo contraròtle dei fòrças militaras e organizèt un segond còp d'Estat en octòbre de 2021. Dins aquò, de tensions creissentas opausèron rapidament lei fòrças armadas regularas e leifòrças de sostèn rapid, una organizacion paramilitara destinada a luchar còntra lei movements rebèls dau sud. En abriu de 2023, la situacion degenerèt e unaguèrra civila novèla comencèt entre lei doas fòrças.
Sodan es actualament unarepublicafederala presidenciala multipartita que seis institucions son regidas per unaconstitucion de transicion adoptada en2005 après la signatura dau tractat de patz ambé la rebellion independentista dauSodan dau Sud. Après de decennis de guèrra, èran destinada a assegurar la representacion de totei lei pòbles sodanés e a assegurar l'autonòmia dei pòbles dau sud. En2011, lo tèxte subrevisquèt a l'independéncia dauSodan dau Sud e subiguèt solament quauqueis adaptacions ambé la supression dei sètis reservats ai províncias vengudas independentas.
Aquelaconstitucion assegura la separacion dei poders e lo respèct dei drechs umans fondamentaus e dona un ròtle primordiau a lalèiislamica. Pasmens, una partida d'aquelei disposicions èran encara teoricas en2014, especialament regardant lo poder judiciari. De mai, dempuei lo conflicte de Darfor e leis accusasions grèvas de violacion dei drechs umans per lo govèrn centrau — lo presidentOmar al-Bashir es enseguit per laCort Penala Internacionala per crimes de guèrra, crimes còntra l'Umanitat egenocidi — un nombre important d'estats consideran en realitat Sodan coma un regime autoritari.
Lopoder executiu es tengut per lo President de la Republica qu'es elegit ausufragi universau dirècte per un mandat de cinc annadas. Lo mandat èra renovable solament un còp. Cap de l'Estat, èra cargat d'assegurar la defensa de la sobeiranetat dau país e lo respèct de laconstitucion. Dempuei la supression dau pòste de Premier Ministre en1989, èra lo cap daugovèrn federau e ne'n nomava liurament lei ministres qu'èran unicament responsables davant eu. Aviá lo drech de prepausar de projèctes delèi ai parlamentaris e un drech de vetò per s'opausar ai vòtes dau Parlament (un vòte amb una majoritat dei dos tèrç èra necessari per rompre aqueu vetò).
En2013, lopoder legislatiu èra tengut per un parlamentbicamerau eissit de l'acòrd de patz de2005 que sachambra auta es dichaConseu deis Estats e sachambra autaAssemblada Nacionala. Lo Conseu deis Estats èra format de 32 membres elegits au sufragi indirècte per lei legislaturas deis estatsfederats per un mandat de cinc annadas. Es competent per lei questions regardant la descentralizacion e leis estats federats. L'Assemblada Nacionala èra compausada de 354 deputats elegits ausufragi universau dirècte per un mandat de sièisannadas. Èra la chambra principala dau Parlament qu'èra competenta per leis afaires federaus.
L'iniciativa parlamentària èra donada aupoder executiu e ai parlamentaris mai lo procès de vòte d'unalèi despendiá de la portada dau tèxte. Per leis afaires regardant leis estats, èra unicament estudiat per lo Conseu deis Estats que podiá l'emendar e l'adoptar amb una majoritat dei dos tèrç. Per leis afaires regardant solament lo nivèu federau, la situacion èra parallèla mai la chambra competenta èra l'Assemblada Nacionala que votava amb una majoritat simpla. Dins lo cas d'un tèxte regardant lei doas chambras, èra premier debatut, emendat e votat per l'Assemblada Nacionala. Puei, èra estudiat per lo Conseu deis Estats que podiá adoptar dirèctament lo tèxte votat per lei deputats amb una majoritat simpla ò emendar lo projècte de lèi amb una majoritat dei dos tèrç. Après l'adopcion per lo Parlament, lo President deviá promulgar lo tèxte ò i opausar un refús motivat. Sensa reaccion de sa part, lo tèxte intrava automaticament en aplicacion 30jorns après lo vòte. Dins lo cas d'un refús, lo tèxte èra alora encara presentat au Parlament per estudiar leis observacions presidencialas. Pasmens, lo vetò dau president podiá pereu èsser levat per un vòte dau Parlament amb una majoritat dei dos tèrç.
