Corrents principaus de l'islam au començament dau siècle XXIen.Calligrafia dau nom d'Ali, un simbòl dau shiisme.
Loshiisme (var.chiisme[1][2]) es una branca majora de l'islam, coma losunisme e lokharijisme. Seguida per 10 a 15 % deimusulmans actuals, es apareissuda en causa de conflictespolitics,religiós efamilhaus au sen de l'elita arabomusulmana après la disparicion dauprofetaMaumet e daucalifaOthman.Ali,cosin efilhat de Maumet, n'es generalament considerat coma lo fondator. Califa dau 656 au 661, prepauèt de reformas que causèron larevòuta dei faccions conservatritz e au sieu assassinat. Lu venceires fondèron pauc a pauc losunisme, corrent majoritari de l'islam actual, e lu vencuts que demorèron fideus a l'ensenhament d'Ali formèron pauc a pauc lo shiisme. Un tresen corrent, situat entre li doi tendàncias, fondèt lokharijisme.
Après lo 661, lo shiisme conoissèt mai d'una scission a l'origina de sotacorrents variats. Totun, aquelu movements gardan de caracteristicas comuni coma una libertat d'interpretacion dei tèxtes sacrats mai importanta, unclergat ierarquizat e una reconoissença d'Ali e dei sieu descendents coma successors legitims deMaumet. Lo shiisme aguèt un ròtle important dins l'istòria de l'islam emb la formacion de reiaumes poderós coma loCalifat Fatimida. Uèi, es fòrça influent enIran, enIraq e dins lu país vesins.
L'aparicion dau shiisme es una consequença dei problemas de succession deMaumet. En efècte, segon lu shiitas, Maomet designèt lo sieucosin efilhat,Ali, coma eiretier e successor. Totun, lusunitas non reconóisson aqueu transferiment d'autoritat. Per elu, loprofeta de l'islam avia unicament transferit de relacions tribali e amicali. Lo desacòrdi pertòca oficialament lomòtarabe « mawla » emplegat durant un discors per Maomet per designar son filhat. Polisemic, aqueu tèrme pòu significar « amic », sens privilegiat per lu sunitas, ò « mèstre », sensa privilegiat per lu shiitas.
Pasmens, aqueli questions de vocabulari non escóndon li tensions mai prefondi presenti entre lu musulmans après lamoart dau sieu fondator. D'un caire, li elitas militari e tradicionali volíon gardar lo poder aquistat sota Maumet. De l'autre, Ali èra partisan d'una vision mai dubèrta de l'islam en integrant lupòbles sotamés a lacomunautat dei musulmans. Aquelu desacòrdis aumentèron durant lo rèine dei califasAbu Bakr as-Siddiq (632-634),Umar (634-644) eOthman (644-656) que foguèron elegits gràcias ai mitansconservators. Lu partisans d'Ali non reconoissèron aquela autoritat mas contestèron gaire per defugir de problemas.
En lo 656, Ali foguèt elegitcalifa. Totun, lu sieu projèctes de reformas èran una causa d'inquietudas per l'elitamilitara econservatritz. Lu sieu adversaris decidèron donc de sostenir li revendicacions deMuawiya de la familha deiOmeias, eiretiera d'Othman. Aquò entraïnèt unaguèrra civila entre lu doi camps. Après labatalha de Siffin (658), Ali acceptèt de si sotametre cen que provoquèt una scission dins la sieu armada. En efècte, per lukharijitas, Ali avia acceptat de negociacions contrari a la volontatdivina. Si revoutèron e foguèron massacrats a labatalha de Nahrawan[3].
Aquò afeblissèt la posicion d'Ali. Foguèt assassinat per un kharijita en lo 661 eMuawiya foguèt reconoissut coma califa. Totun, lu eiretiers contestèron aquela succession dins lo corrent dei annadas 660-680. Lo sieu fiu,Hassan, foguèt probablament empoisonat en lo 669. Pi, un autre fiu d'Ali,Hussein, si revoutèt còntra luOmeias en aprofichant li guèrras civili consecutivi au decès de Muawiya en lo 680. Totun, foguèt isolat emb 72 guerriers e tuat a labatalha de Kerbala (680). Aquò non reglèt lo conflicte de succession car lu partisans sobrevivents d'Ali contunhèron de reconóisser l'autoritat dei eiretiers d'Ali. Ensinda, si metèt en plaça una division duradissa de l'islam.
