Rwanda a un clima de tipe tropicau e subtropicau moderat per leis efiechs de l'altitud. I a donc de sasons eissuchas e umidas mai la temperatura mejana es de l'òrdre de 15-16 °C dins lei regions occidentalas. Lei regions autas son pus frejas. Lei secaressas caudas son raras e de gelades son possiblas dins lei zònas pus autas.
Lei traças pus ancianas de preséncia umana descubèrtas sus lo territòri rwandés per leisarqueològs datan dau sègle XI av. JC. Lei desvolopaments de la metallurgia daufèrre e de l'agricultura se debanèron dins lo corrent dau millenari I av. JC. Foguèron favorizats per una tiera de migracions de populacions originàrias dau nòrd segon un procès mau conegut que durèt dau sègle VIII av. JC au sègle XIV ap. JC. En Rwanda, lei dos actors principaus ne foguèron leiHutus e leiTutsis. Lei premiers arribèron dins la region entre lei sègles V e XI ap. JC. Creèron una societatagricòla e eissartèron pauc a pauc laseuva primitiva. Aquò favorizèt la formacion de pasturgatges qu'atirèron de pòbles de norriguiers coma leiTutsis que s'intallèron dins la region a partir dau sègle XIV. Gràcias au prestigi liat a la possession de tropèus, lei Tutsis venguèron pauc a pauc lo grop dominant[1].
L'origina deiHutus pausa pauc de problemas que la màger part dei scientifics lei consideran coma unpòble banto. En revènge, aquela dei Tutsis, que parlan una lenga banto, es mau-segura. Semblan d'èsser eissits d'unpòble nilotic largament assimilats per lei populacions bantos installadas dins la region a son arribada a partir dau sègle XIV. D'estudisgenetics publicats en2004 semblan o confiermar[2].
A partir dau sègle XVI, un reiaume, dirigit per de sobeirans dichsmwami, comencèt de se formar en Rwanda. Au sègle seguent,Ruganzu II Ndori (vèrs1600-1623) ne renforcèt lei fondacions e lo transformèt en estat vertadier. A la fin dau sègle XVIII,Cyilima II Rujugira (vèrs1770-1786) centralizèt lo reiaume e creèt una armada poderosa que li permetèt d'adoptar una politica d'expansion militara. Sei successors contunièron son òbra e Rwanda agantèt sei dimensions actualas dins lo corrent dau sègle XIX.
La monarquia rwandesa agantèt son apogèu durant lo rèine deKigeli IV Rwabugiri (1853-1895) que menèt una tiera d'operacions militaras còntra sei vesins, reorganizèt l'adminstracion e afebliguèt lo poder dei clans que minava l'autoritat reiala. En1878, acceptèt una dubertura limitada dau país ai marchandsswahilis e recebèt un diplomataalemand a sa cort en1894. Pasmens, a samòrt, un conflicte de succession entraïnèt l'assassinat de son successor,Mibambwe IV (1895-1896, e afebliguèt grèvament lo reiaume.
Afeblit per sei crisis intèrnas, Rwanda poguèt pas s'opausar ais incursionsalemandas. En1896, lomwamiYuhi V (1896-1931) signèt un acòrd deprotectorat e laissèt leis Alemands installar un pòste aKigali (que venguèt oficialament una vila en1907). Lei relacions ambé leis Alemands demorèron relativament bònas car lei colons se contentèron de dominar l'economia locala e intervenguèron gaire dins leis afaires intèrnes de Rwanda. En revènge, lei relacions foguèron pus marridas ambé lei missionaris fins a una intervencion deis autoritats colonialas que volián defugir una revòuta rwandesa.
Lo periòdealemand durèt gaire car après laPremiera Guèrra Mondiala,Berlin perdiguèt totei seicolonias. Rwanda, reünit ambéBurundi, venguèt un mandat de laSocietat dei Nacions que foguèt fisat aBelgica. LeiBèlgas mantenguèron en plaça la monarquia rwandesa mai la privèron de la màger part de sei poders au profiech de l'aristocracia tutsi. Per justificar aquela situacion, lo poder coloniau depintèt lei Tutsis coma un pòble de conquistaires destinats a dirigir la region. Aquela propaganda acipèt la majoritat hutu que se raprochèt dei missionaris bèlgas, relativament autonòms a respèct deis autoritaris colonialas. Aquò accelerèt l'evangelizacion dau país e laGlèisa Catolica de Rwanda venguèt pauc a pauc un sostèn important dei revendicacions hutus.
A partir deis annadas 1950, l'afebliment bèlga liat a laSegonda Guèrra Mondiala entraïnèt de trèbols etnics dins lo país. Sostenguts per lo clergat catolic e per leis autoritats colonialas, lei Hutus poguèron fondar loPartit de l'Emancipacion dau Pòble Hutu (Paremhutu). En1959, a la mòrt dau rèiMutara III (1931-1959), refusèron de reconóisser lo poder deKigeli V (1959-1961) qu'èra estat impausat per lei clans tutsis. En1960, d'eleccions permetèron aGrégoire Kayibanda (un Hutu) de venir cap dau govèrn. En genier de l'annada seguenta, proclamèt la Republica de Rwanda que sa creacion foguèt confiermada en setembre per referendum. Pasmens, aquò amaisèt pas lei violéncias entre Hutus e Tutsis e 150 000 Tutsis deguèron s'enfugir enBurundi de1959 a1964. Enterin, lo país èra tornat venir independent lo 1èr de julhet de1962.