Enfin, existiá dos limits particulars aupoder legislatiu sodanés. Premier, en fòra dei periòdes de vòte dau budget, un parlamentari aviá pas lo drech de prepausar un tèxte susceptible d'aumentar ò de demenir lei recèptas ò lei despensas de l'Estat. En mai d'aquò, entre doas sessions dau Parlament, lo President podiá adoptar de decrèts provisòris (en fòra dei domenis seguents : acòrd de patz, organizacion descentralizada de l'Estat, eleccions generalas, budget, drech penau e definicion deifrontieras) qu'avián fòrça de lèi fins a un vòte de ratificacion per lei parlamentaris. Dins lo cas d'un vòte positiu, lo tèxte veniá definitiu sensa discussion suplementària e, dins lo cas d'un vòte negatiu, èra anullat sensa efèct retroactiu.
En2014, lo poder judiciari èra dirigit per una Cort Suprèma e una Cort Constitucionala. La premiera estudiava lei recors formulats còntra lei decisions dei Corts d'Apèu civila e penala e còntra lei decisions administrativas dau president, dau govèrn centrau ò deis estats federats. La segonda èra cargada deis afaires regardant l'interpretacion de la constitucion a la demanda dau president, de l'Assemblada Nacionala, de la mitat dei governadors ò de la mitat dei deputats deis assembladas federadas. Podiá pereu se sasir dei questions regardant lei drechs fondamentaus deis individús, lei conflictes de juridiccion entre entitats federalas e federadas e leis afaires criminaus implicant lo president ò lei governadors. En dessüs, existiá divèrsei juridiccions e chambras especializadas en foncion dei tipes diferents d'afaires que son organizats segon una estructura piramidala dei tribunaus locaus ai Corts d'Apèu.
Lo drech sodanés a d'originas fòrça variadas en causa de l'istòria agitada dau país dempuei la fin dau sègle XVIII. Sei basas principalas son lalèiislamica apareguda dins la region au sègle XVI, lo drech costumier dau Reiaume Funj e dau Sultanat de Darfor e lacommon lawbritanica. En mai d'aquò, se pòu trobar d'influénciasegipcianas efrancesas, especialament en matèria de drech civiu.
Per assegurar l'independéncia dau sistèma judiciari, la nominacion e la destitucion dei jutges èran unicament realizadas per d'autrei magistrats. Pasmens, dins lei fachs, l'influéncia dau poder executiu demora importanta, especialament dins lo cas d'afaires pertocant la seguritat nacionala. Per exemple, la justicía sodanesa foguèt acusada d'inaccion per l'ONU pendent la crisi deDarfor[3]. De mai, lo nivèu de corupcion dau país es considerat coma fòrça important e lo respèct dei drechs umans fondamentaus èra assegurat ambé de violacions multiplas e, de còps, fòrça grèvas (abús variats enDarfor e dins d'autrei regions rebèlas, restriccions dau drech de reünion e d'associacion, arrestacions politicas, restriccion a la libertat depremsa... etc.[4]).
La Republica de Sodan es unestatfederau qu'èra format de 18estats devesits entre 133 districtes. EnDarfor e dins leis estats orientaus, d'acòrdis depatz signats per reglar lei guèrras civilas que s'i debanavan, existián tanben d'institucions supraregionalas. Enfin, lòng de lafrontiera ambé loSodan dau Sud, la region d'Abyei aviá un estatut particular car èra revendicada perKhartom e perJuba.