Ismail Ièr (1501-1524), actor central de l'implantacion dau chiisme duodeciman en Pèrsia.
Après lamòrt d'Hussein, l'imamAli Zayn al-Abidin li succedissèt a la tèsta de la comunautat shiita. Non participèt a d'accions politiqui cen que facilitèt la sobrevida dei shiitas. Pasmens, lu ensenhaments dei sieu successors entraïnèron de scissions frequenti. Per exemple, d'ensenhaments de l'imamZayd ibn Ali (695-740) menèron a la fondacion dauzaidisme. Durament atacats per luAbbassidas, lu zaiditas deuguèron fugir dins de regions periferiqui de l'espacimusulman. Li fondèron dedinastias locali enMarròc, enIemèn e enTabaristan.
La scission mai importanta si debanèt en lo 765 a la mòrt de l'imamJafar al-Sadiq (699-765). En efècte, après aquel eveniment, la comunautat si fragmentèt en sièis grops que s'opausèron sus l'identitat dau successor de causir. Lu doi mai importants foguèron a l'origina deishiitas duodecimans eismaelians. Lo fraccionament dei poblaments shiitas enOrient Mejan favorisèt la formacion de sotacorrents mai locals coma luNizarites que mai coneissuts sota lo nom « d'Assassins ». En parallèle, de dinastias shiiti tornèron venir de potençaspolitiqui emilitari coma luBuyidas enMesopotamia, luIdrissidas enMarròc e luFatimidas enÀfrica dau Nòrd. Totun, aqueli dinastias regnèron sus de populacions soventsuniti e declinèron leu en causa de l'afebliment rapide dei sieu sobeirans.
Aqueu declin durèt fins a la presa dau poder per luSefevidas enPèrsia en lo 1501. Aquela dinastia formèt unEstat centralisat pron poderós per impausar loshiisme duodeciman a la sieu populacion[4]. La region, dont de minoritats shiiti existíon despí lo sègle VIIen, venguèt ensinda majoritariament shiita avant la fin dau sègle XVIIIen. Pasmens, d'autri comunautats shiiti conoissèron una certana prosperitat coma lualevis de l'Empèri Otoman. Branca eterodòxa dau shiisme duodeciman, l'alevisme s'implantèt durablament enAnatolia[5].
Per lu shiitas, es necessari de seguir li tradicions e li practicas deMaumet que son estadi autenticament sauvagardi per la legislacion, la practica e lu ensenhaments d'Ali e deiimams eissits de la sieu descendença. L'Alcoran es lo libre sacrat que contèn lu revelacions deDieu mai lo sieu tèxte es estat modificat per lusunitas per justificar la presa dau poder per lu adversaris d'Ali. De mai, per lu shiitas, l'Alcoran a un sens evident, facilament accessible, e un sens escondut, unicament accessible a l'imam. Aquò explica lo caractèr ierarquisat dau clergat shiita car, au contrari dau clergat sunita, a un cap ben identificat. L'imam, intercessor, entre Dieu e lu umans, deu transmetre lo sens escondut de l'Alcoran ai fideus. Totun, encuèi, la màger part dei imams reconoissuts per lu movements shiitas son « ocultats », es a dire que son estats sostrachs au monde ordinari. La significacion concreta d'aqueu concèpte es variabla mas implica generalament l'espèra dau retorn de l'imam ò daumahdi qu'es vist coma lo darrier imam avant lojutjament darrier.
