Perigòrd[peri'gɔr] oPeiregòrd[pejre'gɔr][1] (enfrancésPérigord) es una region istorica d'Occitània. Es una part de la region pus granda deGuiana. Maitot es lo nom dau comtat que recobriá, a pauc de chausa prep, l'actuau departament deDordonha. Lo departament iniciau fuguet leugierament remanejat e enchamba sus quauques terras d'Engolmés (a l'entorn deLa Tor Blancha), deSentonge (deversLa Ròcha Chalés), deCarcin (a l'entorn deSalanhac e Aivigas) e deLemosin (au nòrd deNontronh e devèrsJumilhac lo Grand).
Uei, s'usa dau nom dePerigòrd per marcar l'identitat dau territòri: cultura, lenga, torisme, patrimòni, cosina,... Lo nom deDordonha es mai que mai administratiu, manca quand se parla dau flume.
La capitala istorica esPeriguers (oPeireguers).
Lo gentilici esperigòrd -a / peiregòrd -a operigordin -a / peiregordin -a. En generau, los abitants de Perigòrd se disen simplamentPerigòrds (Sei perigòrd ;Perigòrd, meitat chen, meitat pòrc). Daus uns consideran que lo termePerigordin / Peiregordin (que pareis nonmàs au segle XVIII) es un francisme que se deu pas usar en occitan, mas d'autras fonts lo presentan au contrari coma admissible (TDF).Pergosin -a s'usa per designar los abitants de Periguers (comaPetrocòris).
Lo nom dePerigòrd ven dau pòblegallés dausPetrocorii, es a dire "las quatre armadas","los quatre clans". Los limits ancians de lor territòri eran gaireben los mesmes. La capitala daus Petrocorii eraVesunna (Vesona), qu'es vengudaPeriguers.
Las fòrmas ancianas sonpagum Petrocorerum au segle VII,pagus Petragoricus (milhor maugrat loa analogic) en 781, las doas en latin,Peiregore ePeiregorc vers 1185,Peregort en 1242,Peiregor en 1253.Perigòrd ven exactament dePetrocorii segut de-icum. Lo sufixe èra atòn pr'amor que-i- a dispareissut. La finala-rc s'afebliguet en-rt, puei [analogicament e de maniera purament grafica] en-rd [benleu per influéncia dau gentilici femenin*peiregòrda, eu tanben irregular :*peiregòrga regular, puei dissimilacion o influéncia dau noveu masculin en-rt ? ]. L'element intervocalic-tr- passet regularament a [-ir- (Peiregòrc), puei]-r-;-c- intervocalic dePetrocor- se sonorizet, [regularament e a data anciana], en-g-[2]. Lo passatge de*Peiregòrt aPerigòrt (grafiatPerigòrd) es anormau maugrat la fòrma de 1242, que marca probablament la dificultat daus escribas medievaus a grafiar los diftongues.
Longitud : entre 0° 3' oest e 1° 25' est.
Latitud : entre 44° 35' e 45° 42' nòrd
La superficia de Perigòrd, pres coma lo departament deDordonha, es de 9200 km2 (tresen reng deFrança, darrierGironda eLanas. Sa situacion de transicion entre loMassís Central e loBacin Aquitan li balha una granda varietat de sòus e de païsatges. Perigòrd fai partida de la region d'Aquitània. Los departaments vesins sonNauta Vinhana,Corresa,Òlt,Òlt e Garona,Gironda,Charanta Maritima eCharanta.
Se ditz sovent que Perigòrd a quatre testas. Aqueu Perigòrd quadricefal se compausa entau :
Lo clima de Perigòrd es au còp variat, agradiu e avivareu. Es un exemple de transicion entre lo clima oceanic d'Aquitània e lo clima montanhier de las marchas occidentalas dauMassís Central. La doçor relativa de l'ivern, las temperaturas estivalas moderadas, las bravas 'reir-sasons son las marcas d'un clima temperat. Pasmens, la disposicion de las valadas, l'exposicion de las auturas, las artijas, las forests e los estanhs crean una gamma plan variada de zònas especificas.
La pleguda mejana annadiera es de 860 mm. Mas l'asaigatge annadier es pas bric unifòrme. La pluviometria creis dau sud-oest au nòrd-est segon lo releu. La diferéncia es mai que mai marcada entre la bassa valada deDordonha (750 mm enLa Mòta de Mont Ravèl) e los punts los pus nauts de Nontronhés (1160 mm enPuei 'Gut e Pluviers). De son costat, emb 900 mm annadiers, la pleguda dau Sarladés es mai importanta que las de Rabairagués,Dobla o Brageiragués. Las plegudas d'estiu, per chausa daus auratges, son creissentas d'oest en est emb daus maxima sus los punts nauts dau Perigord Negre e de Nontronhés. Dins lo Brageiragués, pleu 112 jorns d'un an sus l'autre. Daus uns còps, las pluejas d'auratge son plan importantas, coma los 100 mm enregistrats lo 17 de mai de 1971 a l'estacion deBrageirac.