Cada estat a lo sieuexecutiu e la sieunachambra legislativa elegits per sei ciutadans. An de competéncias regardant la seguritat, la fiscalitat, leis ensenhaments primaris e segondaris, lo comèrci ò lei mèdias. En matèria de religion e de justiciá, an ledrech d'èsser exemptats totalament ò parcialament de l'aplicacion de lalèiislamica[5]. Un sistèma dirigit per lo poder centrau permet de centralizar lei revenguts e de lei distribuir ai diferents estats. Dins aquò, au començament dau sègle XXI, aquel esquèma èra en partida teoric car l'influéncia daugovèrn centrau demorava fòrça importanta gràcias a son contraròtle iniciau dau budget e de sa reparticion entre l'estat federau e leis estats federaus[6].
Dins lei regions deDarfor e lei províncias orientalas, un nivèu intermediari foguèt creat en2006 e a cha pauc mes en plaça au començament deis annadas 2010. DichasAutoritat Regionala de Darfor eConseu de Coordenacion deis Estats dau Sodan Orientau, aqueleis entitats son formats per lei governadors deis estats federaus locaus, de representents dau govèrn federau e dei partits d'oposicion signataris deis acòrds de patz. Son destinadas a melhorar la coordenacion regionala e a aumentar l'autonòmia locala.
Enfin, la region d'Abyei a lo sieu sistèma administratiu format d'un conseu executiu dirigit per de representents dau govèrn centrau e dauMovement de Liberacion dei Pòbles de Sodan - Nòrd (SPLM-N), d'un comitat d'observacion gropant dei representents deKhartom e dau SPLM-N e d'un conseu gropant lei caps de l'administracion e de la polícia localas.
Lei simbòls nacionaus principaus de Sodan son son drapèu, son blason, sa devisa nacionala e son imne nacionau. Son drapèu actuau foguèt adoptat lo 20 de mai de1970. Es compausat d'untriangleverd e de tres bendas orizontalasroja,blanca enegra. Aquelei quatrecolors son leicolors daupanarabisme. Pasmens, caduna a tanben la sieuna significacion : loroge representa losocialisme, la lucha e losang dei combatents sodanés e la nacion aràbia, lo blanc representa la puretat e l'optimisme, lo negre representa lo país sodanés (País dei Negres enarabi) e la Revolucion dau Madi e loverd representa l'islam, la prosperitat e l'agricultura. Aperavans, de1956 a1970, Sodan utilizèt un drapèu de tres bendas orizontalasblava (simbolizantNil),jauna (simbolizantSahara) everd (simbolizant l'agricultura).
Lo blason actuau de Sodan foguèt adoptat en1985. Dins aquò, es solament una varianta d'un emblèm pus ancian adoptat en1970. Son element centrau es unaucèu, dich messatgier sagitari, amb una còsta de malha dau periòde dau Madi. Sus lolistèu superior, es escrich la devisa nacionala e sus lo listèu inferior, figura lo nom complèt dau país « Jumhuriyat as-Sudan » (Republica de Sodan enoccitan).
Enfin, la devisa nacionala es « An-Naṣr Linā » (La Victòria es a nosautres) e l'imne nacionau es « Nahnu Djundulla Djundulwatan » (Siam l'armada de Dieu e dei tèrras nòstras). Lo tèxte foguèt escrich per Sayed Ahmad Muhammad Salih e la musica es l'òbra d'Ahmad Murjan.
La diplomacia sodanesa es principalament centrada sus sei relacions ambé leis estats vesins, leis autrei país arabis e leisEstats Units d'America. D'efèct, lo país a de relacions complèxas ambé la màger part deis autreis estats de la region :
ambEgipte, lei dos estats son demorats relativament pròches en causa d'unterès comuns regardant l'esplecha deis aigas deNil e l'important comèrci dins la Vau deNil.