Lu tèxtes sacrats dau shiisme son l'Alcoran, libre fondamental de l'islam, e luhadits transmés per l'intermediari d'Ali. Lu shiitas non accèptan donc una partida dei ensenhaments dei companhons deMaumet e de la legislacion adoptada per lu tres promierscalifas. De mai, per elu, l'Alcoran es estat creat, cen qu'es una diferença amb la concepcionsunita dau libre. En efècte, lu shiitas pensan que desoratas son estadi modificadi per lu sunitas per dissimular e cambiar la volontat de Maumet per quant a la sieu succession.
En causa de l'importància donada au sens escondut dei tèxtes sacrats, lu shiitas accèptan lo metòde daukalam que permet de rasonaments deductius e d'argumentacions sus li prescripcions de seguir. Aqueuprocès d'interpretacion es menat en continú, cen qu'es una autra diferença importanta emb lu sunitas que l'an pauc a pauc enebit ò drasticament limitat entre lu siècles XIen e XIXen. Totun, aquò dona una importança particuliera aiteologians. Una consequença d'aqueu drech de recèrca dau sens dau tèxte es la reconoissença de lalibertat individuala e dauliure arbitre mas de limits existísson coma lo mostrèt l'afaireSalman Rushdie.
Lo drech islamic shiita es basat sus unajurisprudença fondada sus li tradicions orali enonciadi perMaumet, sus lu hadits eissits d'Ali e sus li sieu interpretacions realizadi per lu imams. Aquò es diferent dausunisme qu'intègra tanben de hadits eissits d'autru companhons dau Profeta ò li règlas deMedina, premiera vila convertida a l'islam, a l'arribada de Maomet. Li lèis islamiqui shiita e sunita pòdon donc presentar de diferenças.
L'imam shiita a un estatut fòrça eminent que non correspoande a aqueu de l'imam sunita. En efècte, dins lo sunisme, l'imam es solament lo cap de la preguiera comuna d'una comunautat musulmana. Totun, mai d'un teologian famós, per exemmle lu fondators dei escòlas juridiqui dau sunisme, portan tanben lo títol onorific d'imam. En lo shiisme, l'imam es un descendent d'Ali e de sa fremaFatima Zahra, la filha de Maumet. Aqueu linhatgenòble permet ai imams de beneficiar d'un poder d'infalhibilitat dins l'interpretacion dei tèxtes coranics.
Lo concèpte d'ocultacion es presenta en toti li brancas dau shiisme. En efècte, la màger part dei brancas an unimam escondut e l'idèa d'ocultacion es apareissuda tre lo 700 emb laKaysaniyya, unasècta dispareissuda de la region deKufa[6]. Pasmens, l'ocultacion non a lo meteis sens per lu diferents movements :
per luduodecimans, lo darrier imam no es mòrt mai es estat ocultat. Viu dins un monde invisible e es supausat tornar venir a la fin dei temps emb loMèssias. Lu duodecimans destrian l'ocultacion pichona que consistisse a s'escondre dins lo monde ordinari e l'ocultacion granda dont l'imam non a de contactes emb lu vivents.
per luismaelians, la linhada dei imams si perpetua dins lo secret. Lo retorn de l'imam non anóncia la fin dei temps.
En còntra, luzaiditas non créson a l'ocultacion. Estiman que toi lu descendents d'Hassan (de preferéncia) ò de Hussein porrian exercir lo ròtle de dirigent visible e just, aplicant lacharia e luchant còntra l'opression e l'injustícia.
Lu shiitas ortodòxes respèctan lu cincpilars de l'islam seguits per lusunitas, es a dire lomonoteïsme, li cinc preguieras quotidiani, lazakat (aumòrna prevista per l'Alcoran), lo dejuni ritual deramadan, lopelegrinatge aLa Mèca (hajj). Totun, segon li brancas, de pilars ò de principis suplementaris complètan aquel ensemble. Per lu duodecimans, la branca mai importanta en tèrmesdemografics, li a 5 principis liats a la cresença (lo monoteïsme, la justícia de Dieu, lo principi de l'existença dei profetas, lo principi de l'imamat e lo principi dau jutjament darrier) e 10 liats a la practica (lo respècte de la jurisprudença, la purificacion per li ablucions, li cinc preguieras quotidiani, lo dejuni de ramadan, lo pelegrinatge, lazakat, l'impòst sus la fortuna, lojihad, l'ordonançament dauben e l'interdiccion daumau e la lealtat a l'Ostal de Maomet)[7]. Per lu ismaelians, li a pusleu sèt pilars que son la devocion perAllah,Maumet, l'imam e lodai, la puretat e la propretat, la zakat, lo dejuni, lo pelegrinatge e lo jihad[8].