Après1964, leis afrontaments entre Hutus e Tutsis demeniguèron fins a la repression saunosa de l'insureccion dei Hutus deBurundi en1972. Aquò entraïnèt tornarmai de violéncias urbanas còntra lei Tutsis. En1973, aquelei trèbols entraïnèron un còp d'estat militar organizat per logenerau hutuJuvénal Habyarimana. Restabliguèt l'òrdre e fondèt un regime autoritari basat sus un partit unic dichMovement Revolucionari Nacionau per lo Desvolopament (MRND). Favorizèt lei Hutus e instaurèt de quòtas au sen de l'administracion per limitar l'influéncia dei Tutsis. En parallèl, sostenguèt l'oposicion hutu burundesa fins a sa presa dau poder en1993.
Pasmens, a partir de1990, deguèt faciar leis atacas d'una guerilha tutsi (loFrònt Patriotic Rwandés, FPR) formada per de Tutsis refugiats enOganda. Dirigida perPaul Kagame, ocupèt una partida dau nòrd dau país. Sostenguda per de tropasfrancesas ebèlgas, l'armada rwandesa capitèt de blocar lo FPR a l'eissida d'un conflicte saunós marcat per de chaples etnics menats per lei dos camps. En1993, d'acòrds depatz foguèron signats a Arusha per reglar lo conflicte. Pasmens, foguèron refusats per d'extremistas hutus.
En abriu de1994, un atemptat destruguèt l'avion transportantJuvénal Habyarimana e lo president burundésCyprien Ntaryamira. Aquò entraïnèt un chaple generau dei populacions tutsis per de milícias « popularas » sostengudas e organizadas per una partida de l'elèit militar e politic hutu. D'abriu a julhet, entre 500 000 e 1 000 000 de Tutsis (e de Hutus moderats) foguèron executats entraïnant la fugida de dos milions d'abitants (principalament de Hutus) dins lei país vesins. Una intervencion militarafrancesa, de junh a aost, agravèt la situacion car alentiguèt l'avançada dau FPR e permetèt ai milícias hutus de contuniar sei chaples fins au mes de julhet[3].
Dempuei la victòria dau FPR, Rwanda es dirigit perPaul Kagame. Son regime, dominat per de Tutsis, capitèt de restablir l'òrdre mai venguèt rapidament fòrça autoritari. En particular, sa temptativa de jutjar eu meteis leis autors dau genocidi entraïnèt una multiplicacion dei violacions dei Drechs de l'Òme e un engorjament dei presons. De mai, la vida politica es totalament contrarotlada per lo FPR e lei reeleccions successivas deKagame son largament tacadas de fraudas massivas. Dins lo corrent deis annadas 2010, la situacion sembla pas de se melhorar ambé l'execucion d'opausants coma lo jornalistaAndré Kagwa Rwisereka assassinat en junh de2010.
Pasmens, en fòra de sei violéncias politicas, lo govèrn Kagame a capitat de restablir una certana patz dins lo país. Per aquò, en1996, sostenguèt leis adversaris dei Hutus extremistas que s'èran enfugits enZaire. Puei, a partir de1998, l'armada rwandesa intervenguèt dirèctament enRepublica Democratica de Còngo onte multipliquèt leis atrocitats e lei pilhatges[4]. Dins aquò, après d'annadas de negociacions, lei grops hutus acceptèron d'arrestar lei combats en2005. En parallèl d'aquela guèrra, lo sostèn de plusors balhaires de fons internacionaus permetèt au govèrn de restablir la situacion economica. Ansin, de2001 a2012, la creissença foguèt superiora a 8% e permetèt una reduccion dau taus de pauretat de 59% a 45% de la populacion. La demenicion deis ajudas internacionalas en2012 sembla pas d'aver d'influéncias negativas sus aquela situacion.
↑Au sègle XIX, leisEuropèus imaginèron una conquista militara de la region per lei Tutsis per explicar lo primat tutsi sus la societat rwandesa. Aquela ipotèsi es a l'ora d'ara considerada coma erronèa.
↑(en) J.R. Luis et al., "The Levant versus the Horn of Africa: Evidence for Bidirectional Corridors of Human Migrations",American Journal of Human Genetics74 (3): 532–544.
↑Aquela intervencionfrancesa (Operacion Turquesa) es totjorn l'objècte de polemicas importantas. Èra destinada a arrestar lei chaples mai mancava d'òmes e son trabalh èra complicat per lei tensions ambé lo FPR. Ansin, d'un caire, permetèt de sauvar de Tutsis (camp de Nyarushishi) mai d'autre caire, mau capitèt d'arrestar lo genocidi, compres dins la zòna tenguda per lei soudats francés, e permetèt a mai d'un autor dau genocidi de s'escapar car lo FPR poguèt pas intrar dins lei regions ocupadas per lei Francés avans lo retirament de la fòrça Turquesa en aost.
↑En fòra de la question deis extremistas hutus a l'origina dau genocidi, la guèrra regardèt sustot lo partiment dei ressorsas naturalas de laRepublica Democratica de Còngo. Opausèt una aliança formada d'Oganda e de Rwanda (que se combateguèron brèvament en2000 a una coalicion gropant lo govèrn deKinshasa,Angòla,Namibia eZimbabwe. Entraïnèt la mòrt de 4 a 4,5 milions de personas.
1parcialament african 2país insular 3non membre de l'Union Africana4pas reconegut per l'ensemble de la comunitat internacionala mas membre de l'Union Africana