ambé loSodan dau Sud, l'entenduda de2011 e l'independéncia deis ancianei províncias rebèlas a laissat la plaça a una tiera de problemas grèus. Premier, lei dos país èran pas d'acòrd sus lei taxas pagadas per lo sud per utilizar leis oleoductes sodanés necessaris a l'exportacion de sonpetròli. Son tanben pas d'acòrd sus lo traçat de lafrontiera, especialament dins la region d'Abyei militarament ocupada per l'armada sodanesa. Dins un autre sector frontalier, d'escaramochas se transformèron en guèrra limitada en abriu de2012 quand l'armada sud-sodanesa assaièt sensa succès de conquistar lo jaciment petrolièr de Heglig. Enfin, lo Sud-Sodan es tanben sospichat perKhartom de sostenir lei rebellions dins leis estats de Kordufan e dau Nil Blau. Pasmens, dempuei l'acomençament de la Guèrra civila sud-sodanesa, Khartom a afirmat son sostèn au govèrn dau president Kiir.
ambéChad, lei relacions foguèron rompudas en mai de2008 en causa dau sostèn sodanés au movement de rebellion que manquèt de reversar lo govèrn chadian. Un an pus tard, foguèt lo torn deN'Djamena de sostenir l'insureccion deDarfor còntraKhartom. Après la revirada e la repression d'aqueleis insureccions, lei dos govèrns an començat en octòbre de2009, un procès de normalizacion. Son resultat principau foguèt una demenicion dei tensions entre lei dos estats e la formacion de patrolhas militaras comunas lòng de lafrontiera en2010.
ambEtiopia, lei relacions son vengudas relativament bònas dempuei la guèrra entre Etiopia eEritrèa.Addis Abeba a un ròtle important dins lei discussions entre Khartom e Juba e utiliza lo pòrt dePòrt Sodan per una partida de son comèrci.
ambEritrèa, lei relacions foguèron inicialament malaisadas en causa de l'ajuda donada perAsmara ai rebellions sodanesas. Pasmens, dempuei2006, lei relacions se son amaisadas eEritrèa a finalament participat ai negociacions entre Khartom e lei rebèls dei províncias orientalas (tractat d'octòbre de 2006).
Lei relacions ambé lei país arabis èran malaisadas dins lo corrent deis annadas 1990 en causa dau sostèn de Khartom a divèrsei movements islamistas. Pasmens, dempuei lo començament dau sègle XXI, Sodan a degut redurre son ajuda a aquelei grops en causa de l'ostilitat deisEstats Units d'America. Aquò a permes de normalizar a cha pauc lei relacions ambé leis autreicapitalas aràbias.
Enfin, la relacion ambé leisEstats Units d'America es malaisada e importanta carWashington considerava Sodan coma un enemic important dins lo corrent dau decenni 1990 e qu'es totjorn un sostèn dei rebellions ò de certaneis estats opausats aKhartom. De mai, leis Estats Units an sostengut lo procès de secession dei províncias dau sud qu'a afeblit Sodan en2011. Leis Estats Units ajudan tanben loSodan dau Sud qu'a de problemas frontaliers e economics ambé Sodan. Ansin, leis Estats Units son de còps acusats de voler fragmentar Sodan entre plusors estats pus pichons e pus febles. Pasmens, dempuei 2010 e la fin dei guèrras civilas intèrnas, un procès de normalizacion a començat ambéWashington mai sei progrès son fòrça lents.
En2011, Sodan èra una poissança militara regionala de laMar Roja e dau nòrd-èst d'Africa. Sei fòrças armadas de Sodan alinhavan 109 300 òmes amb un budget estimat a aperaquí 4 miliards dedolars. Èran devesits entre una fòrça terrèstra, una fòrça aeriana, una pichonamarina militara, una milícia militarizada e una garda presidenciala. Leis equipaments pesucs utilizats èran principalament originaris d'Union Sovietica, deRussia, d'Ucraïna e deChina. Existiá pereu una industria militara nacionala capabla de produrre d'armaments leugiers e de municions. Lo nivèutecnologic d'aqueleis armaments es variable car, en causa dau conflicte còntra lo Sud-Sodan, l'armada sodanesa a gardat e crompat d'armas tant ancianas que modèrnas :
lei fòrças aerianas alinhavan 13 000 militars. Lo nombre precís d'avions en servici es mau conegut en causa dei pèrdas subidas pendent lo conflicte còntra lo Sud e dei dificultats d'avitalhament en pèças de respiech. Pasmens, Sodan teniá au mens un vintenau de caçaires (Mig-21 eMig-29), un cinquantenau debombardiers ò d'avions d'ataca au sòu (Sukhoi Su-24,Sukhoi Su-25,MiG-23 e de derivats chinés dei MiG sovietics), un quarantenau d'avions de transpòrt, un nombre desconegut d'elicoptèrs d'ataca (entre 10 e 50) e un vintenau d'elicoptèrs de transpòrt.