Totun, que que sigue la branca dau shiisme, la practica e la jurisprudença son consideradi coma importanti per lo fidèu. L'importança de la promiera es afirmada emb la presença dau jihad dins lu principis e lu pilars fondamentaus de l'islam. Demanda donc ai fideus de complir d'òbras concreti per mostrar e renfòrçar la sieu fe. Pertocant la jurisprudença, d'esfòrç son esperats per aquistar la conoissença establida per lu juristas competents.
En causa dau ròtle central de lajurisprudença, lo shiisme dispausa generalament d'unclergat estructurat. A la sieu cima, si tròban luaiatolàs que son considerats coma lu expèrts dins lu domenis de la jurisprudença, de l'etica, de lafilosofia e daumiticisme. Ensenhon generalament dins d'escòlas islamiqui dichihawza dins li regions duodecimani. Lu aiatolàs portaires d'unturbannegre son desayyid, es a dire de descendents deMaumet[9]. Lu aiatolàs ordinaris an normalament un turban blanc. A un niveu mai local, lumollahs son de doctors de la lèi coranica capables de respòndre ai questions de la vida quotidiana. An un ròtle similar aiulemas sunitas mai lo sieu ròtle social es mai important.
En lo shiismenizarita, una branca dau duodecimanisme, la comunautat dispausa d'un imam per la guidar. Aquel imam, l'Aga Khan, es naturalament lo cap dau clergat nizarita[10].
A l'excepcion deialèvis qu'an uncalendier religiós particular e diferent de la màger part deimusulmans, lu shiitas an de fèstas comuni emb lusunitas e de celebracions particulari. Li fèstas comuni son l'Aid el-Fitr que marca la fin dauRamadan, l'Aid el-Kebir que marca la fin daupelegrinatge aLa Mèca (hajj) e loMawlid que correspònde a l'anniversari deMaomet. Totun, li datas d'aqueli celebracions non son totjorn identiqui per lu sunitas e lu shiitas.
En mai d'aquò, lu shiitas an de celebracions particulari. Son generalament inspiradi per d'eveniments marcants de la vida deiimams :
l'Achora (ò passion de Hussein) es la comemoracion dau martir d'Hussein, lo fiu d'Ali e felen deMaomet. L'Achora es finda celebrada per lu sunitas mas per de rasons diferenti. En efècte, per elu, l'objectiu d'aquela fèsta es pusleu de comemorar de miracles dei tèxtes sacrats coma lo passatge de laMar Roja perMoïses.
l'Aid el-Ghabir es la comemoracion dau darriersermon deMaomet. Per lu shiitas, es durant aquel eveniment qu'Ali foguèt designat eiretier e successor dau Profeta.
Mubahala celèbra lo rescòntre entre la comunautat de Maomet e lucrestians deNajran vèrs lo 632.
lo 13 de rajab qu'es l'anniversari de la naissença d'Ali.
lo 21 de ramadan qu'es l'anniversari de sonassassinat.
D'autri fèstas existisson au sen de cada branca. Per exemple, en loshiisme duodeciman, es celebrat l'anniversari de la naissença de Mahdi, lo darrier imam, lo 15 de chaabane.