La temperatura mejana annadiera es pus nauta au sud-oest de Perigòrd (12,5 °C dins lo Brageiragués) qu'au nòrd-est (10,5 °C a l'est dau Nontronhés), per chausa inversa de l'altitud. Lo nombre mejan annadier de jorns de fòrta chalor (onte la temperatura maximala passa30 °C) varia de mens de 10 sus l'est dau Nontronhés a 20 e mai dins la valada deDordonha e dins la valada d'Eila en avau dePeriguers. Lo recòrd de chalor enBrageirac es de41,1 °C lo 4 d'agost de 2003, estiu de la caumassa. La mejana annadiera daus minimàs es pro unifòrma, generalament un pauc mai bassa dins las valadas que sus l'auturas, e compresa entre0,5 °C e2,5 °C. Per exemple, las datas de las darnieras jaladas passan rarament lo prumier d'abriu sus l'auturas de Sarladés, e i a tres setmanas d'escart environ entre las datas de las darnieras jaladas de valadas e las dau releu.
Dau nord au sud de Perigòrd, la solelhada vai de 1900 a 2000 oras annadieras. EnBrageirac, l'annada la mens ensolelhada fuguet 1992 emb 1710 oras e la mai fuguet 1989 emb 2300 oras. Per l'ivern, la solelhada es pus importanta sus Sarladés que sus Rabairagués, per chausa de l'influéncia oceanica que pòrta de la doçor, mas tanben de las brumas o daus bas nívols. Lo reste de l'annada, qu'es dins lo sud-oest de Perigòrd que la solelhada es la pus fòrta.
L'escut de Perigòrd, sang e aur, representa tres lions de'n pè (De golas, aus tres lions d'aur, armats, lampassats e coronats d'azur).
Prumiers poblaments acertats en Perigord (Òme de Neandertal) : sits deLa Ferrassiá,Lo Mostièr,Lo Regordon
Disparicion progressiva de l'Òme de Neandertal, remplaçat per l'Òme de Cròsmanhon
L'Òme de Cròsmanhon ocupa tot Perigòrd : sits deL'Aujariá Nauta,L'Aujariá Bassa,Bauma de Las Caus
Los chamnhaments climatics provocan la disparicion en Perigòrd dauboc estanh,chavau,mamot,rèn erinocèros lanós.
Difusion de lacultura campanifòrma, queraque dempuei las terras que se disen ueiCharanta
Envasiment progressiu daus Iberes, pòble protocelta, puei daus Celtas deGàllia.
PrumieraEdat dau Fer, renduda possibla per la preséncia de la meniera de fer, mai que mai dins lo nòrd e l'est de Perigòrd
LosRomans crean lovinhal de Brageirac
LesPetrocòris furnissen a Vercingetorix environ 5000 guerriers per l'ajudar afrontar las legions romanas deJuli Cesar
Revòlta contra los Romans enAquitània
La terra dausPetrocòris (que s'apela pas enqueraPerigòrd es integrada dinsAquitània, dau fach de la reorganizacion deGàllia per l'emperaireAugust
Fondacion deVesunna (Vesona), ciutat galloromana.
La lenga de Perigòrd es l'occitan, de dialectelemosin au nòrd d'una linha que vai a pauc près deMontpeirós aNadalhac (Perigòrd), e de dialectelengadocian au sud de 'quela linha. Nonmàs las comunas deParcol e deLa Ròcha Chalés (per meitat) son delenga d'oïl (dialectepeitavin-santongés idemparlanjhe).
Jacon lo Crocant, d'Ugeni Le Roy conta l'istòria de laRevòlta daus Crocants, e la destruccion dauChasteu de l'Èrm.
En filosofia Maine de Biran es un daus paires de la psicologia, Maine de Biran fuguet tanben un òme politic actiu sustot mentre lo periòde dau Directòri (en francés, le Directoire).
En occitan las letras de Perigòrd comptan d'autors comMicheu Chapduelh eJoan Ganhaire
Peirigòrd es lo luòc de debanament del primièr videojòc en Occitan :Dordonha.
.svg) Regions culturalas e istoricas d'Occitània(regions d'Occitània actuala en nauta, regions d'Occitània anciana en bassa) | |
|---|---|
 Auvèrnhe • Bearn • Borbonés • Daufinat • Gasconhainclusent laVal d'Aran • GuianainclusentAgenés,Carcin,Peiregòrd eRoergue • Lemosininclusent laMarcha • Lengadòcinclusent loPaís de Fois eFenolhedés • Mónegue • País Niçard • Provençainclusent loComtat Venaicin •Valadas Occitanas • Velai(istoricament en Lengadòc) • Vivarés(istoricament en Lengadòc)
| |
AguiainainclusentAunís,Engolmés,Peitau eSentonge • Mauriana •.svg) Berric •.svg) País Gavai(partejat entreAguiaina,Gasconha eGuiana)Enclavas dins Aragon • Navarra | |
| Per las autras regions pobladas istoricament per d'occitans, veireDiaspòra occitana. |