la marina gropava 1 800 marins dotats de naviris leugiers de patrolha d'originairaniana. Aviá ges d'unitat de combat vertadiera.
lei Fòrças de Defensa Populara son una milícia militarizada que seis efectius son fòrça variables en foncion dei besonhs. En2011, seis efectius actius èran estimats a 17 000 òmes amb una resèrva d'aperaquí 80 000 combatents.
la garda presidenciala dicha garda republicana es una pichona unitat cargada de la proteccion dau president de la Republica. Seis efectius son desconeguts.
En2014, lo govèrn centrau sodanés deviá faciar plusors conflictes intèrnes dins l'arc sud dau país enDarfor, enKordufan e dins lei regions dau Nil Blau, dins lei províncias orientalas e lòng de lafrontiera ambé lo Sud-Sodan. La pus grèva es l'insureccion independentista de Darfor qu'a entraïnat la mòrt de 180 000 a 450 000 personas e la fugida de 2,8 milions d'abitants dempuei2003. Lo govèrn sodanés es acusat de crimes de guèrra e de crimes còntra l'Umanitat dins la region. En2011, un acòrd de patz foguèt signat ambé certanei movements secessionistas mai de combats contunian entre l'armada sodanesa e deguerilhas totjorn ostilas au poder centrau.
Dins lei províncias orientalas, Eritrèa a longtemps sostengut una guerilha independentista. Pasmens, dempuei la normalizacion e lo melhorament dei relacions entreKhartom eAsmara, la fin d'aquela ajuda a permes de negociar un acòrd de patz. Dempuei2011, la situacion se normaliza pauc a pauc. Enfin, dins lo sud, dos conflictes son en cors. Lo premier es centrat dempuei2009 sus lei tribüs nomadas de la region. Fòrça complèx car opausa lei nomadas entre elei e còntra leis autoritats sodanesas e sud-sodanesas, es pauc saunós (3 000 mòrts entre2009 e2013) mai a entraïnat lo desplaçament d'au mens 350 000 personas. Lo segond a començat en2011 dins lei províncias de Kordufan e dau Nil Blau. Una partida d'aquelei zònas son sota lo contraròtle de guerilhas independentistas qu'an infligit de pèrdas importantas ai fòrças sodanesas.
Sodan a dos desacòrdis frontaliers ambé loSodan dau Sud e ambEgipte. Lo pus important regarda lo traçat de lafrontiera ambé loSud-Sodan qu'es pas totalament definit a l'ora d'ara. D'efèct, la sobeiranetat de la region d'Abyei dèu faire l'objècte de discussions ambé lo govèrn de Juda que contesta l'ocupacion de la zòna per l'armada sodanesa. AmbEgipte, lo desacòrdi pertoca la region dautriangle de Hala'ib qu'es revendicat per lei dos estats en causa de la manca de precision dau traçat dau periòde coloniau. Lo triangle es sota contraròtle egipcian dempuei2000 e la question avança lentament car es pas un aspèct fòrça important dei relacions entre lei dos estats.
Sodan es un país paure, tocat per una tiera de guèrras civilas dempuei son independéncia, que sonPIB èra estimat a solament 52,5 miliards dedolars en2013. Son economia es tanben victima dei consequéncias de sancions estatsunidencas intradas en vigor en1997 e de l'independéncia dei províncias dau sud e de sei jaciments depetròli en2011, de la manca d'infrastructuras e de l'inflacion (+47% entre novembre de 2011 e de 2012 per exemple). Lo govèrn es donc a assaiar d'estabilizar son economia e de desvolopar de fònts de revenguts en fòra de l'esplecha petrolièra.