Lu shiitas e lusunitas anLa Mèca,Medina,Jerusalèm eDamasc coma vilas santi comuni. Totun,Najaf,Karbala eQom son finda consideradi coma vilas santi per la màger part dei shiitas. Aqueli vilas son liadi a d'eveniments importants de l'istòria dau shiisme ò son lo luòc de sepultura d'Ali e dei promiers imams. D'autru luòcs sacrats shiitas existisson mas son mens consensuals car fan partida de la vida d'imams estacats a de comunautats shiiti mai reduchi. Lu movements sunitas fanatics an destruch fòrça sites sacrats dins laPeninsula Aràbia e la màger dei sites sacrats shiistas actuals si situan enAnatolia, enSiria, enMesopotamia e enIran[11]
Loshiisme duodeciman es la branca mai importanta dau shiisme actual. Es majoritària enIran, enIraq, enAzerbaitjan e enBahrain e devia comptar entre 150 e 200 milions de fideus au començament dau siècle XXIen[12]. Sondògma s'es principalament format entre lo 874 e lo 940 dins lo quadre dau conflicte de succession après lamòrt de l'imamJafar al-Sadiq (702-765). En efècte, aquel imam avia doi fius mas lo promier,Ismail ben Jafar (719-762), defuntèt avant lo sieu paire. Aquò entraïnèt una scission car si lu duodecimans reconoissèron lo segond fiu,Musa al-Kazim (745-799), coma imam, lu ismaelians causissèron lo fiu d'Ismael[13]. AprèsMusa, lu duodecimans reconoissèron encara cinc imams fins aMuhammad al-Mahdi[14]. Naissut en lo 868, es considerat comaocultat despí lo 941. Segon li cresenças duodecimani, deu un jorn s'entornar dins lo monde visible per li restablir lajustícia[15].
Lateologia e lodrech religiós dau duodecimanisme foguèron influenciats per lomutazilisme, un correntracionalista de l'islam important entre lu siècles VIIIen e XIIIen[16]. Totun, foguèt tanben l'objècte de scissions suplementari. Uèi, la sieu escòla principala es lojafarisme qu'es basat sus lu ensenhaments deJafar al-Sadiq e que predomina largament dins lo còr geografic dau shiisme duodeciman. Totun, de brancas diferenti, sovent eterodòxi, son encara presenti enSiria e enAnatolia (ghulat,alèvis...).
L'ismaelisme es un corrent istoricament important dau shiisme mas dins lo monde actual, son importança es venguda febla en causa dau declindemografic dei sieus comunautats. Es eissit dei scissions que si debanèron a lamòrt deJafar al-Sadiq (702-765). En particular, loCalifat Fatimida, un reiaume poderós entre lo 909 e lo 1171 enMediterranea, èra ismaelian[17]. LuNizarites, la « sècta dei Assassins », venguèron tanben una poissança importanta enOrient Mejan entre lu sègles XIen e XIIIen[18]. Enfin, si pòt citar lu Qarmatas que pilhèronLa Mèca en lo 930. Pasmens, a la fin de l'Edat Mejana, lu comunautats ismaeliani avian perdut lo sieu ròtle politic. Una partida sobrevivèt dins de regions mai ò mens isoladi comaLiban,Karakorum,Pamir òGujarat. Coma la màger part dei corrents shiitas, l'ismaelisme a conoissut de scissions suplementaris après la sieu formacion. Uèi, li comunautats ismaeliani principali son luNizaritas, luDruses e luBohras. Lo nombre total de fideus es estimat entre 2,5 e 15 milions[19]
Lozaidisme es un corrent que foguètpoliticament fòrça influent dins lo mondemusulman pendent la promiera partida de l'Edat Mejana. Lu diferents grops zaiditas si reclaman dau quatren imam,Zayd ibn Ali (695-740), e contestèron lo cinquen imam causit per lu autru shiitas[20][21]. Per elu, l'imanat non es reservat ai descendents d'Ali mas a toi lu èstres umans dignes dau ròtle. Juridicament, lo zaidisme es fòrça similar a l'escòlasunitahanafita mas laissa la possibilitat de perseguir l'interpretacion dei tèxtes sacrats. Uèi, lu zaiditas son principalament presents enIemèn dont lo nombre de cresents es estimat entre 8 e 14 milions[22]. Son majoritaris enIemèn dau Nòrd.
