Pietro di Cristoforo Vannucci dich loPerugino (Il Perugino) (nascut v.1448 aCittà della Pieve, prèp dePerosa, enÓmbria — mòrt en1523 a Fontignanofrazione de Perosa) es un pintre italian de laRenaissença qu'apartenguèt a l'escòla ombriana, que foguèt un dels mèstres deRafèl. Pintèt subretot de quadres religioses, multiplicant madònas elegantas e àngels melancolics sens fòrça varietat, « trabalhant dins la religion per s’enriquir » (Élie Faure).
Dins sas òbras de jovença òm destaca lasScènas de la vida de Sant Bernat (1473),L'Adoracion dels Magues (1476) eVerges variadas dispersadas dins de nombroses musèus d'Euròpa que foguèron longtemps atribuidas a Verrocchio. Dins totas aquelas òbras se pòt veire una mescla de las influéncias de sos dos mèstres.
Trabalhèt aRoma a partir de1478. Entre1480 e1482, contribuiguèt a las frescas de laCapèla Sixtina amb d'autres grands mèstres de l'epòca. Lo Perugino i pintèt tres scènas, que doas en collaboracion ambPinturicchio (lo Baptisme del Crist eMoisès viatjant en Egipte). Se desliurèt pauc a pauc de l'exemple dePiero della Francesca, privilegièt dins sos composicions la clartat, l'equilibri e lo classicisme de las formas.
Dins las òbras del Perugino, coma dins las delPinturicchio o del joveRafèl, lo païsatge es pas considerat coma un simple element decoratiu al fons del quadre. Un dialòg se deviá establir entre lo païsatge e las figuras del primièr plan, visant a inscriure aquelas dins un espaci vast, segon de rapòrts armonioses. Aquela interpretacion aguèt per efèit de permetre al pintre de trobar dins son quadre un equilibri perfèit entre evocacion del real e construccion mentala.
En1485, Pietro Vanucci foguèt nomenat ciutadan d'onor dePerosa, d'ont lo subrenom dePerugino.
Quand sa reputacion foguèt facha, son activitat venguèt versanta. Dubriguèt dos talhièrs, un a Perosa, l'autre a Florença. A aquel moment son òbra atenguèt la pus granda maduretat, amb fòrça composicions inseridas dins d'amples espacis dobèrts. Sas produccions se multipliquèron, mas de còp que i a perdèron en qualitat, quand aguèt pas temps d’assegurar tota la realizacion. Demòra pasmens lo melhor pintre de l'Itàlia de son temps coma o nòtaAgostino Chigi, en 1500 : « Perugino [...] è il meglio mastro d’Italia ».
Entre1494 e1495 realizèt unaPietà e la fresca de laCrucifixion de la glèisa de Santa Maria Magdalena de Pazzi.
Entre la fin de1495 e1496, sus comanda dels Decemvirs dePerosa, realizèt per la capèla de l’Ostal Public, un retaule (uèi dissociat, una partida conservada a Perosa, l'autra alVatican, representant laVerge amb sus los genolhs l'Enfant Jèsus, entornats de Sant Laurenç, Sant Ludovic deTolosa, puèi Sant Erculan e Sant Constanç, protectors de la vila.
De1496 a1499, realizèt, sus comanda dels mongesbenedictins, un poliptic pel mèstre altar de la glèisa de Sant Pèire a Perosa, que foguèt desmontat a la fin del sègle XVI, quand se renovèt la glèisa. Lo panèl central representaval'Ascencion amb los dotzeApòstols, laVerge eangèls ; en dejós,Dieu en majestat. Sus la predèla figurèron :l'Adoracion dels Magues,lo Baptisme del Crist,la Resurreccion e dos panèls mostrant losSants protectors de Perosa. Enfin, dins l'enbàs de las colomnas, de cada costat de l'Ascencion, sièis panèls representantSants benedictins.
Entre1500 e1504 realizèt laNòça de la Verge e laResurreccion. D'aqueles ans data son amistat amb lo jove pintreRafèl, que venguèt fins a el per se formar a la tecnica picturala.
En1502, Lo Perugino recebèt una comanda d'unretaule pel capitol dels Agustins dePerosa, mas la realizacion foguèt retardada fins a1512 e l’òbra demorèt inacabada a la mòrt de l’artista. Lo retaule foguèt desmembrat en1683. Un fragment representantSant Joan l'Evangelista e Sant Agustin se tròba alMusèu dels Agustins deTolosa. Los autres fragments son aPerosa, loLovre, l’Alabama,Lion, eGrenòble.
Dins las darrièras annadas de sa vida trabalhèt intensament per las principalas glèisas d’Ómbria e deToscana.Isabèla d'Este li comandèt en 1503Lo Combat de l'Amor e de la Caritat (Lotta tra Amore e Castità), per sonstudiolo del palais ducal deMàntoa (uèi alMusèu del Lovre). En1508, lo papaJuli II li fisèt la decoracion de la copòla de la cambra de l'encendi del Borg (Stanza dell'Incendio del Borgo) alVatican. A partir d'aquela data, trabalhèt a Perosa e a l'entorn, mas se nòta un certan apauriment de l'estil e una repeticion de sas pus grandas composicions.
AAssisi, dins laBasilica de Santa Maria dels Àngels (Santa Maria degli Angeli), bastida al sègle XVI sus la capèla de laPortioncule (una capèla pichona, ja en plaça al sègle VI, ont en1208,Sant Francés fondèt son ordre) una novèla òbra fins a uèi foguèt descobèrta. Es unafresca representant unaCrucifixion, atribuida al Perugino.
Verge amb l'enfant e Sant Laurenç, sants Ludovic de Tolosa, Herculanus e Constant (Retaule dels Decemviri), (1495-1496), Pintura grassa atempera sus fusta, 193 x 165 cm,
↑Louis de Jaucourt, dins lo paragraf del Perugino dins l’[[Encyclopedie|enciclopèdia editada perDenis Diderot eJean d’Alembert]] escriguèt: « Lo Perugino, aprèp qu'estudièt lo dessenh, anèt a Florença ont prenguèt de leiçons amb Leonardo da Vinci, d'Andrèu Verrochio, que prosperèron alara dins aquela vila. »
« Le Pérugin » 5:329 inEncyclopédie, ou Dictionnaire Raisonné des Sciences, des Arts et des Métiers de Diderot et D'Alembert
Charles Paul Landon,Le Pérugin in les Annales du musée et de l'école moderne des beaux-arts, p. 115, 1805
Abbé Broussolle,La jeunesse du Pérugin et les origines de l'Ecole Ombrienne, Paris, Oudin, 1901
Fiorenzo Canuti,Il Perugino, Editrice d'arte La Diana, Siena / Editoriale Umbra Foligno, Perugia 1983.
Anna Forlani Tempesti,La renaissance italienne. Léonard de Vinci - Le Pérugin - Lucas Signorelli - Michel-Ange - Raphaël, Paris Editions Princesse, 1976
Jean Alazard,Pérugin - Biographie Critique, Henry Laurens, Paris,1927
Quattrocento, Italie 1530-1523, Peintures et sculptures du musée des Beaux-Arts de Lyon, catalogue d’exposition, Lyon, musée des Beaux-Arts, 1987-1988, (reconstitution du polyptyque Sant'Agostino).