L'agricultura èra en2013 lo centre de l'economia sodanesa que representava 26% dauPIB sodanés e ocupava 80% de la man d'òbra. Lei zònas agricòlas son principalament installadas lòng deNil e dins lei zònas vesinas que pòdon èsser aigadas. Gràcias a la regularitat dau debit dau fluvi, permet generalament de produrre pron de viures per lo país[7] e de produchs destinats a l'exportacion. Lei culturas alimentàrias principalas èran losorgò, lomilhet, loblat, logròs blat, lo faiòu e l'òrdi. Dins aquò, lei culturas de cerealas son gaire desvolopadas e d'importacions de blat son necessàrias per contentar la demanda intèrna. Locoton, lagoma arabica e losesame èran de son caire lei produchs principaus d'exportacion. Enfin, lacana de sucre, l'arachida, locafè, lotabat, divèrseis èrbas efruchs (tomatas,mangas... etc.) son l'objècte de culturas alimentàrias que son sovent a l'origina de sobras que son exportats.
Esplecha petrolièra e autreis activitats industrialas
L'esplecha petrolièra acomencèt en Sodan en2000. Permetèt de redurre la dependéncia dau país a l'estrangier e de desgatjar de revenguts importants. Pasmens, l'independéncia dei províncias dau sud a entraïnat la pèrda dei dos tèrç dei jaciments. Dins aquò, Sodan a gardat de resèrvas importantas dins lei regions de Muglad e de Melut. Aquò permetiá au país de produrre aperaquí 130 000 barrius jornadiers en2011. De mai, loSodan dau Sud despend de Sodan per exportar la sieuna produccion, çò que permet au govèrn sodanés de levar una taxa per l'utilizacion de seis oleoductes. Ansin, lopetròli a gardat una plaça primordiala dins l'economia sodanesa que representava entre 70 e 90% deis exportacions anualas.
Per diversificar sei fònts de revenguts, Sodan assaia tanben de desvolopar l'esplecha d'autrei matèrias premieras. La principala es l'aur que sembla formar de jaciments importants dins certanei regions. Ansin, lo govèrn a pres una tiera de mesuras per demenir la còntrabanda e plaçar sota lo contraròtle deis autoritats l'eplecha dau metau preciós. D'efèct, segon certaneis estimacions, la produccion totala d'aur de Sodan serà la tresena dau continent mai una partida importanta serà exportada illegalament en direccion d'Orient Mejan.
En fòra deis activitats minieras, l'industria sodanesa es pauc desvolopada franc de la region deKhartom onte son installadas d'industrias agroalimentàrias, d'industrias leugieras e d'industrias militaras.
En2013, lo sector dei servicis representava 39% dauPIB e emplegava 13% de la populacion activa. Es principalament basat sus lei comunicacions, leis activitats financieras, lei transpòrts e lo comèrci locau. Lo desvolopament dautorisme es un objectiu dau govèrn mai la manca d'infrastructuras e l'instabilitat quasi permanenta de certanei regions limitan encara lei resultats.
Sodan a un patrimòniarquitecturau fòrça ric que cuerb d'epòcas variadas dempuei l'Antiquitat. D'efèct, la màger part deicivilizacions e deisestats sodanés an laissat de vestigis impressionants que començan de faire l'objècte de recèrcas e d'estudis sistematics.
Lo periòde pus famós es aqueu dauReiaume de Kush (tanben dich Reiaume de Napata e Reiaume de Meroe) que conoguèt d'annadas d'independéncia e de dominacion egipciana. La cultura de l'Egipteantic s'i escampèt e venguèt dominanta fins au sègle III av. JC. En fòra dei bastiments dirèctament construchs per leis Egipcians, se formèt donc un estile arquitecturau pròche d'aqueu de la Vau Bassa deNil. Aquela influéncia es caracteristaca en matèria religiosa (temple similar ais Egipcians) e funerària (necropòlis depiramidas).