Lu corrents eterodòxes dau shiisme son de movementsreligiós aguent desvolopat de cresenças relativament alunhadi de l'islam original. Son ensinda de còps considerats coma d'eresias. Totun, aquelu grops revendican de ligams emb lo shiisme ortodòxe e, despí la fin dau siècle XXen, li tensions enOrient Mejan an menat l'Iran shiita a acceptar l'idèa d'una certana solidaritat internacionala entre shiitas, comprés emb de comunautats fòrça eterodòxas.
L'alevisme es un corrent liat aushiisme duodeciman car reconoisse lu 12 imams[23]. Totun, lu alèvis an desvolopat unateologia pròpria qu'es estada fòrça influenciada per losofisme, es a dire de teologiansmistics eesoterics que cèrcan un ò mai d'un sens escondut dins lu tèxtes sacrats[24]. Ensinda, lu alèvis an definit una trinitat formada d'Allah, deMaomet eAli dontMaumet eAli son considerats coma de representacions de l'energiadivina. Considèran tanben lu imams coma d'aspèctes diferents de l'Univèrs e coma de reflexions d'Ali. Lo darrier imam,ocultat, representa la fin dei temps. Totun, l'innovacion mai importanta de l'alevisme es son associacion de la perfeccion a la consciénça pura. Ensinda, l'alevisme a creat un sistèma d'iniciacion format de règlas basadi sus l'Alcoran per agantar lu diferents niveus de perfeccion. La lèi islamica classica li es solament un nivèu de basa accessible a l'individú format au drech e a la lèi religiosa. Aquò permet au fideu de destriar lo Mau e lo Ben, lo licite e l'illicite. Mas, tres niveus suplementaris existísson. Marcan l'evolucion dau saber e de la consciença dau fideu e li permet d'aquistar pauc a pauc a la modestia, a la saviessa e a l'umilitat per accedir a la conoissença mistica de Dieu.
Lu alèvis actuals vívon principalament enAnatolia, mai que mai en loCurdistanTurc, dont son victimas de discriminacions. Lo nombre de fideus es estimat entre 10 e 15 milions[25][26].
Lualaiutas son una comunautat que constituisse 10 % a 14 % de la populacion deSiria[27][28]. De grops, mai pichins, existísson tanben enLiban e enTurquia. Ladoctrina religiosa dei alaiutas, fòrça eterodòxa, es fondada sus una triada compausada d'Ali que representa « lo Sens » ò « l'Esséncia », deMaumet qu'es « son Nom » e deSalman lo Pèrsa qu'es « sa Pòrta ». Ensinda, per lu alaiutas, Ali es lo creator de Maumet e lo profeta d'una version limitada e simplista de la religion destinada a la fola. La religion vertadiera es reservada a un nombre reduch d'iniciats. Aqueu sistèma permet a l'ànima dau fideu de descubrir la grandor de Dieu per accedir au monde divin. Un mecanisme demetempsicòsi permet lareincarnacion de l'ànima dei fideus. Lu alaiutas an tanben desvolopat de rites pròpris, comprés un refús daupelegrinatge deLa Mèca. Enfin, li conversions son rari car la religion alaiuta si transmet mai que mai per ereditat.
Ludruzes son una comunautat installada enSiria, enLiban e dins lo nòrd d'Israèl. Lo nombre total de fideus es estimat a aperaquí un milion. An una vision fòrça eterodòxa de l'ismaelisme e lo druzisme es de còps classat coma unareligion abraamica diferenta de l'islam[29]. Lo druzisme es una doctrinafilosofica basada sus l'iniciacion a la partidaesoterica dei tèxtes sacrats. Totun, una partida dei dògmas musulmans son estats abandonats au profiech de nocions en provenença de lafilosofiapitagoriciana, dauneoplatonisme, daubodisme e de l'indoïsme. L'interpretacion d'aquelu tèxtes e apòrts es complèxa car lateologia druza, qu'intègra un mecanisme demetempsicòsi, es secrèta.
↑Reinat Toscano,Diccionari de Lenga d'Òc d'après lo parlar niçard, Auba Novèla, 2022.
↑Lo Congrès Permanent de la Lenga Occitana,Dicod'Òc, recèrcas « chiisme » e « shiisme », consultat lo 23 d'agost dau 2023,[1] e[2].
↑Ludwig W. Adamec,Historical dictionary of Islam, Scarecrow Press, 2009, p. 235.
↑Yves Bomati e Houchang Nahavandi,Shah Abbas, empereur de Perse, 1587-1629, Perrin, 1998.
↑Jean-François Pérouse, « Une religion sans dogme contraignant »,Le Monde diplomatique, junh de 1996, p. 16.
↑Ahmad Hasan Dani e Clifford Edmund Bosworth,History of Civilizations of Central Asia, volume 4, Motilal Banarsidass, 1992.
↑Abdullahi Ahmed An-Na'im,What Is an American Muslim? : Embracing Faith and Citizenship, Oxford University Press, 2014, p. 91.
↑Mas de brancas de l'ismaelisme non considèran lo jihad coma un pilar de l'islam.
↑Pierre-Jean Luizard,Histoire politique du clergé chiite. XVIIIe : XXIe siècle, Fayard, 2014, p. 311.
↑Michel Boivin,L’âghâ khân et les Khojah: Islam chiite et dynamiques sociales dans le sous-continent indien (1843-1954), Karthala Editions, 2013.
↑Laurence Louër,Transnational Shia Politics: Religious and Political Networks in the Gulf, Columbia University Press, 2008, p. 22.
↑National Geographic,National Geographic Atlas of the Middle East, Second Edition: The Most Concise and Current Source on the World's Most Complex Region, Paperback, 2008.
↑Farhad Daftary,Ismaili History and Intellectual Traditions, Routledge, 2017.
↑Hervé Bleuchot,Droit musulman, cap. II, seccion II, §3, Presses Universitaires d'Aix-Marseille, 2000.
↑Li a sèctas duodecimani que reconoisson una autra succession. La mai importanta es aquela de lawaqfiyya (Jonathan A.C. Brown,Hadith: Muhammad's Legacy in the Medieval and Modern World, Oneworld Publications, 2009).
↑Mohyddin Yahiya,L'aurore du kalâm. Les théologiens mu'tazilites, Universitat Oberta de Catalunya, 2010.
↑Marianne Barrucand,L'Égypte fâtimide, son art et son histoire, Presses universitaires de France, 1999.
↑Christine Millimono,La secte des Assassins : XIe – XIIIe siècles : des « martyrs » islamiques à l'époque des croisades, L'Harmattan, coll. « Comprendre le Moyen-Orient », 2009.
↑Jonah Steinberg,Isma'ili Modern: Globalization and Identity in a Muslim Community, University of North Carolina Press, 2011, p. 35.
↑Hervé Bleuchot,Droit musulman, cap. II, seccion I, §4, Presses universitaires d’Aix-Marseille, 2000.
↑Ibn Khaldun,Le livre des exemples, vol. I, Muqaddima III, Gallimard collection La Pléiade, pp. 483-486.
↑Samy Dorlian,La mouvance zaydite dans le Yémen contemporain : une modernisation avortée, L'Harmattan, 2013.
↑Altan Gokalp, « Une minorité chîite en Anatolie : les Alevî »,Annales, Persée - Portail des revues scientifiques en SHS, vol. 35, no 3, 1980, pp. 748–763.
↑Jean-Louis Triaud, « La Tidjaniya, une confrérie musulmane transnationale »,Politique étrangère, n° 4, 2010, pp. 831-842.
↑Structure and Function in Turkish Society, Isis Press, 2006, p. 81.
↑B. Kellner-Heinkele e A. Otter-Beaujean,From the introduction of Syncretistic Religious Communities in the Near East, Brill, 1997.
↑Randa Kassis e Alexandre Del Valle,Comprendre le chaos syrien, Des révolutions arabes au jihad mondial, L'Artilleur, 2016, pp. 165-241.
↑Fabrice Balanche, « Les Alaouites : une secte au pouvoir »,Outre-terre. Revue européenne de géopolitique, 2006, vol. 2, n° 14, pp. 73-96.
.jpg)