Après lo sègle III av. JC, la region desvolopèt lei sieunas fòrmas artisticas que son mau conegudas car correspondon a un periòde de declin qu'a laissat gaire de traças. De mai, la preséncia e lo prestigi deRoma e deConstantinòple entraïnèron la difusion progressiva deis arts romans e bizantins dins la region. Lacrestianizacion dei reiaumes sodanés favorizèt la formacion d'un art nubian que se mantenguèt fins a la fin de l'Edat Mejana. Pròche de l'art bizantin, evolucionèt a cha pauc en causa de l'isolament de la region après la conquista aràbia d'Egipte. Pasmens, es mau conegut en causa de la manca de recèrcas e de la destruccion de plusors bastiments dins lo corrent dei guèrras còntra lei musulmans qu'ocupèron definitivament Sodan au sègle XVI.
Après l'afondrament dei reiaumes crestians, l'influéncia aràbia se renforcèt ambé l'aparicion de bastiments novèus coma demosquetas. La vila portuària e marchanda de Suakin venguèt alora un centre culturau de remarca ambé mai d'una construccion facha de corau. Au sègle XIX, la colonizacion progressiva dau país entraïnèt la difusicion de l'arquitectura egipciana e britanica modèrna dins lei vilas principalas, especialamentKhartom. Enfin, dempuei l'independéncia, l'arquitectura modèrna a pres un ròtle primordiau.
Vestigis de la vila deKerma, capitala supausada de Kush avans la conquistaegipciana (sègles XXV-XV av. JC).
Vestigis d'un temple kushita dedicada a una divinitat d'origina egipciana (sègle XIII av. JC).
Coma per l'arquitectura, Sodan a un patrimòni esculturau pron important principalament eissit de l'eiretatge dei periòdesantic emedievau. D'efèct, gràcias a la difusion de la cultura egipciana, l'escultura venguèt un art major au sen dauReiaume de Kush e lei vestigis dei capitalas successivas d'aquel estat (Napata,Meroe) presentan un nombre important d'estatuas ò de gravaduras. La màger part d'aqueleis òbras son fòrça pròchas de l'art egipcian. Après l'afondrament dau Reiaume de Kush, leis estats nubians contunièron d'utilizar l'escultura per ornar lei glèisas coma lo mòstra lei vestigis de colonas descubèrts aDongola. Pasmens, en causa de la manca de recèrcas sus lo subjècte, l'importància de l'art estatuari dins lo corrent dau periòde es mau coneguda. Aqueu ròtle decoratiu se mantenguèt après l'islamizacion e l'arabizacion de la region, especialament per ornar lei bastiments novèus coma leimosquetas.
Estatuetas defusta de soudats kushitas (sègle XI av. JC).
L'aparicion de lapintura sus lo territòri dau Sodan actuau es fòrça anciana e data de l'Antiquitat. D'èfect, èra ja coneguda durant lo periòdekushita que seis artistas s'inspirèron d'Egipte per desvolopar un art picturau policròme utilizat per ornar lei parets e lei bas-relèus deitombas reialas, dei santuaris e deis autrei bastiments importants. Ambé lo declin egipcian e l'arribada deiRomans dins lo nòrd-èst d'Africa, la pintura kushita se raprochèt de l'art roman. Aquela tendància se renforcèt dins lei reiaumes nubians e l'estile bizantin venguèt la nòrma dins lo corrent de l'Edat Mejana coma lo mostra lei pinturas de la catedrala deFaras. L'arribada de l'islam permetèt de donar d'influéncias aràbias a la pintura sodanesa que foguèt fòrça utilizada encalligrafia. Puei, a partir dau sègle XIX, lacolonizacion dau país favorizèt la difusion dei corrents picturauseuropèus e l'adopcion de tecnicas novèlas per lei pintors locaus. Dempuei l'independéncia, la pintura es demorada un art important en Sodan eKhartom es un centre regionau important per la pintura africana.
En parallèl d'aquelei tendàncias, existís un art de l'escarificacion qu'es aparegut dins lo corrent de l'Antiquitat. Un dieu kushita dau periòde deMeroe i presentava d'escarificacions importantas. Aquel art es totjorn practicat au sen dei tribüs dau centre e dau sud onte permet de marcar l'apartenéncia e l'estatut sociau de l'individú.
Pintura nubian d'estilebizantin de la catedrala deFaras (sègle XI).
La diversitat etnica e culturala de Sodan favoriza l'existéncia d'estiles fòrça variats demusica tant dins lei domenis tradicionaus que dins leis aspècts pus modèrnes. Entre lei musicas tradicionalas pus importantas, se pòu citar :
lei musicas e danças misticas deidervís que son fòrça ritualizadas e fòrça variadas en causa dau nombre important d'òrdres dervís diferents. Son destinadas a agantar d'estats d'estransi, d'extasi ò de meditacion.
leis estiles musicaus dau sud que son fòrça inspirats per la musica dei pòbles dinga e azande. En causa de la fugida a l'estrangier de mai d'un musician dins lo corrent de la guèrra civila, son tanben influenciat per lei musicas eissidas dei país vesins (Etiopia,Kenya,Oganda).
leis estiles dau nòrd que son relativament influents a l'ora d'ara. En particular, la musica dichahabibah, apareguda durant leis annadas 1920 a partir d'un estile musulman dichmadeeh, a un ròtle important.
Regardant lei fòrmas pus modèrnas de musica, se destrian dos movements centrats sus lohip-hop, fòrça popular au sen de la jovença sodanesa, e sus la musica tribala modèrna.
Sodan a una tradicion literària fòrça anciana gràcias aicivilizacions eestats que se succediguèron sus son territòri. Pasmens, en causa de la disparicion de la màger part dei vestigis ò de la manca de conoissença (l'escritura meroitica es totjorn pas deschifrada), es fòrça mau coneguda e la literatura sodanesa modèrna es eissida de l'islamizacion dau país a la fin de l'Edat Mejana ò de sacolonizacion. D'efèct, aqueleis eveniments favorizèron la difusion dei lengas arabia e anglesa (que dominava subretot dins lei regions meridionalas vengudas independentas) e permetèron lo passatge progressiu d'una literatura orala vèrs una literatura escricha. En causa dau prestigi important d'aquelei lengas, leis autrei lengas sodanesas son rarament utilizadas per d'òbras escrichas en despiech de l'existéncia d'una òbrapoetica rica e variada, especialament en beja, en dinga e en nubian.
D'efèct, fins au sègle XX, lapoesia dominèt largament la literatura dei pòbles sodanés. Lapròsa apareguèt a partir dau decenni 1940 ambé d'autors comaOsman Ali Nour òAli Al-Makk. En causa dau desvolopament feble, lo sostèn deis autoritats foguèt decisiu car permetèt de desvolopar lei premiereis estampariás vertadieras dau país. Lo premierroman sodanés foguèt escrich en1948 perOsman Mohammad Hashim. Pasmens, l'escriban sodanés pus famós esTayeb Salih que son libreSason de la migracion vèrs lo nòrd (1969) es vengut un obratge major de la literatura internacionala dau sègle XX. Lei tematicas principalas deis autors sodanés son generalament eissidas dei tradicions ò de l'Istòria dau país e dei problemas de la societat sodanesa modèrna (racisme, emigracion, relacions entre individús de culturas ò de religions diferentas... etc.).
↑Aqueu drech èra unicament utilizat per leis estats federauscrestians òanimistas dau sud que son venguts independents en2011.
↑(fr) Michel Raimbaud,Le Soudan dans tous ses états : l'espace soudanais à l'épreuve du temps, Edicions KARTHALA, 2012, p. 202.
↑Pasmens, certanei regions alunchadas dau riu son de còps tocadas per de faminas en causa dei problemas de transpòrt (guèrra civila, infrastructuras limitadas... etc.) coma en2011 en Darfor.
1parcialament african 2país insular 3non membre de l'Union Africana4pas reconegut per l'ensemble de la comunitat internacionala mas membre de l'Union Africana
.svg)
.png)
.png)
.png)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
.svg)
